فرزند ۵ ساله السی لودیچلو (Elsie Ludicello) در طول زندگی کوتاه خود شاهد مرگ دو تن از عزیزان خود بوده است – فرانکی، سگ محبوب و وفادار خانواده، کمتر از یک سال پیش از دنیا رفت و عمه بزرگش نیز پس از یک دوره مبارزه سخت با سرطان فوت کرد. لودیچلو می گوید: «ما هر شب برای او دعا کردیم. ولی پسرم مرگ عمه اش را راحت تر پذیرفت زیرا در تمام این مدت مشغول فکر و صحبت در مورد فرانکی و علت مرگش بود.»

به گفته متخصصان، کودکان در هر سنی باید با مرگ آشنا شوند، ولی کودکان خردسال به دلیل پیچیدگی مفهوم پایان زندگی و ناتوانی در ابراز کلامی احساس خود بیش از سایرین به این آموزش نیازمند خواهند بود. ما در این مقاله به نحوه صحبت در مورد مرگ با کودکان و خردسالان و همچنین نحوه واکنش نسبت به مرگ یکی از بستگان و نزدیکان خواهیم پرداخت.

هم اکنون آماده شوید

به گفته اشلی شوپن، پزشک و مشاور بیمارستان فوق تخصصی کودکان فیلادلفیا، ما باید پیش از آنکه مرگ یکی از نزدیکان و دوستان ضربه شدیدی به روحیه کودک وارد کند، به او در درک این مفهوم کمک کنیم. کار را با اشاره به چرخه های طبیعت آغاز کنید. شوپن چنین می گوید: «من اخیرا با فرزند سه ساله ام در مورد پایان عمر یکی از گیاهان خانه صحبت کردم و به او گفتم که این گیاه دیگر زنده نیست و توان جذب آب یا رشد را ندارد. و همچنین اضافه کردم که مجددا زنده نخواهد شد، زیرا جاودانگی مرگ مفهومی است که کودکان به سختی آن را درک خواهند کرد.»

به گفته جودیس سیمون پریجر (Judith Simon Prager)، روانشناس بالینی و نویسنده کتاب کمک های اولیه زبانی، نشان دادن پروانه ای که در بالکن مرده است یا میوه ای فاسد از جمله راه های دیگر توضیح مفهوم مرگ خواهد بود: «حتی حبابی که در هوا می ترکد نشان دهنده پایان حیات است.»

همچنین می توانید با کمک فیلم های سینمایی و انیمیشن ها، مانند در جست و جوی نمو، به تاثیر غم‌انگیز مرگ بر خانواده اشاره کنید. شوپن اضافه می کند: «هرچه بیشتر در مورد مرگ و مفهوم آن صحبت کنید، ترس و گمراهی کودک در هنگام وقوع آن کمتر خواهد شد.»

بیان مستقیم اخبار ناگوار

شوپن ادامه می دهد: «از تشبیه و استعاره استفاده نکنید، این کلمات فقط ترس و گمراهی کودک را افزایش خواهند داد.» در مکانی آشنا، مثلا اتاق کودک و در کنار اسباب بازی مورد علاقه اش، با او صحبت کنید. سپس همزمان با بازی، صادق و صریح باشید: «برای مثال: بابا بزرگ فوت کرد. هنگامی که شخصی فوت می کند، بدنش از کار می ایستد و دیگر نمی تواند غذا بخورد، راه برود یا بازی کند و تو هم او را نخواهی دید.»

به گفته جیل مک فارلن (Jill Macfarlane)، مدیر برنامه های موسسه غیرانتفاعی شیرینگ پلیس (The Sharing Place)،چنانچه کودک سوالی مانند «آیا امکان تعمیر بدن وجود دارد؟» را مطرح کرد، چنین پاسخ دهید: «هنگامی که بدن از کار می افتد، هرگز تعمیر نخواهد شد.» البته شاید کودک هیچ سوالی مطرح نکند، ولی نگرانی بی علاقگی آن ها نباشید. در واقع کودک احتمالا حتی گریه هم نخواهد کرد. به گفته آیلین کندی مور (Eileen Kennedy-Moore)، پزشک و مشاور خانواده: «میزان تعلق احساسی کودکان به اندازه افراد بالغ نیست و به صورت کامل مفهوم مرگ را درک نخواهند کرد.»

سپس به کودک بگویید که تقصیر او نیست. کودکان احساس می کنند که در مرکز توجه جهان قرار دارند و شاید احساس گناه داشته باشند. به او بگویید که هیچ تقصیر ندارد و هیچ قدرتی توان مقابله در برابر مرگ را ندارد. به گفته باربارا کلوروسو (Barbara Coloroso)، نویسنده کتاب تربیت در طول بحران: کمک به کودکان در زمان مرگ نزدیکان، ناراحتی، سوگواری و تغییر: «شاید به مادربزرگ حرف بدی زده باشد و اکنون که او از دنیا رفته است، احساس گناه کند. توضیح دهید که حرف او باعث این اتفاق نشده است و مادربزرگ به این دنیا باز نخواهد گشت.»

 عبور از روزهای ابتدایی

پس از مرگ یکی از نزدیکان، سعی کنید برنامه روزانه فرزند خود را تغییر ندهید (حتی اگر این برنامه شرکت در کلاس رقص یا شنا باشد). با این کار تا حدی تغییرات رفتاری او، مانند بیش فعالی و شیطنت یا حتی بازگشت عادات قدیمی مثل جویدن ناخن، را کنترل خواهید کرد.

انتظار داشته باشید که کودک در آینده سوالاتی در رابطه با بازگشت شخص به این دنیا مطرح کند. دکتر کندی مور ادامه می دهد: «شاید کودک هر روز این سوال را از شما بپرسد. تصور نکنید که به دنبال معنا و مفهومی عمیق است. او به پاسخ، هر چند دردناک، نیاز دارد تا مفهوم مرگ و نیستی را هضم کند.»

در طول این دوره احساسات خود را پنهان نکنید. به گفته دکتر کندی: «چنانچه گریه شما را دید، با او صادق باشید. حتی می توانید پاسخ دهید و مثلا بگویید که من به خاطر مرگ مادربزرگ ناراحتم.»

دکتر کندی به یکی از خاطرات خود اشاره می کند: «زمانی که من مادرم را به تازگی از دست داده بودم، روزی با فرزندم به پارک رفتم و او سوار تاب شد. در حین بازی به من گفت که مامان مرا با قدرت تاب بده تا بتوانم در آسمان مادربزرگ را ببینم! این هیجان بسیار شیرین و در عین حال برای من بسیار غم انگیز بود.» لودیچلو بارها و بارها از طریق بازی مرگ سگ خانواده را برای فرزندش شبیه سازی کرد: «من دائما با او بازی می کردم و این بازی به راهی برای کاهش ناراحتی روحی تبدیل شده بود.»

شاید حتی کودک شروع به تقلید مرگ کند، که در واقع راهی سالم برای پردازش مفهوم مرگ است. به گفته مارگارت نیکلز (Margaret Nickles)، مدیر موسسه اریکسون: «این بازی مانند کتابی است که شما می توانید با خواندن آن از افکار کودک خود آگاه شوید. شما می توانید در طول بازی، با تصحیح اشتباهات و نواقص با او همراهی کنید. برای مثال، چنانچه کودک شما در حال شیر دادن به عروسک خود است و عروسک ناگهان بیمار می شود و می میرد، می توانید بگویید: «قلب عمو جان مریض شد و از کار افتاد و دکترها نیز نتوانستند کاری انجام دهند.»

رفتار در مجلس عزاداری

شوپن می گوید: «شرکت یا عدم شرکت کودک در مجلس ختم سوالی است که والدین دائما از من می‌پرسند.» اگر کودک اصرار کرد او را با خود ببرید ولی شرایط را برای او توضیح دهید و از شخصی بخواهید که در کنار او باشد (یا در صورت لزوم او را به اتاقی جداگانه ببرید تا بازی کند). حضور کودک حتی باعث آرامش شما خواهد شد. به اعتقاد جیم لیوینگود (Jaime Livingood) که فرزند سه ساله خود را به مجلس ختم مادربزرگ ۹۳ ساله خود برده بود: «حضور پسرم رنگین کمانی در روزهای بارانی و ابری من بود.»

سپس به کودک کمک کنید تا عزیزان خود را به یاد آورد. دکتر کندی می گوید: «شما باید گفتگو را با جمله ای مانند: دل پدربزرگ برای مادربزرگ تنگ شده است. می شود یک نقاشی برای او بکشی؟ شروع کنید.» حتی می توانید عکس فرد را در خانه قرار دهید تا کودک آن را مشاهده کند. گذر از دوره سوگواری و اندوه کار دشوار و طاقت فرسایی است، ولی شما می توانید با کمک یکدیگر به سلامت از آن عبور کنید.