دروغگویی کودکان و حتی بزرگتر ها، یکی از بلاهایی است که تقریبا در همه جوامع بشری وجود داشته و دارد و افراد درصدد آن هستند تا با فریب یگدیگر به هدف مورد نظر خویش برسند و یکی از مسائلی محسوب می شود که منجر به بی ارزش شدن اصول اخلاقی در جامعه می گردد. اصل تکوین شخصیت در دوران کودکی معتقد است که اگر دروغ و دروغگویی در دوران کودکی تجربه شود، منجر به تثبیت در وی بصورت یادگیری و عادت  شده و همچنین سبب بوجود آمدن شخصیتی در وی می شود و به سمت بزهکاری هدایت می کند.

برای اینکه با چگونگی دروغ ساختن و گفتن آن آشنا شوید، در ادامه این مطلب با توجه به آیات قرآن درخصوص بیان حدیثی از امام صادق(ع) که می‌فرماید: ” اِنَّ الکِذبَ هُوَ خَرابِ الایمان” به دروغ، علل آن و راه های درمان آن می پردازیم.

نگاهی به نظر اسلام درمورد “دروغ و دروغگویی”

لازم به ذکر است که در نهج الفصاحه، ۳۸ حدیث درخصوص دروغ و ۹ حدیث درخصوص دروغگو بیان شده است. دروغ گفتن شایسته زبان نیست و دروغگویان در نزد خدا جز معلونان هستند و شهادت دادن به دروغ از جمله گناهان بسیار بزرگ محسوب می شود و براساس آیه ۷۲ سوره فرقان، بندگان خدا شهادت به دروغ نمی دهند.

پیامبراکرم(ص) می فرماید: هرگاه مومنی بدون عذرشرعی دروغ بگوید، ۷۰هزار فرشته بر او لعنت می‌کنند و از دل او تعفن و گَندی بلند می شود و به هوا میرود تا به عرش می‌رسد و خدای تعالی به سبب آن دروغ ۷۰ زنا بر او می‌نویسد که آسانترین آن‌ها زنایی باشد که با مادر خود کرده است. در صفحه ۴۱۶ معراج السعاده آمده است: که بدترین انواع دروغ، دروغ بر خدا و رسول و ائمه‌علیهم السلام است.

دروغ از نظر روانی، برقرار کردن یک نوع رابطه بیمارگونه با اطرفیان محسوب می شود که هم فرد دروغگو را مبتلا کرده، هم اطرافیان را به ناراحتی و سرگردانی دچار می نماید، چراکه نمی دانند در برابر سخن فرد دروغگو و صحت آن معلوم نیست، چه عکس العملی نشان دهند.

نبود امنیت عاطفی نکته بسیار مهم

نبود امنیت عاطفی، خصوصا عاطفه خانوادگی بعنوان قاطع ترین عامل دروغگویی کودکان به شمار می رود، ضمن اینکه “تبیه” کودک معمولا سبب بوجود آمدن احساس بی لیاقتی و ناایمنی در وی می شود و منجر به بوجود آمدن احساس عدم امنیت شده و در فرد تصوری بعنوان فردی ناشایست و بی‌ارزش شکل می‌گیرد  که دروغگویی از جمله رفتارهایی است که به خود می‌گیرد و در وی به شکل یک عادت درمی آید.

به عقیده ماریه مونتسوری، کاربرد زور و تحمیل کارهای خلاف میل کودک باعث عصبانی شدن وی شده و بخاطر نداشتن توانایی قدرت مقابله با بزرگ ترها، واکنش هایی نظیر “دروغگویی”،”ترس و خجالت”و”گوشه گیری” نشان می‌دهد، ضمن اینکه بی‌تفاوتی محیط پرورش کودک نسبت به دروغگویی و راستگویی و شنیدن حرف های راست و دروغ از اولیاء و مربیان سبب بوجود این تصور می‌شود که دروغ گفتن هم مثل راستگویی لازم است.

براساس نظر سیلیگ، دروغ به ۴ دسته تقسیم می‌شود:

• دروغ‌های دارای هدف معین(خودخواهانه).
• دروغ‌های غریزی(استفاده کودک از جواب دروغ‌آمیز بجای پاسخ حقیقی به قصد محافظه کاری و شرم).
• دروغ‌های خیالی(قابل‌قبول است).
• دروغ‌های قراردادی(به‌منظور رفتار متناسب با عادات).

جالب است بدانید: تحقیقات متعدد درخصوص دروغگویی کودکان ۶ تا ۱۴ ساله نشان می دهند که ۷۱ درصد دروغ‌ها نتیجه ترس، ۱۷درصد نتیجه غرور، ۳ درصد نتیجه آزارگری و ۲ درصد نتیجه خیرخواهی است. همچنین با مطالعه مقاله راه های افزایش مسئولیت پذیری در کودکان به شکل گیری شخصیت کودک خود کمک کنید.

از نظر روانشناسان، دروغگویی کودکان به ۷ دسته تقسیم می شوند:

1. دروغ بازی: در این نوع دروغ کودک سعی دارد دیگران حوادث تخیلی یا بازی را باور کنند.
2. دروغ مبهم: این نوع دروغ ناشی از ناتوانی کودک در گزارش دقیق جزئیات و یا اشتباه گفتن یک موضوع به پیشنهاد فرد دیگر است.
3. دروغ پوچ: کودک از این نوع دروغ به منظور جلب توجه اطرافیان استفاده می‌کند.
4. دروغ انتقام‌جویانه: نوعی از دروغ ناشی از نفرت است.
5. دروغ محدود: این نوع دروغ در نتیجه ترس از تنبه بدنی(دیسیپلین شدید).
6. دروغ خودخواهانه: کودک از این دروغ حساب شده زمانی استفاده می کند که می‌خواهد دیگران را گول بزند تا به آنچه می‌خواهد برسد.
7. دروغ عرفی یا وفادارانه: این نوع دروغ با هدف حفظ و مراقبت از یک دوست به کار می رود.

بطور خلاصه، اجتناب از ناراحتی و دردسر تعقیب، کسب جاه و مقام و جبران احساس حقارت، فریب دادن اطرافیان برای منافع شخصی و جلب توجه دیگران از علل عمده دروغگویی به شمار می‌روند.

آشنایی با ۱۳ مکانیسم دروغگویی

افراد دروغگو از ۱۳ مکانیسم برای توجیه شخصیت خود و ایجاد رضایت پذیرش دروغ در دیگران استفاده می کنند که در ادامه بصورت مختصر این مکانیسم ها تشریح می شوند که در ادامه به تشریح بیان شده اند. همچنین می‌توانید مقاله بهترین روش های رفتار و تربیت صحیح کودک را مطالعه کنید.

1. دفع ضرر(ترس)
2. جذب نفع
3. انتقام‌جویی
4. کسب وجهه
5. بزرگنمایی
6. جبران شکست
7. جابجایی
8. یادگیری(عادت ثانویه)
9. خوشمزگی
10. فقر و نداری
11. فرافکنی
12. خیال پردازی
13. تعارض(پناه بردن به بیماری))

• دفع ضرر(ترس)

موریس دوبس معتقد است که قاطع ترین عامل دروغگویی کودکان و سرکوفتگی آنها، عدم امنیت عاطفی است و زمانی‌که کودک در موقعیتی قرار می‌گیرد که دچار اضطراب می‌شود، برای رسیدن به آرامش روحی موقت به دروغ گفتن متوسل می‌شود و پس از دروغگویی هم ترس وی کاهش می‌یابد و هم از تنبیه شدن و ملامت شدن رهایی می‌یابد.

اگرچه دروغگویی می‌تواند سبب ایجاد اضطراب از عواقب کشف دروغ توسط شود و در نتیجه باعث اختلال در تعاملات وی با دیگران خواهد شد، پس بهترین راهکار این است که باید طوری با کودک رفتار کرد که به دروغ و دروغگویی تحریک نشود.

• جذب نفع

کودکانی که محرومیت عاطفی را تجربه می‌کنند و یا نیازهای اولیه مادی و جسمی آن‌ها برآورده نمی‌شود، ازطریق دروغگویی و وارونه کردن واقعیت به هدف مدنظر خود می‌رسد و نکته قابل توجه که والدین و پرورش‌دهندگان باید در این خصوص حساسیت به خرج دهند و به تمایلات کودک توجه کنند تا با توجه به دریافت پاداش‌های موقعیتی به تقویت رفتار نامطلوب خود و تکرار آن‌ها تشویق شود.

• انتقام‌جویی

در این مکانیسم، فرد باتوجه به توانایی‌ها و احساس حقارتی که در خود نسبت به دیگران دارد و در رسیدن به جایگاه شخص مقابل بخاطر حسادت به وی ناتوان است، دست به صحنه سازی می زند و بصورت مستقیم یا غیرمستقیم آن شخص را از رسیدن به هدفش محروم کرده تا خود به آن هدف برسد، از گفتن هر دروغی ترس ندارد.

• کسب وجهه

در این مکانیسم، فرد برای ‌اینکه خود را در مقابل دیگران موجه نشان دهد و وجهه کسب نماید، اقدام به دروغ گفتن و فریب دادن دیگران کرده و خود را بهتر از آن چیزی که هست و مطلوب دیگران به نظر برسد، نشان می‌دهدو در نهایت به هدف خود می‌رسد.

• بزرگ نمایی

مکانیسم بزرگ نمایی شایع‌ترین شکل دروغگویی است که فرد دروغگو یک موقعیت مطلوب را ایجاد می‌کند تا به مطلوب خود دست پیدا کند.

• جبران شکست

این مکانیسم، نوعی دروغگویی محسوب می‌شود که فرد پس از اینکه موقعیت یا شی مطلوبی را از دست می دهد، با دروغگویی هم با رفتار توجیهی خود شکست را جبران می‌کند، هم خود را از نظر تنش روانی تخلیه می نماید.

• جابجایی

فرد زمانیکه رفتار نامطلوب خود را پنهان می کند و خود آنگونه جلوه می‌دهد تا دیگران را فریب بدهد و به مقصود خودش برسد، یا اطرافیان را در انجام شدن یا نشدن رفتاری مقصر می‌داند و نتیجه عمل را به گردن دیگران می‌اندازد از این مکانیسم استفاده می‌کند.

• یادگیری(عادت ثانویه)

نکته قابل توجه و تامل این است که دروغگویی کودکان در ارتباط با اجتماع می باشد، یعنی دروغ گفتن را از اجتماع یاد می‌گیرد، بنابراین وقتی در خانواده‌ای بزرگ شود که دروغ می‌گویند، نه تنها ترسی از دروغگویی ندارد، بلکه دروغ گفتن را نوعی زرنگی و رِندی می‌داند، ضمن اینکه مدرسه هم در دروغگویی کودک نقش بسیار دارد، بطوریکه کودک به دروغگویی عادت می‌کند تا جاییکه برای هر مسئله‌ای دروغ می‌گوید از گفتن حقیقت اجتناب می‌کند.

• خوشمزگی

وقتی برای سرگرم شدن در مهمانی‌ها یا جمع‌های خانوادگی، از دروغگوهای مهیج کودک بهره‌ می‌برند، در مرحله اول کودک از دروغگویی بعنوان لودگی و خوشمزگی استفاده می‌کند و پس از تکرار و دریافت پاداش‌های مثبت به جنبه‌های دیگر زندگی کودک سرایت می‌کند، در نتیجه به فردی تبدیل می‌شود که اطرافیان انتظار ندارند حرف راست از وی بشنوند و فرد هم در گفتن حرف راست ناتوان می‌شود.

• فقر و نداری

وقتی فردی عزت نفس خود را از دست می‌دهد و ذلت را می‌پذیرد، توانایی مقاومت در برابر مشکلات زندگی را از جمله فقر و نداری، ندارد و با صحنه سازی و بیان غیرمستقیم حالات خویش، سبب برانگیختن عاطفه و ترحم دیگران می‌شود و با این روش نیاز مادی خود را رفع می‌کند.

• فرافکنی

یکی دیگر از مکانیسم‌های دفاعی، فرافکنی است که در آن، فرد نتیجه عمل خود مثل خلافکاری، نتیجه نامطلوب رفتار و… را به فردی دیگر نسبت می‌دهد و با استفاده از دروغ خود را مبرا از نتیجه آن عمل نشان می‌دهد و از جنبه ای نیز به طرف مقابل تهمت می‌زند که به نوبه خود گناهی بزرگ است.

• خیال‌پردازی

جالب است بدانید که کودک تا حدود ۶ سالگی و گاهی بعد از آن، محیط اطراف خود را با منابع ذهنی خود می‌سازد و خیال‌پردازی می‌کند و از این طریق به مقاصد خود نظیر؛ تفریح، تخیل اختراعی، ترساندن و انتقام‌گیری از دیگران و ارضا کنجاوی خود می‌پردازد، اگر این رفتارها تا سنین بالاتر ادامه یابد، نشان‌دهنده اختلالات عاطفی است و به درمان نیاز دارد.

• تعارض(پناه بردن به بیماری)

گاهی کودکان برای دفع ضرر یا جذب منفعت و جلب محبت اطرافیان، تظاهر به مریضی می‌کنند تا به اهداف خود برسند، اگر کودک از این مکانیسم برای سلطه جویی استفاده کند نشان‌دهنده اختلالات رفتاری و عاطفی در وی است و در طولانی مدت به بیماری هیستری  که زمان و هزینه زیادی برای درمان می‌طلبد، منجر می‌شود.

عمده ترین راه‌های کشف دروغگویی کودکان

• اولین راه کشف دروغگویی کودکان، اقرار کودک به دروغگویی است که لازم است والدین یا مربی کودک را بخاطر اقرار به دروغگویی تشویق کنند و به نصیحت وی بپردازند و از خطایی که مرتکب شده چشم پوشی کرده و مجدد دروغ وی را یادآوری نکنند.

• کشف دروغ بوسیله وقوع مسئله ای که خلاف آن دروغ را اثبات کند.

• فردی دیگر، حقیقت موضوع را به شنونده دروغ برساند.

• حواس‌پرتی فرد دروغگو و تناقض‌گویی وی در ارائه مطالب.

• بدقولی در عمل و بی‌ارادگی و عدم قدرت تصمیم‌گیری در انجام کارها.

• استفاده از مکث طولانی و احتیاط در صحبت‌های معمولی.

چه راه‌هایی برای پیشگیری از دروغگویی کودکان وجود دارد؟

• به کودک اجازه دهیم حرف‌های راست خود را بیان کند
• کودک را در برابر دروغ‌های کوچک (تا حدود ۶ سالگی) به دروغگویی متهم نکنیم
• مواجهه شدن و آمادگی والدین برای شنیدن تلخی‌ها و شیرینی‌ها توسط کودکان
• به کودک برای گفتن جزئیات دقیق یک موضوع فشار نیاوریم، چراکه در این حالت کودک به دروغگویی تشویق می‌شود.
• والدین از دروغ گفتن به شوخی یا جدی خودداری کنند، چون والدین الگویی برای کودک محسوب می‌شوند و دروغگویی آن ها یک الگوی رفتاری برای وی است.
• استفاده از روش‌های غیرمستقیم و بیان داستان‌های آموزنده برای کودک، تا به قبح بودن دروغ پی ببرد.
• اجتناب از تنبیه بدنی برای ترک دروغگویی
• پرهیز از دادن وعده‌هایی به کودک که امکان برآورده شدن آن‌ها نیست، که این روش سبب تشویق کودک به دروغگویی بصورت مستقیم و غیرمستقیم می‌شود.
• تهیه کتاب‌هایی درخصوص مضرات دروغگویی
• نشان دادن ارزش راستگویی
• ارائه الگوهای صداقت به کودک
• اجتناب از سوال‌پیچ کردن کودک
• پرهیز از تهدیدهای غیرمنطقی
• از کودک به اندازه توانایی اش انتظار داشته باشیم
• رفتارهای بد را به کودک نسبت ندهیم
• نصیحت کردن کودک پس از دروغ گفتن
• به کودک اجازه دهیم احساسات خود را بیان کند
• اگر اشتباهی از کودک سرزد، وی را ببخشیم
• احساسات کودک را درک و با وی همدردی کنیم
• گاهی لازم است در برابر دروغگویی کودک، سکوت کنیم، چراکه این سکوت از صد تازیانه قضاوت بهتر است
• با اخطاردادن به کودک، وی را از عواقب دروغ برحذر داریم
• توانایی تفاوت قائل شدن بین پندار و واقعیت کودک را کسب نماییم
• دروغگویی های متعدد و متوالی نشان دهنده اضطراب در کودک است که باید منشا آن کشف و رفع شود.
• احساس مسئولیت را به عنوان راهی برای رسیدن به موفقیت در کودک ایجاد کنیم
• از پرسشگری که زمینه ساز دروغگویی است، پرهیز کرده و محیطی آرامش‌بخش و امن برای کودک فراهم کنیم
• رفتار، کردار و سخنان خود را هماهنگ و همانند کنیم تا بعنوان الگویی دروغ برای کودک محسوب نشود.

همچنین مطالعه مقاله تاثیر رفتار والدین بر کودک و رشد مغزی اومی‌تواند کمک بزرگی به رفتار شما با کودکان و شخصیت انها کند.

در این مطلب قصد داشتیم تا شما را با دلایل دروغگویی کودکان و راه های مدیریت انها آشنا کنیم.