هرچند تصویر نوزادی که در حال مکیدن انگشت خود می‌باشد، تصویری بانمک و شیرین است، اما انگشت مکیدن در کودکان بالای ۴ سال معضلی است که باید به آن رسیدگی گردد. تصور بسیاری از والدین این است که این کار در کودک موجب آرامش وی می‌شود. چرا که هرگاه کودک دچار اضطراب می‌شود، با مکیدن انگشت خود سریعاً آرام می‌شود. اما متخصصان اطفال، روانشناسان و دندان‌پزشکان در این باره نظراتی دارند که توجه به آنها بسیار ضروریست. هرچند این امر در نوزادان کاملاً طبیعی‌ست که یکی از روش‌های غریزی نوزاد برای آرام شدن است. گاهی نیز نوزاد و کودکان بسیار کوچک صرفاً از این کار لذت می‌برند. چرا که به نوعی شبیه‌سازی مکیدن سینه مادر را انجام می‌دهد. در مراحل اولیه تولد و رشد فرزند، این کار تاثیرات مثبتی نیز در رشد او و ارتقای توانایی‌های گفتاری او دارد.

حال سوال مهمی که پیش می‌آید این است که کودک تا چه سنی مجاز است که این کار را انجام دهد؟ یا به عبارت بهتر، تا رسیدن کودک به چه سنی، مکیدن انگشت امری طبیعی به حساب می‌آید؟ به عنوان مثال آیا کودکی که اولین حضورش را در جامعه و در مقطع پیش‌دبستانی تجربه می‌کند، انگشت مکیدن وی امری طبیعی‌ست؟
درباره علل مکیدن انگشت در کودکان، تحقیقات فراوانی انجام شده است. در ادامه به بررسی این علل می‌پردازیم. هم‌چنین درخواهیم یافت که این کار در کودکان سنین بالا چه مضراتی خواهد داشت.

علل مختلف مکیدن انگشت در کودکان

پزشکان معتقدند که نوزاد در زمان‌های استرس، خستگی و گرسنگی اقدام به مکیدن انگشت خود می‌کند. در واقع انگشت مکیدن نوزاد، طبیعی‌ترین واکنش او به هنگام روبرو شدن با عوامل استرس‌زا، فشارهای عصبی و هیجانی است. هم‌چنین نشانه روشنی مبنی بر این است که توجه والدین را به غیرطبیعی بودن حالت خود جلب کند. در بسیاری از مواقع، مادران با مشاهده صحنه مکیده شدن انگشت توسط نوزاد درمی‌یابند که زمان شیر دادن او فرا رسیده است. از طرفی دیگر، تغییرات خلق‌وخو در کودک نیز زمینه‌ساز مکیدن انگشت در کودکان است. در برخی موارد نیز می‌تواند نشانگر عکس‌العمل کودک به تشنجاتی باشد که ناشی از اختلافات خانوادگی‌ست. در مواردی که کودک احساس کمبود محبت می‌کند نیز اقدام به مکیدن انگشت خود می‌کند.

دکتر کوشانفر، عضو هیئت علمی دانشکده علوم پزشکی شهید بهشتی می‌گوید: مکیدن انگشت در کودکان ۶ ماهه امری طبیعی‌ست و دلیل آن می‌تواند رشد دندان‌های کودک نیز است. وی همچنین بیان کرده است که این پدیده در کودکان پسر مشهودتر است. به علت اختلالات خلقیِ بیشتر در پسران، مکیدن انگشت در کودکان پسر بیشتر مشاهده شده و ممکن است حتی تا سن ۱۲ سالگی نیز ادامه یابد. دکتر کوشانفر در خصوص مکیده شدن انگشت توسط کودک معتقد است که یکی از دلایل دیگر این عارضه می‌تواند جدا شدن کودک از شیر باشد. چرا که تا پیش از این کودک عادت به مکیدن پستان مادر یا شیشه‌ شیر داشته است. وی هم‌چنین در ادامه صحبت‌های خود می‌گوید که کودکان سوم و چهارم که ممکن است توجه عاطفی کمتری به آنان شود، بیشتر در معرض مکیدن انگشتان خود هستند.

مضرات این عمل در کودکان

مکیدن انگشت در کودکان در صورتی که به عادتی دائمی تبدیل شود، در گذر زمان باعث ایجاد تغییر در زاویه دندان‌ها می‌گردد. هم‌چنین باعث ایجاد ناهنجاری‌هایی در فک نیز خواهد شد. بهتر است تا پیش از اینکه انگشت مکیدن در کودکان به یک عادت همیشگی تبدیل شود، از این امر جلوگیری گردد. دکتر مومن‌زاده، متخصص اطفال در این باره اذعان کرده است که مکیدن انگشت در کودکان باعث ایجاد بیماری‌های عفونی، تغییر شکل دندان و فک، ناهنجاری‌های آرواره و تنگ شدن سوراخ بینی خواهد شد.

هرچند که مکیدن انگشت در کودکان با سن پایین امری طبیعی‌ست و دلایل روانی در پی دارد، اما در برخی کودکان صرفاً به یک عادت تبدیل شده است. به عبارت دیگر، مکیدن انگشت در بعضی از کودکان، غریزی بوده و در برخی دیگر از آنان، فعالیتی اکتسابی‌ است. تداوم مکیدن انگشت در کودکانی که دندان‌های دائمی آنان درآمده است، موجب شکل‌گیری نامنظم و بهم ریختن هارمونی دندان‌ها می‌شود.

تغییرات فک و دندان

تغییراتی که در فرم و قالب فک و دندان ایجاد می‌شود، بستگی به شدت و مدت تکرار این عادت دارد. تداوم در این عادت باعث اختلالات زیر خواهند شد:

اُپن بایت قدامی:

این عارضه بدین معناست که کودک بهنگام بستن فک خود، دندان‌های جلویی به هم نمی‌رسند. در واقع هنگامی که فک کودک بسته است، فضایی خالی بین دندان‌های جلویی ایجاد می‌شود. در نتیجه این امر، کودک بهنگام گاز زدن نان یا میوه‌های سفت دچار مشکل خواهد شد.

افزایش اُورجِت (Overjet):

در شرایط نرمال، دندان‌های قدامی فک پائین باید ۲ میلیمتر از دندان‌های قدامی فک بالا عقب‌تر قرار بگیرند. در صورتی که دندان‌های فک بالایی در فاصله‌ای بیشتر از ۲ میلیمتر از دندان‌های پائین قرار بگیرد، اصطلاحاً دچار افزایش اورجت شده است. مکیدن انگشت در کودکان بیشترین تاثیر را در شکل‌گیری این عارضه دارد.

کراس بایت خُلفی:

این عارضه در انتهای دهان ایجاد می‌شود. کراس بایت خلفی یعنی اینکه دندان‌های عقبی فک بالایی در پشت دندان‌های فک پایین قرار می‌گیرند.

این عارضه‌ها ناشی از مکیده شدن طولانی انگشت توسط کودک هستند. از بین رفتن زیبایی دندان‌ها و کاهش اعتماد به نفس کودک از نتایج این اختلالات هستند. هم‌چنین که والدین در آینده بالاجبار باید هزینه‌هایی را جهت ارتودنسی فک و دندان کودک خود متقبل شوند.

عوارض دیگر مکیدن انگشت در کودکان

در سنین پس از ۲ سالگی که استخوان‌های فک کودک همچنان نرم است، مکیدن انگشت باعث تغییر فرم فک می‌شود. این تغییر فرم در نهایت منجر به کج شدن دندان‌ها و حتی پوسیدگی بافت آنها خواهد شد. باریک شدن ضخامت دندان‌ها نیز از عوارض شایع دیگر است. فشاری که از طرف انگشتان طی مکش آنها به درون دهان وارد می‌شود، منجر به ایجاد فرورفتگی در کام (سقف) دهان می‌گردد. شکل غیرطبیعی‌ای که در سقف دهان ایجاد می‌شود، به قرارگیری نادرست زبان در دهان خواهد انجامید. عدم قرارگیری صحیح زبان در دهان، کودک را با مشکلات قورت دادن روبرو خواهد کرد. چرا که بهنگام قورت دادن، زبان در پشت سقف دهان قرار می‌گیرد. کودکانی که موفق به ترک عادت مکیدن نشده‌اند، مشکلاتی را در قورت دادن تجربه خواهند نمود.

شکل ناصحیح سقف دهان و عدم قرارگیری زبان در پشت آن، مشکلات گفتاری را نیز در پی خواهد داشت. لکنت زبان از جمله این مشکلات است. به گونه‌ای که کودک توانایی تلفظ صحیح برخی از حروف را کسب نخواهد کرد. این مشکل نیز در آینده منجر به ایجاد نارسایی‌هایی در شخصیت کودک خواهد شد. کم شدن اعتماد به نفس بر اثر ایجاد لکنت زبان رایج‌ترین این مشکلات است. علاوه بر تمام موارد گفته شده، مکیدن انگشت در کودکان حتی ممکن است باعث افتادگی لوزه نیز شود. هم‌چنین که عفونت‌های ناخن و بیماری‌های عفونی، انتقال باکتری‌ها و ویروس‌ها از انگشت به دهان، پینه بستن و منحرف شدن انگشتان نیز از مشکلات شایع هستند.

راه‌های درمان

در ابتدا والدین باید این نکته را در نظر بگیرند که تنبیه کودک در مواجه با مکیدن انگشت کار صحیحی نیست. چرا که حتی اگر باعث بیرون آوردن انگشت از دهان وی شود، در نهایت باعث ایجاد مقاومت در کودک خواهد شد. مکیدن انگشت توسط کودک، کاری‌ است که باعث آرامش خاطر در او می‌شود. تنبیه شدن کودک و انجام رفتار تهاجمی با او منجر به ایجاد اضطراب در کودک خواهد شد. طبیعی‌ است که کودک برای رهایی از این استرس، به انجام این عمل مبادرت خواهد ورزید. البته این بار در خفا و با کنجکاوی بیشتر!

بهتر است برای حل مشکل او بصورت تدریجی عمل کرده و راه‌های درمان زیر را بکار ببندید:

محدود کردن مکیدن انگشت در کودکان

یکی از اولین اقدامات می‌تواند محدود کردن این کار باشد. بعنوان مثال برای کودک خود توضیح دهید که انگشت مکیدن در مهمانی‌ها و در مقابل سایر افراد کار زشت و نادرستی‌ است. حتی می‌توانید این کار او را به ساعت‌های قبل از خواب و یا هنگام رفتن به رخت‌ خواب محدود نمایید.

تشویق

سیستم تشویق را جایگزین تنبیه کنید. اینکه با کودک خود بخاطر انگشت مکیدن مجادله کنید، اوضاع را بدتر خواهد کرد. بجای آن، در زمان‌هایی که کودک انگشت خود را نمی‌مکد، او را مورد تشویق قرار دهید. سیستم پاداش همواره بهتر از تنبیه کودک پاسخ می‌دهد. روزهایی که کودک از مکیدن انگشت خود اجتناب می‌کند را علامت زده و در پایان هفته یا ماه به او جایزه دهید.

ارتودنسی

استفاده از دستگاه‌های ارتودنسی می‌تواند بسیار مفید باشد. این دستگاه توسط دندانپزشک روی دندان‌های کودک نصب می‌شود. این دستگاه عمل مکیدن انگشت را برای کودک دشوار می‌سازد. البته این روش را در صورتی پیش بگیرید که سیستم پاداش به کارتان نیامده است. هنگام استفاده از این دستگاه‌ها به کودک یادآور شوید که این عمل، جنبه تنبیهی نداشته و صرفاً برای ترک عادت وی است. در استفاده از این روش، خود کودک باید حقیقتاً مایل به ترک عادت خود باشد.

مانع و یادآور

استفاده از مایع یادآوری و باند نیز می‌تواند موثر واقع شود. بستن یک باند روی انگشت کودک،‌ به او یادآوری خواهد کرد که باید این عادت را ترک کند. هم‌چنین آغشته کردن انگشت کودک به مایعات بدمزه نیز کار مشابه‌ای را انجام می‌دهد.

در نهایت …

والدین باید این نکته را در نظر داشته باشند که ترک یک عادت، فرآیندی است که زمان می‌برد. در سپری کردن روند درمان کودک‌تان صبور باشید. از بین بردن این عادت در یک روز امکان‌پذیر نیست. استفاده از تجربیات دندانپزشک می‌تواند به پدر و مادرها کمک کند. بدین صورت که با مراجعه به دندانپزشک و اینکه اجازه دهید کودک، بعضی از توضیحات را از دهان او بشنود، مفید خواهد بود.