شکل گیری شخصیت کودک

شکل گیری شخصیت کودک یکی از مهمترین مراحل توسعه انسان است که در طول دوران کودکی شکل می‌گیرد. شخصیت کودک بر اساس تجربیات، محیط و فرهنگی که در آن بزرگ شده، شکل می‌گیرد و در نهایت بر تمامی عملکردهای اجتماعی و روابط بین فردی او تأثیر می‌گذارد. در این مقاله به بررسی عوامل مؤثر در شکل گیری شخصیت کودک پرداخته می‌شود.

اولین عامل مؤثر در شکل گیری شخصیت کودک، محیط خانواده است. خانواده به عنوان اولین محیط اجتماعی کودک، نقش مهمی در شکل گیری شخصیت او دارد. ارتباط کودک با والدینش، نحوه پرورش و تربیت او، احساس امنیت و عشق و رضایت از وضعیت خانوادگی، همه این عوامل در تشکیل شخصیت کودک تأثیرگذار هستند. به عنوان مثال، کودکانی که در خانواده‌ای با محیط صمیمی و پراهمیت والدین بزرگ شده‌اند، به طور کلی شخصیتی با اعتماد به نفس و خودمختار دارند. در عوض، کودکانی که در خانواده‌ای دور از هم بزرگ شده‌اند و ارتباط با والدین را نداشته‌اند، شخصیتی نارسا و خودکامه دارند.

عامل دوم مؤثر در شکل گیری شخصیت کودک، دوستان و همسالان است. دوستان و همسالان بازیگوشی کودک را تحت تأثیر قرار می‌دهند و در تشکیل او به عنوان یک شخصیت اجتماعی نقش دارند. ارتباطاتی که کودک با همسالانش برقرار می‌کند، در تشکیل شخصیت او بسیار مؤثر هستند. به عنوان مثال، کودکانی که در محیطی خشن و خشونت‌آمیز با دوستانشان روبرو می‌شوند، به طور کلی شخصیتی با انگیزه ضعیف و خودشکنی دارند.

عامل سوم مؤثر در شکل گیری شخصیت کودک، محیط آموزشی است. محیط آموزشی شامل مدرسه و محیط‌های آموزشی دیگر است. این محیط‌ها نقش مهمی در شکل گیری شخصیت کودک دارند. نحوه روابط کودک با معلمان و همکلاسیانش، نوع آموزشی که در آن شرکت می‌کند، تأثیرگذار هستند. به عنوان مثال، کودکانی که در مدارسی با محیط صمیمی و معلمانی با انگیزه تحصیلی بزرگ شده‌اند، به طور کلی شخصیتی با انگیزه و خودمختار دارند.

در نهایت، عوامل مؤثر در شکل گیری شخصیت کودک شامل محیط خانواده، همسالان و محیط آموزشی هستند. با توجه به این عوامل، می‌توان برای شکل دادن به شخصیت کودک درست، اقداماتی انجام داد. برای مثال، ارتباط صمیمی با کودک، فراهم کردن محیطی با انگیزه برای یادگیری در مدرسه و تشویق به روابط صمیمی با همسالانش، همه این اقدامات می‌توانند به شکل گیری شخصیت سالم و خودمختار کودک کمک کنند.

کودک ما برای خوشبخت بودن باید از شخصیت و تطابق اجتماعی خوبی برخوردار باشد. در فرهنگ‌هایی نظیر فرهنگ ما که زندگی در آن بسیار پیچیده است، شخصیت اهمیت ویژه‌ای دارد. والدین باید بدانند که شخصیت کودک آن‌ها بیش از آن‌چه به ارث می‌برد به آن‌چه می‌آموزد بستگی دارد. تمام خصوصیات شخصیتی از قبیل توانایی ارتباط برقرار کردن با مردم، درس گرفتن از خطاها، پشتکار، قدرت مشاهده‌ی دقیق، تمرکز، جذب، خلاقیت، دقت، تصمیم‌گیری و بلندپروازی، آینده‌ی کودک را تحت تأثیر قرار می‌دهد. البته این خصوصیاتی است که به پیشرفت او کمک می‌کند، در حالی که خصوصیاتی از قبیل تنبلی، ناتوانی در تمرکز و بیان خود و کندذهنی او را از پیشرفت بازمی‌دارد، والدین می‌توانند اکتساب این خصوصیات شخصیتی را تحت تأثیر قرار دهند. همچنین می‌توانند صفات ذاتی از قبیل استقلال، پاسخ‌دهی، طبع آرام و اعتماد به نفس را در او تقویت کنند. به علاوه والدین مسئول انتقال آگاهانه یا ناآگاهانه‌ی خصوصیات خود به کودک هستند. والدین کم‌حوصله به ندرت کودک با حوصله‌ای دارند و کودک «بدقلق» اغلب والدین بدقلقی دارد. اگر نیازهای اولیه‌ی کودک شما تأمین شود و او محبت، توجه و تحریک لازم را دریافت کند، در آینده انسان خوشبختی خواهد شد.

نوزادی تا ۳۶ هفتگی

نوزاد شما از بدو تولد شخصیت مستقلی را نشان می‌دهد. شما می‌توانید از فعالیت‌های اولیه‌ی او به این نتیجه برسید. ممکن است حتی زمانی که خسته است به ندرت گریه کند و از خود آرامش و خوشحالی نشان دهد یا این که با گریه کردن به شما نشان دهد که گرسنه یا خسته است.

هنگام شیر خوردن ممکن است شیشه یا پستان را به آسانی بگیرد و به خوبی بمکد، عصبانی یا خسته شود و گریه کند. ممکن است اجتماعی باشد، جمعیت، شلوغی، مردم و اسباب‌بازی‌ها را دوست داشته باشد یا بر عکس بیشتر چیزها را رد کند و نپذیرد.

چگونه می‌توانید به کودک خود کمک کنید

• اعتماد، محبت و خونگرمی در همان ماه‌های اول شکل می‌گیرد، در این زمان شما باید بیشتر راه‌های اولیه‌ی ارتباط با مردم را به کودک خود بیاموزید. پس اهمیت بسیاری دارد که همواره و در هر کاری مثبت باشید و همه چیز را روشن بیان کنید.
• لبخند مهم‌ترین ابزار خوشحالی، عشق و رضایت و مسرت است. صدا در وهله‌ی دوم قرار دارد. کودکان به صداهای شاد، محبت‌آمیز و گرم و با زیر و بم‌های مختلف علاقه‌مند هستند. از صداهای تیز و منفی استفاده نکنید.
• تماس بدنی، گرما، بو و نزدیک بودن بدن شما برای او اهمیت خاصی دارد و به منزله‌ی لمس و تظاهرات فیزیکی محبت است.
• همواره و بی‌وقفه او را تشویق کنید، و همیشه نام او را در زمینه‌ای از عشق و محبت صدا کنید. هر چقدر می‌توانید به او بگویید «دوستت دارم» و با تشویق و ترغیب صفات خوب را تقویت کنید.
• به جلب توجه‌های او پاسخ دهید، در غیر این صورت خود را کم‌اهمیت تصور می‌کند. با چشمان او ارتباط برقرار کنید. از حرکات و لامسه‌ی خود برای انتقال احساسات گرم استفاده کنید.

۳۶ هفتگی تا ۱۸ ماهگی

کودک شما در این دوره به طور واضح‌تری مستقل می‌شود، نشان می‌دهد که جدی، حساس، مستقل، اجتماعی یا تصمیم‌گیرنده است و می‌تواند تمرکز، کنجکاوی، بی‌حوصلگی و از این قبیل حالات را از خود نشان دهد. در یک سالگی استقلال و قدرت تصمیم‌گیری خود را با ورود به مرحله‌ی منفی‌گرایی، بی‌حوصلگی، بدقلقی، پرخاشگری، شیطنت و بی‌توجهی نشان می‌دهد. با این وجود از حدود ۱۵ ماهگی مرحله‌ی سودمندی آغاز می‌شود و کودک تمایل آشکاری به ایجاد روابط نشان می‌دهد.

چگونه می‌توانید به کودک خود کمک کنید

• در هر موردی انعطاف‌پذیر باشید و هرگز متوسل به زور نشوید. هرگز باعث نشوید کودک از شما بترسد. با صبر و تحمل، حوصله و صبوری را به او بیاموزید، او را مسخره نکنید و باعث نشوید احساس شرمندگی کند.

۱۸ ماهگی تا دو سالگی

در این مرحله کوچولوی شما می‌خواهد به دیگران کمک کند و هر کاری را برای خود انجام دهد یا هر کاری برای او انجام شود. ممکن است بی‌احتیاط یا دقیق باشد، خیال‌پرور یا واقع‌بین باشد. انتقاد را به آسانی بپذیرد یا از آن گریه کند. همچنین ممکن است پیشرو یا پیرو به دنیا آمده باشد.

چگونه می‌توانید به کودک خود کمک کنید

• به او نشان دهید چگونه با مشکلات برخورد کند، تصمیمات او را به سادگی و بدون نگرانی بپذیرید. به تدریج مسئولیت‌های او را افزایش دهید، زمانی در اختیار او بگذارید که روی موارد مختلف تمرکز کند. در این صورت او می‌تواند کاری را که به عهده‌ی او گذاشته‌اید، تمام کند. همیشه در صورت لزوم به او کمک کنید.
• زمانی را به بازی اختصاص دهید، زمان خاصی را با هم بگذرانید و همواره در هنگام درد یا مشکلات با او همدردی کنید.
• اگر کودک شما تنها فرزند خانواده است، باید این تمایل را در او کنترل کنید که می‌خواهد همه چیز را داشته باشد و تمام توجه شما را جلب کند. او باید یاد بگیرد که نمی‌تواند مرکز دائمی دنیای شما باشد.

دو تا سه سالگی

اکنون شخصیت کودک شما به وضوح شکل گرفته است. او یک فرد و عضوی از خانواده است، با معنای گسترده‌ای که از خود دارد. هر کاری که می‌کند آزمونی برای اوست که توانایی‌ها و ناتوانی‌های خود را بسنجد. او خود را از طریق آن‌چه انجام می‌دهد، تعریف می‌کند.

چگونه می‌توانید به کودک خود کمک کنید

• موفقیت بزرگ‌ترین عامل مؤثر و مثبت در روند تکامل شخصیتی است. پس به کودک خود کمک کنید تا موفق شود، چون این امر حسی از غرور و رضایت را در او ایجاد می‌کند.
• امید او را افزایش دهید. اعتماد به نفس و تصویر ذهنی او را بدون فدا کردن شادی و خوشحالی بسازید. به او بیاموزید بگوید: «ببخشید» و به حقوق دیگران احترام بگذارد.
• به ترس‌های او توجه کنید. هنگامی که بیرون می‌روید به او اطمینان دهید که بازمی‌گردید. در مورد تمام ترس‌ها صحبت کنید و به او اطمینان دهید. تمام ترس‌ها با دلسوزی به سرعت مهار می‌شوند. هرگز ترس او را مسخره نکنید. توضیح دادن و دلسوزی کردن چیزی است که در این مواقع ضرورت دارد.