تا به حال شده برای بستن درب خانه بارها به شک بیفتید؟ یا زمانی که از خاموش بودن گاز مطمئن هستید به طور ناخواسته مجددا خاموش بودنش را چک کنید؟

آیا این افکار در سرتان می چرخد که اگر بارها و یا به تعداد مشخصی این رفتار را انجام ندهید، اتفاق بدی در انتظار عزیزان و یا خودتان است؟

اگر گرفتار چنین افکار و رفتاری هستید باید بگوییم احتمال اینکه به اختلال وسواس فکری و عملی دچار باشید بالاست.

فکر می کنید را ه درمانی وجود داشته باشد؟

ما در این نوشتار ضمن بررسی ابعاد مختلف این اختلال به راه های درمانی آن نیز می پردازیم. خلاصی از این اختلال با خواندن این نوشتار امکان پذیر خواهد بود، پس با ما همراه باشید:

اختلال وسواس فکری _عملی چیست؟

OCD یا اختلال وسواس فکری _ عملی نوعی اختلال اضطرابی است که فرد مبتلا به آن کنترلی بر افکار و رفتار خود نداشته و دارای الگوی رفتاری خاصی است که خود را ملزم به انجام آن می داند.

افرادی که به این اختلال مبتلا هستند، اذعان دارند که این افکار غیر منطقی بوده، اما توانایی در کنترل آن نداشته و به راحتی در دام آن می افتند.

این اختلال مبتلایان را در برخی کار های روزانه میخکوب خواهد کرد، طوری که در انجام آن ها اصرار دارند و زمان زیادی را برای انجام مناسبات آن صرف می کنند. گرچه این رفتار ها برای آن ها آزار دهنده است، اما نمی توانند از انجام آن صرف نظر کنند.

افکار تکرار شونده شامل تصویر یا انگیزه های غیر ارادی است که مکررا ذهن آن ها را درگیر خواهد کرد. این تصورات غیر منطقی در آن ها احساس تمایل به انجام رفتاری خاص را بر می انگیزد. در واقع وسواس های عملی در پی وسواس فکری و برای تسکین و از بین بردن آن به وجود می آیند.

توجه به این مثال می تواند درک شما از این اختلال را افزایش دهد.

زمانی که فرد فکری وسواس گونه را در سر می پروارند برای اینکه بتواند از شر آن خلاص شود، رفتارهایی را طرح می کند که با انجام آن احساس می کند از اضطراب ناشی از وسواس رها شده است. از این رو نه تنها وسواس فکری او درمان نشده، بلکه به وسواس عملی نیز مبتلا شده است.

اما به یاد داشته باشید شمایی که به این اختلال مبتلا هستید تمایلات رفتاری به انجام کار های وسواس گونه، تمایلی فزاینده ای است که پایدار نبود و هر روزه قوی تر خواهد شد و شما را بیش از پیش در گرداب افکار و رفتار وسواسی خواهد کشید.

وسواسی ها چند دسته هستند؟

افکار و رفتار های وسواس گونه در تمامی افراد یکسان نیست، در واقع می توانیم بگوییم غیر از موارد شایع، افراد می توانند افکار و رفتار وسواس گونه خاص خود را داشته باشند که در مقایسه با فرد وسواسی دیگر کاملا متفاوت و منحصر به فرد است. اما به طور کلی تصورات و رفتار های وسواسی شایع از قرار زیر است :

وسواس شستشو
وسواس وارسی کردن
وسواس شک
وسواس شمارش
وسواس ذخیره و احتکار

نشانه های وسواس فکری _ عملی

شاید تا به اینجا مختصرا با این اختلال آشنا شده باشید. در ادامه به علائم این اختلال به طور خاص خواهیم پرداخت.

به یاد داشته باشید هر گونه افکار وسواسی نشان دهنده ابتلا به این اختلال نیست و در واقع زمانی می توانیم یک شخص را دارای اختلال وسواس فکری اجباری بدانیم که این اختلالات برای فرد ایجاد اضطراب کرده و زمان زیادی را در طول روز به خود اختصاص دهد، علاوه بر این این اختلال می بایست زندگی اجتماعی و روابط بینی فرد مبتلا به آن را نیز تحت الشعاع قرار دهد.

بنابراین تمامی افراد که وسواس دارند در طیف این اختلال قرار نخواهند گرفت.

دقت داشته باشید تمامی افراد به هر دو اختلال افکار وسواسی و رفتار وسواسی دچار نمی شوند؛ ممکن است که برخی تنها به یکی از این دو اختلال مبتلا شوند، البته که اکثر افراد مبتلا به این اختلال هر دو آن ها را تجربه خواهند کرد.

افکار وسواس گونه چه نوع افکاری است؟

در ادامه برخی از افکار شایع در این اختلال را به صورت فهرست وار بیان خواهیم کرد:

ترس از آلودگی
ترس از آسیب رسیدن به افراد
افکار جنسی
وسواس در حوزه اخلاق
احتکار و وسواس جمع کردن اشیایی که ممکن است روزی مورد استفاده قرار گیرد.
وسواس نظم و ترتیب
افکار خرافاتی

رفتار وسواس گونه چه نوع رفتاری است؟

این رفتاری های رایج عبارت اند از:

بررسی مکرر و افراط گونه وسایل خانه
برقراری تماس با افراد برای اطمینان از سلامتی آن ها
شمردن های مکرر و منظم
تکرار کلمات
ضرب گرفتن دست و پا برای کاهش اضطراب
شستشوی وسایل به صورت مکرر
تمایل به جمع آوری برخی اشیاء بی ارزش

درمان اختلال وسواس فکری _ عملی

برای درمان این اختلال از روش های و رویکرد های روانشناسی متفاوت و متنوعی استفاده می شود، نظیر: رفتار درمانی، شناخت درمانی، روانکاوی و دارو درمانی. شما می توانید برای پیگیری روند درمانی به بهترین روانپزشک مراجعه کنید.

در حال حاضر برخی تکنیک های رفتاری وجود دارد که می تواند افراد را در جهت جلوگیری از بروز افکار و رفتار وسواس گونه یاری کند. این تکنیک ها عبارت اند از:

مقاومت در برابر الگو های رفتاری
به چالش کشیدن رفتار های وسواس گونه
مواجهه و پیشگیری از بروز واکنش
فراگیری روش های موثر در واکنش به افکار وسواسی

سایر روش های درمانی

شناخت درمانی
دارو درمانی
خانواده درمانی
گروه درمانی

چطور می توانید به فرد وسواسی کمک کنید؟

برای اینکه بتوانید فرد مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی را در ترک این اختلال یاری کنید باید:

از انتقاد به آن ها بپرهیزید.
از سرزنش آن ها اجتناب کنید.
آن ها در انجام رفتار های اجباری همراهی نکنید.
سعی کنید در حمایت از او و ایستادگی در برابر ترک وسواس توازن برقرار کنید.
با روش های موثر برای منحرف کردن او از افکار وسواسی، وی را از فکر کردن به آن ها دور کنید.

درمان اختلال وسواس فکری _ عملی

افرادی که دچار وسواس فکری هستند از تمرکز ذهن بر فکری وسوسه کننده شکایت دارند. آن ها غالبا توانایی کنترل ذهن خود را نداشته و به راحتی در دام تفکرات وسواسی گرفتار می شوند.

هر چه بیشتر می گذرد هجوم این افکار نیز بیشتر می شود، به گونه ای که دیگر فرد مجبور خواهد شد زمان زیادی را در روز صرف انجام کارهای وسواس گونه برای رهایی از فکر وسواسی کند . این امر موجب می شود وسواسی ها از معاشرت و بر قراری روابط بین فردی باز بمانند.

شاید اولین تصور شما از افکار وسواسی، وسواس در تمیزی و نظافت باشد، اما این تنها نوعی شایع از تفکرات وسواس گونه به شمار می آید.

به نظر شما می توان از هجوم این تفکرات جلوگیری کرد؟ آیا افراد وسواسی درمان می شوند؟

قبل از ورود به بحث درمان اختلال وسواس فکری _ عملی بهتر است بدانید ۶۰ در صد از افراد وسواسی می توانند با دارو درمانی و بیش از ۷۰ تا ۸۰ درصد آن ها می توانند با رفتار درمانی درمان شوند. لذا این آمار، نوید دهنده به افرادی است که می پندارند باید تا پایان عمر با این اختلال دست و پنجه نرم کنند.

در ادامه راه های درمانی اختلال وسواس فکری _ عملی را بررسی خواهیم کرد.

وسواس چیست؟

همانطور که در بالا اشاره کردیم، اغلب افراد واژه وسواس را بر تمیزی و دوری از آلودگی بار می کنند، فارق از اینکه وسواس تمیزی و شستشو تنها نمونه ای شایع در دنیای وسواسی ها است.

لازم است بدانید که افکار و اعمال وسواسی خفیف تنها با روش های طبیعی و استفاده از برخی دارو ها با دوز بسیارکم قابل درمان است. در واقع این وسواسی های شدید هستند که نیازمند درمان های شناختی و گاها روانشناختی می شوند.

می توان شایع ترین افکار وسواسی را در موارد زیر دانست. البته این افکار تنها در این موارد خلاصه نمی شوند. چراکه افکار وسواسی می تواند به اندازه تعداد افراد مبتلا به آن متفاوت باشد.

افکار وسواسی شستشو
افکر وسواسی وارسی کننده
افکار وسواسی شکاک گونه
افکار وسواسی شمارسی
افکار وسواسی ذخیره سازی

آیا تمام افرادی که وسواسی هستند بیمارند؟

زمانی می توانیم برچسب ابتلا به اختلال وسواس را بر مراجعین بزنیم که آن ها با بروز افکار وسواسی دچار اضطراب شوند و مدت زمانی طولانی را در روز به افکار و اعمال وسواسی اختصاص دهند. این اختلال در آخر موجب قطع روابط بین فردی شخص وسواسی با اطرافیان خواهد شد.

شما می توانید برای آشنایی بیشتر با افکار و رفتار وسواسی به نوشتار اختلال وسواس فکری _ عملی مراجعه کنید.

راه های درمانی اختلال وسواس فکری _ عملی

دارو درمانی

هنوز دارویی مشخص برای درمان این اختلال شناخته نشده است. دارو های موجود می تواند با تاثیر بر تولید سرتونین و نور اپی نفرین علائم فیزیولوژیکی مغز را که موجب شدت یافتن افکار وسواسی می شود، کنترل کند.

از دارو درمانی زمانی استفاده می شود که روانپزشک تشخص دهد، مراجع دچار اختلال در روند زندگی اجتماعی شده است و قادر به کنترل رفتار و اعمال وسواسی خود نیست.

در واقع در زمان شدت یافتن این اختلال بینش و شناخت فرد نسبت به افکار و رفتار کاهش یافته که تنها درمان آن استفاده از دارو خواهد بود. لازم به ذکر است استفاده تنها از دارو درمانی می تواند نتایج موقتی داشته باشد، لذا پیشنهاد می شود برای درمان قطعی از دیگر روش های درمانی در کنار این روش استفاده شود.

روان درمانی

روان درمانی موثرترین و پایدارترین روش درمانی اختلالات وسواسی است. فرد با انجام برخی تکنیک های شناختی و رفتاری می تواند از گسترش افکار وسواسی جلوگیری کند. درمانگر با ترکیب روش های درمانی و ایجاد درمان چند وجهی می تواند بروز علائم وسواسی را به حداقل رساند.لازم به ذکر است نتیجه دهی روان درمانی اختلال وسواس فکری _ عملی نیازمند همکاری درمانجو با درمانگر است.

به طور کلی ایجاد بینش عمیق در رابطه با افکار وسواسی و جلوگیری از به دست گرفتن اختیار و کنترل فرد همراه با انجام برخی تکنیک های رفتاری برای جلوگیری از اعمال وسواس گونه می تواند درمانجو را به طور کامل درمان کند.

نقش اطرافیان در درمان افراد وسواسی

اولین و مهمترین اقدام اطرافیان در برابر این افراد پرهیز و اجتناب از بحث درباره غیر منطقی بودن افکار و رفتار آن ها است. آن ها بهتر است ایجاد بینش عمیق را بر عهده روانپزشک گذارند.

دوستان و خانوده های این افراد باید بدانند که به هیچ وجه نباید در مناسبات وسواسی و دامن زدن به افکار وسواسی ها با آن ها همکاری داشته باشند. اشتتباه برخی در این است که فکر می کنند با همدردی می توانند آن ها را در درمان یاری کنند.

روش هایی برای درمان وسواس فکری

وسواس فکری، یک نوع بیماری روانشناختی است که بر خلاف میل فرد، به وجود می آید. فرد مبتلا به این بیماری، دائماً به یک موضوع به صورت بیمارگونه، مصرّانه و غیر ارادی فکر می کند. این مسائل باعث ایجاد اضطراب و استرس بارزی در او می شود. در این مقاله روش هایی برای درمان وسواس فکری (OCD) را شرح می دهیم.

۱. انتظار اتفاقات غیرمنتظره را داشتن

افکار وسواس گونه همواره و همه جا می توانند به سراغ انسان بیایند. حتی این افکار ممکن است از افکار قدیمی یا جدید باشند. اما نباید اجازه داد که این افکار باعث آزار و اذیت ما شوند. به همین منظور باید برای اتفاقات جدید و غیرمنتظره آماده بود. اتفاقات غیرمنتظره ممکن است باعث شکل گیری اضطراب و در نتیجه وسواس فکری شوند.

۲. ریسک پذیر بودن برای درمان وسواس فکری

ریسک کردن بخش جدایی ناپذیر زندگی هر انسانی است. باید همواره به یاد داشت که ریسک کردن باعث تغییراتی در زندگی خواهند شد. این تغییرات هر کدام درس های بسیاری به انسان خواهند آموخت و باعث رشد او خواهند شد. بنابراین نباید از ریسک کردن هراس داشت و اجازه داد که وسواس فکری مانع از ریسک کردن و رشد شود.

۳. پذیرش افکار وسواسی

پذیرش این افکار کمک بسیاری به درمان وسواس فکری می کند. در واقع زمانی که افکار وسواسی به سراغ فرد آمد، به هیچ وجه نباید آنها را تحلیل کند و یا با آنها سر و کله بزند. بهترین راه رهایی از آنها و دور کردن نگرانی و دلواپسی از خود پذیرش و فکر نکردن است.

۴. همه چیز سیاه و یا سفید مطلق نیست

یک اشتباه به معنی شکست کامل نیست. در صورتی که اشتباهی صورت گرفته باشد، می توان آن را جبران کرد و با یک تفکر خلاق، روش صحیح تری را در پیش گرفت. بنابراین به افکاری که باعث آزار می شوند، نباید اجازه تبدیل شدن به وسواس فکری داد.

۵. برخورد با علائم

برای برخورد با علائم و درمان وسواس فکری تنها کسی که واقعاً می تواند به بیمار کمک کند، خودش است. بنابراین نباید از اطرافیان انتظار داشت. مشاور نیز فقط تا حدودی می تواند برای درمان کمک کند.

۶. عدم مقایسه خود با دیگران

در درمان این بیماری به هیچ وجه نباید خود را با دیگران مقایسه کرد. هر کدام از بیماران روش و سرعت درمانی متفاوتی دارند. در عوض باید بر روی انجام هر چه بهتر روش های درمانی که توسط مشاور گفته می شود، تمرکز داشت.

۷. فرار نکردن از ترس ها

تنها راه غلبه بر ترس ها، روبه‌رو شدن با آنها است. در واقع نباید از افکار خود فرار کرد. بلکه باید با آنها روبه‌رو شد و آن افکار را پذیرفت.

۸. مرور روش های درمان وسواس فکری

روش هایی که مشاور توصیه می کند باید هرازگاهی مرور شوند. بنابراین نباید آنها را نادیده گرفت و هر چند وقت یکبار تمام روش ها را دوباره مرور کرد.

۹. صحبت با مشاور

در صورتی که روش های پیشنهادی مشاور بهبودی در حال بیمار ایجاد نمی کند و یا توانایی انجام آن را ندارد، باید با درمانگر خود موضوع را در میان بگذارد. بیان مشکلات و مسائل، خود می تواند در درمان بیماری بسیار کمک کننده باشد.

۱۰. کمال گرایی

کمال گرا بودن یکی از ویژگی های وسواس فکری (OCD) است. به طور مثال انجام تکالیف ارائه شده توسط مشاور، برای درمان وسواس فکری ضروری است. اما اگر فرد این مورد را نیز با کمال گرایی تبدیل به وسواس فکری کند، مشکل جدیدی به وجود خواهد آمد. باید به یاد داشت که زندگی جریان دارد و هیچ چیزی نباید باعث آزار و صلب خوشبختی ما بشود.