روانشناسی خجالت و کم رویی

روانشناسی خجالت

روانشناسی خجالت و بررسی آن در اینکه چرا کمرو و خجالتی می شویم، بسیار مهم است. در مطالب گذشته علل یا عوامل دخیل در ایجاد کمرویی و خجالت را آوردیم، و در اینجا بیشتر به مکانیسم و روانشناسی خجالت می پردازیم.

روانشناسی خجالت و سیر تکاملی انسان:

 انسان (و حیوانات) از بدو پیدایش در معرض تهدید و خطر جانی بوده است، از حوادث طبیعی گرفته تا تهدید توسط همنوع‌های خود. بدین ترتیب سیستم دفاعی جنگ و گریز بتدریج در مغز او تکامل یافته است. در اوایل، تنها محل و افراد امن و بی‌خطر خانه (غار) و اعضاء خانواده بوده‌اند و حضور هر غریبه‌ای تهدیدی جدی برای او به حساب می‌آمده است. اما با پیدایش و گسترش زندگی اجتماعی انسان یک راه‌حل برای ابراز عدم تمایل به جنگ و دشمنی پیدا کرد که امروزه به عنوان احترام و حال و احوالپرسی کردن می‌شناسیم. البته در اوایل، احترام راه حلی بود که افراد ضعیف‌تر در برابر افراد قوی‌تر و صاحب قدرت و مقام بوجود آوردند و افراد قوی و صاحب قدرت و منصب بتدریج در محتوی آن تغییرات زیادی بوجود آورند. بطوریکه در طول تاریخ اشکالی همچون تعظیم کردن، دست بوسی، دست به سینه بودن، سر به زیر انداختن، عدم نگاه به چهره فرد قوی‌تر، آرام کردن صدا و بالاخره امروزه به صورت دست دادن و سلام کردن و یا کادو دادن تغییر شکل داده است. نکته جالب این است که چنین رفتاری در میان بسیاری از حیوانات شکارچی نیز وجود دارد. برای مثال وقتی سگی با سگی قوی­تر و تنومندتر روبرو می‌شود، قوز کرده (تعظیم)، گوشهایش را آویزان می‌کند (به جای بالا بردن)، سر را به پایین انداخته و دندانهای خود را نشان نمی‌دهد.

با پیشرفت انسان و پیدایش مسائل اخلاقی، رنگ و بوی تهدید نیز دستخوش تغییر بوده است و بدین ترتیب علاوه بر ترس از غریبه‌ها و محیط های تازه (که همچنان بطور سرشتی در ما وجود دارد و از ۵ تا ۷ ماهگی به بعد تقریباً در تمامی کودکان وجود دارد) هسته و خمیر مایه کمرویی، خجالت و اضطراب اجتماعی نیز در نهاد انسان شکل گرفته‌اند. بررسی روانشناسی خجالت نشان می دهد متاسفانه در جوامعی که هنوز تبعیض وجود دارد (درجه دوم دانستن زن، تبعیض‌های قوی نژادی و دینی و …) و یا بدلایل باروهای پوسیده و غلط (گمراه دانستن غیر خودی، با غریبه حرف نزدن و …) و یا ارزشهای غیرانسانی (جایگزین کردن حرمت و عزت با احترام و بندگی و …) شیوه اضطراب اجتماعی (و یا تضادها و رفتارهای ضد اجتماعی) بیشتر خواهد بود.

روانشناسی خجالت در دوران کودکی:

 همچنانکه قبلاً ذکر گردید اکثر کودکانی که خجالتی هستند یا دچار اضطراب اجتماعی هستند، در نوجوانی و بلوغ نیز همچنان این ویژگی و اختلال را همراه خود خواهند داشت، خصوصاً اضطراب اجتماعی که بندرت خودبخود بهبود می‌یابد.

روانشناسی خجالت  و آموزه‌های خانوادگی و اجتماعی:

همچنانکه ملاحظه شد، خجالت و اضطراب اجتماعی ریشه در افکار و باورها (نسبت به خود و دیگران و رابطه) دارد و داده‌های منفی خانواده، مدرسه و جامعه نقش بسیار مهمی در بروز خجالت و اضطراب اجتماعی ایفاء می‌کنند.

تجربیات منفی خجالت‌آور یا تحقیرکننده: بلوغ و شخصیت اجتماعی افراد در دوران نوجوانی و اوایل جوانی تکامل می‌یابد و حساسیت افراد نسبت به تجربیات منفی در این دوران بیش از هر زمان دیگری خواهد بود. مثلاً برای یک نوجوان مستعد، خندۀ همکلاسی‌ها و مسخره کردن او در زمان خواندن موضوعی سرکلاس، حتی برای یک دفعه! کافی است که فرد از آن به بعد دچار اضطراب یا هراس سخنرانی شود!

نکته جالب توجه در روانشناسی خجالت: مدرسه (خصوصاً مربیان و معلمین و جو حاکم بر مدرسه) نقش بسیار زیادی در جلوگیری و یا بروز خجالت و اضطراب اجتماعی دارند. در مدرسه‌ای (و جامعه‌ای) که جای همکاری و مشارکت با مسابقه و رقابت، جای برابری و عدالت با تبعیض و بی‌انصافی، جای ابراز احساس و نظر با خفقان و ترس، جای تشویق و تحسین با توبیخ و جریمه عوض شده باشد، افراد یا بزدل و کمرو خواهند شد و یا برعکس سرکش و ضد اجتماعی!

خوشحال می شویم تجربیات خود را با ما در میان بگذارید .