غم و اندوه از جمله احساسات اصلی است که در همه فرهنگ‌ها به طور یکسانی ابراز و دریافت می‌شود. احساسات اصلی مانند خشم، شادی و غم، غریزی و فراگیر هستند. ادراک و دریافت احساسات اصلی از طریق موسیقی در افراد بسیار سریع صورت می‌گیرد و نیازی به آموزش موسیقیایی ندارد. به عنوان مثال، شنیدن صدای یک ویولون سل غمگین ممکن است باعث ایجاد حالت اندوه واقعی در هر شنونده‌ای شود. اما چرا حزن انگیز بودن صدای فلوت یا دیگر سازهای زهی برای ما لذت‌بخش است؟

موسیقی غمگین چیست؟

مهمترین نشانه‌های موسیقیایی برای بیان غم و اندوه در موسیقی‌های غربی عبارتند از: فرکانس‌های پایین‌تر، سرعت (تمپو) کمتر، گام مینور، تِمبِر‌های خسته و تاریک و اجراهای کم انرژی.

از دید کلی، غم و غصه به به عنوان یک احساس منفی در نظر گرفته می‌شود. اما تمایل ما به گونه‌ای است که می‌توانیم از اندوه در یک پس زمینه زیبایی شناختی (که به عنوان پارادوکس لذت بردن از موسیقی غمناک شناخته شده است) لذت ببریم. اما سئوال این است که ماهیت لذتی که مردم از شنیدن موسیقی غم‌انگیز می‌برند چیست؟ شواهد به دست آمده از تحقیقات نشان می‌دهد که لذت بردن از موسیقی غم‌انگیز، به ترکیبی از عوامل زیر مرتبط است:

موسیقی غمگین چه تاثیری بر انسان دارد و چرا لذت‌بخش است؟

۱. نوستالژی

موسیقی غم‌انگیز یک محرک قدرتمند برای خاطرات غریب از زمان‌های گذشته است. این یادآوری عمیق از خاطرات نوستالژیک ممکن است خلق‌وخوی فرد را تقویت کند و یا احساسات او را جریحه دار کند؛ به خصوص اگر این خاطرات مرتبط با لحظات اساسی و معنی‌دار در زندگی (مثلا خاطرات دبیرستان یا دانشگاه) باشد. ما با خیال‌پردازی روشنی که در ذهن خود در مورد آن خاطرات می‌کنیم، از شیرینی و حلاوت آن‌ها لذت می‌بریم. همانطوری که غرق شدن در یاد ایام خوش، لذت بخش است، یادآوری اندوه ناشی از سپری شدن آن روزها نیز خوشایند است.

۲. احساسات و عواطف نیابتی

موسیقی باعث به وجود آمدن احساسات نیابتی (جایگزین) در شنوندگان می‌شود، بدون آنکه پیامدهای تجربه واقعی آن احساسات گریبان‌شان را بگیرد. موسیقی به زدودن احساس نا‌امیدی و احساسات منفی (خشم و اندوه) کمک می‌کند. هنگام گوش دادن به موسیقی غمگین (یا تماشای یک فیلم غمگین)، ما از هرگونه تهدید یا خطر واقعی که در موسیقی (یا فیلم) بیان می‌شود، دور هستیم. هنگامی که اوج زیبایی یک موسیقی غمگین ما را به گریه می‌اندازد، ما جنبه‌های عمیق‌تری از احساسات خود را تجربه می‌کنیم.

۳. هورمون پرولاکتین

در سطح بیولوژیکی، موسیقی غمگین ارتباط قابل توجهی با ترشح هورمون پرولاکتین که با گریستن مرتبط است، دارد. این هورمون، یک نوع ترکیب شیمیایی است که به فرو نشاندن غم و اندوه کمک می‌کند. موسیقی غمگین باحقه زدن به مغز، آن‌را وادار به انجام یک واکنش طبیعی و جبرانی، یعنی ترشح پرولاکتین می‌کند. به رغم اینکه در دنیای واقعی هیچ حادثه تراژیک و ضربه روحی اتفاق نیافتاده است، بدن با ترکیب لذت‌بخشی از هورمون‌های تسکین دهنده که جایی برای رفتن ندارند، سرخوش می‌شود. ساز و کار هورمون پرولاکتین به گونه‌ای است که با ایجاد احساس آرامش به مقابله با درد روحی می‌پردازد.

۴. همدلی

همدلی نقش مهمی در لذت بردن از موسیقی غم‌انگیز ایفا می‌کند. همدلی می‌تواند به طور کلی به عنوان فرآیندی تعریف شود که ما طی آن توانایی درک و احساس آنچه بر سر دیگران آمده و مسائلی را که تجربه می‌کنند داشته باشیم. ابراز غم و اندوه احتمالا باعث بیدار شدن عواطف مربوط به حمایت و یاری‌رسانی به دیگران می‌شود. به طور مشابه، گوش دادن به موسیقی غم‌انگیز ممکن است در افرادی که تمایلات همدلی شدید دارند، موجب تشدید نگرانی‌های تلقینی شود.

۵. متعادل کردن خلق‌وخو

موسیقی غمگین با تنظیم خلق‌وخو، ما را از فواید روا‌ن‌شناختی آن بهره‌مند می‌کند. موسیقی غم‌انگیز به شنونده این توانمندی را می‌دهد تا از گرفتاری در موقعیت‌های ناراحت‌کننده (جدایی، مرگ، و غیره) رهایی یافته و در عوض بر زیبایی موسیقی تمرکز کند. به علاوه، متن موسیقی و اشعاری که خواننده می‌خواند در صورتی که با تجربه شخصی شنوندگان هم‌خوانی داشته باشد، می‌تواند زبانی برای بیان احساسات یا تجربیات فردی باشد که در دنیای حقیقی قادر به ابراز احساسات خود نیست.

۶. یک دوست خیالی

موسیقی توانایی ایجاد حس همراهی و تسلی بخشی دارد. افراد اغلب زمانی به موسیقی غمگین گوش می‌دهند که احساس پریشان خاطری یا تنهایی می‌کنند؛ یا زمانی که حال و حوصله معاشرت با دیگران را ندارند و به اصلاح در خودشان فرو رفته اند. تجربه موسیقی غمگین می‌تواند همانند داشتن یک دوست خیالی باشد. یعنی همانطور که بعد از یک تجربه غم‌انگیز اجتماعی، از طرف رفیقمان مورد حمایت و همدلی قرار می‌گیریم، یک موسیقی غم‌انگیز هم می‌تواند حس دریافت همان همدلی را به ما بدهد. در واقع شنونده از همراهی یک شخصیت خیالی که در موسیقی تجلی پیدا می‌کند لذت می‌برد. فردی که حس و حال یکسانی با مخاطب دارد و این احساس که فرد در تجربه احساسات خود تنها نیست، می‌تواند برای مقابله با احساس غم، یاری‌بخش باشد.

به طور خلاصه توانایی موسیقی در تاثیرگذاری بر احساسات و خلق‌وخو، حافظه و تمرکز اثبات شده است. توانایی جان بخشیدن مضاعف به احساسات توسط موسیقی یکی از انگیزه‌های اصلی برای صرف این همه زمان، انرژی و پول توسط مردم است. همچنین توانایی موسیقی برای بیان احساسات، دلیل استفاده از آن در موسیقی-درمانی است. آگاهی از روش‌هایی که از طریق آن‌ها گوش سپردن به موسیقی غمگین برای ما لذت‌بخش می‌شود، می‌تواند روش‌های موسیقی-درمانی که برای اختلالات خلقی به کار گرفته می‌شود را بیش از پیش بهبود دهد.

تاثیر موسیقی غمگین بر استرس چیست؟

عمده دلیلی که گوش دادن به موسیقی تا این حد بر ما تاثیر می‌گذارد، از طریق تغییری است که در واکنش بدن به استرس ایجاد می‌کند. به عنوان مثال، در یک مطالعه، داوطلبان مبتلا به اضطراب، به صورت تصادفی به دو گروه تقسیم شدند: افرادی که به موسیقی گوش دادند و افرادی که داروهای آرام‌بخش استفاده کردند. بیمارانی که به موسیقی گوش می‌دادند، اضطراب کمتری داشتند و سطح کورتیزول (یکی از هورمون‌های مرتبط به میزان استرس) پایین‌تری نسبت به افرادی که دارو مصرف می‌کردند، در خون آن‌ها اندازه گیری شد.