تکلم و کودکان

تکلم یکی از مهارت‌های زبانی است که به کودکان در طی سال‌های اولیه‌ی زندگی‌شان آموزش داده می‌شود. این مهارت به معنای صحبت کردن با دیگران، انتقال اطلاعات و ارتباط برقرار کردن با دنیای اطراف است. اما تکلم در کودکان به دلایل مختلفی ممکن است با مشکلاتی همراه باشد.

یکی از عوامل مؤثر در تکلم کودکان، تجربه‌های اولیه‌ی آن‌ها در زمینه‌ی صحبت کردن است. برخی کودکان در خانواده‌هایی با محیطی پر از صدا و گفتگو بزرگ شده‌اند، در حالی که برخی دیگر در خانواده‌هایی ساکت و کم حرف هستند. در هر دو حالت، کودکان به تجربه‌های مختلفی در زمینه‌ی تکلم دست پیدا می‌کنند و این تجربیات می‌توانند بر روی تکلم آن‌ها تأثیر بگذارند.

عوامل دیگری نیز می‌توانند بر تکلم کودکان تأثیر بگذارند، مانند مشکلات شنوایی، نارسایی‌های زبانی، اختلالات رشدی و توجهی، اضطراب و استرس، وضعیت اجتماعی و خانوادگی، وضعیت سلامت کودک و موارد دیگر. به همین دلیل، ممکن است کودکانی با مشکلات تکلم مواجه شوند که نیاز به توجه و مداخله‌ی خاص دارند.

یکی از راه‌های اصلاح تکلم کودکان، ارتباط و تعامل بیشتر با آن‌ها است. والدین و پرورش‌دهندگان می‌توانند با کودکان خود بیشتر صحبت کنند، به آن‌ها سخن بگویند، سوال بپرسند و به جواب‌های آن‌ها توجه کنند. همچنین، با معلمان و مشاوران مدرسه‌ی کودکان صحبت کردن و مشکلات تکلم آن‌ها را مطرح کردن می‌تواند مفید باشد.

همچنین، برای بهبود تکلم کودکان، می‌توان از روش‌های مختلفی استفاده کرد، مانند تمرین و تکرار، بازی‌های زبانی، تماشای فیلم‌های آموزشی و موارد دیگر. همچنین، مشاوره‌ی متخصصین در زمینه‌ی تکلم کودکان نیز می‌تواند مفید واقع شود.

در نهایت، باید توجه داشت که تکلم کودکان یک مهارت طبیعی است و هر کودکی در زمان خود به یادگیری و بهبود آن می‌پردازد. با توجه به شرایط هر کودک، لازم است به این مهارت توجه ویژه‌ای داشته شود و در صورت نیاز، مداخله‌ی مناسبی انجام شود.

تئوری برخی از دانشمندان نیز مبنی بر این است که ما از یک «ابزار اکتسابی زبان» برخوردار هستیم که در محلی از مغز قرار دارد و یادگیری زبان را اجتناب‌ناپذیر می‌کند. زبان و تکلم تا حد زیادی با هم ادغام شده‌اند، زبان را می‌توان به عنوان یک اصطلاح کلی برای علائم لفظی و تکلم را به عنوان ابزار بیان آن تعریف کرد. تمایل و توانایی نوزاد به تقلید را نباید دست‌کم گرفت.

اگر با نوزاد اکثر مواقع حرف بزنیم از سن ۸ ماهگی به تدریج تقلید صداها را آغاز می‌کند و به این ترتیب اولین گام را به سوی اکتساب تکلم برمی‌دارد. این به این معنی است که والدین باید با تکلم و با استفاده از صحبت کردن، آواز، آهنگ و مکالمات به خصوص، نوزاد خود را احاطه کنند. از طرف دیگر همان طور که می‌دانیم زبان در طول زندگی ارتباط نزدیکی با احساسات دارد. کودکانی که محبت شایانی دریافت کرده‌اند بیش از دیگران در یادگیری زبان موفق هستند. محاوره یک بازی است و کودکان بازی را دوست دارند.

نوزادی تا ۸ هفتگی

در مراحل اولیه‌ی یادگیری تکلم، نوزاد شما گوش می‌کند و سعی دارد که از اصوات تقلید کند. از لحظه‌ی تولد به اصوات انسانی واکنش نشان می‌دهد، نگاه می‌کند و سعی دارد حالات و حرکات چهره را تقلید کند. از حدود سن دو هفتگی وارد مکالمات می‌شود، از ۶ هفتگی صدای شما را تشخیص می‌دهد و در ۸ هفتگی به شما واکنش نشان می‌دهد.

چگونه می‌توانید به کودک خود کمک کنید

• هر چه با صحبت و تشویق کردن «پاسخ کودک» او را بیشتر تحریک کنید، زودتر صحبت کردن را یاد می‌گیرد و طرز تکلم او بهتر خواهد بود.
• با لبخند و توجه به ارتباطات او پاسخ دهید با این کار شما انگیزه‌ی او را به تکلم افزایش می‌دهید.
• محبت خود را با تماس فیزیکی ابراز کنید، همچنین آن را در لحن صدای خود به کار بگیرید، با این کار رابطه‌ی عاطفی نزدیکی بین شما و کودک ایجاد می‌شود.
• با گریه که اولین گنجینه‌ی معنایی اوست آشنا شوید و به نیازی که با آن ابراز می‌کند، پاسخ دهید. این نیاز ممکن است مربوط به گرسنگی، خستگی یا بی‌حوصلگی او باشد. هرگز نگذارید تنها بماند و گریه کند.

۸ تا ۲۴ هفتگی

نوزاد شما یک یا دو هفته پس از اولین لبخند خود می‌تواند صداهایی با حروف صدادار ساده مثل «آ»، «اُ»، «اِ»، «او» را تلفظ کند. در حدود یک ماه بعد حروف باصدا نیز اضافه می‌شوند که معمولاً «پِ»، «مِ»، «بِ» در مواقع ناراحتی و «غِ» و «کِ» هنگام خوشحالی می‌باشد. در ۱۶ هفتگی زبانی از اصوات دارد و با لب‌های خود صدا تولید می‌کند. در حدود ۲۴ هفتگی «گا‌گا»، «دا‌دا»، «ماما» را به اصوات خود می‌افزاید. علائم بسیاری مبنی بر درک کودک از آن‌چه می‌گویید وجود دارد. او با تکرار اصوات و شنیدن آن‌ها بازی می‌کند.

چگونه می‌توانید به کودک خود کمک کنید

• کودک برای صحبت کردن باید روش‌های تکلم را از طریق حرکت زبان، لب‌ها و کام بیاموزد. بنابراین مکیدن، جویدن و حباب ساختن مهارت‌های مهمی است که او باید بیاموزد.
• در هنگام بازی و شیر خوردن مهارت‌های ذکر شده را در او ایجاد و تشویق کنید.
• در هر حالتی با او صحبت کنید. این کار نقش بسیار مهمی در بالا بردن قدرت تکلم کودک خواهد داشت.
• یکی از اولین راه‌های ارتباطی کودکان خندیدن است. با صحبت کردن او را گرم کرده و بخندانید، شاد باشید، بخندید و او را بخندانید.
• در ماه‌های اولیه از راه تقلید، چیزهای زیادی می‌آموزد. پس تکرار نام‌ها و حرکات برای او بسیار مهم است. هنگامی که می‌‌خواهید بگویید چیزی داغ است، مثلاً کلمه‌ی «داغ» را تکرار کنید. یا هنگام درد کلمه‌ی خاصی مثل «اوف» بگویید.

۲۸ هفتگی تا یک سالگی

در ۲۸ هفتگی بخش‌های مجزایی از کلمات مثل «با» یا «دا» می‌گوید. شروع به بازی با زبان و لب‌هایش می‌کند و می‌تواند از اصوات برای جلب توجه استفاده کند. در ۲۸ هفتگی به طور واضح می‌تواند بخش‌های کلمات را با هم ترکیب کند: «با ـ با»، «دا ـ دا» هنوز به تدریج اصواتی نظیر «ت»، «م» و «و» را اضافه می‌کند و در حدود ۴۰ ـ ۳۶ هفتگی اصوات حقیقی کلام را تکرار می‌کند. در ۴۰ هفتگی ممکن است یک کلمه‌ی معنادار را بیان کند و تا ۴۸ هفتگی تقریباً حتماً این کار را می‌کند. در ۴۰ هفتگی تقریباً تمام بچه‌ها معنای «نه» را می‌فهمند. اگر از آن‌ها بخواهید معمولاً می‌توانند برای خداحافظی دست تکان دهند یا صدای برخی حیوانات را تقلید کنند.

چگونه می‌توانید به کودک خود کمک کنید

• اگر کودک شما در حال یادگیری تلفظ صحیح کلمات و ترکیب صحیح آن‌هاست، باید الگویی از تکلم صحیح برای او باشید تا از شما تقلید کند. پس آرام، شمرده، معنادار و همراه با حرکات، حالات چهره و حالات مختلف صحبت کنید.
• صداهای او را تکرار کنید، اما به طور معمولی هم زیاد صحبت کنید، به محض این که یک کلمه گفت آن را تکرار کنید و شادی خود را نشان دهید.
• کودکان فقط هنگامی می‌توانند صحبت کنند که کلمات برای آن‌ها معنا داشته باشد. بنابراین باید معنای کلمات را با کمک عکس، اعمال و حرکات به او نشان دهید.

۱۸ ماهگی تا دو سالگی

تکلم کودک شما حالا پیچیده‌تر می‌شود. حدود ۳۰ کلمه را می‌داند و پرسیدن سؤالات ساده نظیر «کجا رفته؟» را آغاز می‌کند و پاسخ‌هایی یک کلمه یا دو کلمه‌ای می‌دهد. مثل: «آن‌جا». در حقیقت از ترکیبات دو کلمه‌ای بسیار استفاده می‌کند. ضمایر ملکی و پاسخ‌های منفی نیز به کلمات او اضافه می‌شود. با این وجود به علت کمی هماهنگی ماهیچه‌ای ممکن است، تکلم او کاملاً واضح نباشد. مثلاً به جای «خرس کوچولو» بگوید: «خِس اوچولو».

چگونه می‌توانید به کودک خود کمک کنید

• استفاده از صفات را آغاز کنید. اولین صفات معمولاً «خوب و بد»، «زشت و زیبا»، «داغ و سرد» می‌باشد. این صفات را با اسامی نیز ترکیب کنید: «شیر سرد»، «دختر زیبا»، «عروسک خوب». این کار به خصوص هنگامی که می‌خواهید در مورد غذا، مردم  یا اسباب‌بازی‌ها صحبت کنید، به کار می‌آید.
• از قیدها نیز استفاده کنید، مانند «این جا»، «آن جا». روی فعل‌ها تأکید کرده و با اعمال خود به درک آن‌ها کمک کنید.
• کودک استفاده از جهت‌ها را دیرتر یاد می‌گیرد، اما شما با نشان دادن معنا بر آن تأکید کنید. مثلاً «زیرِ»، «رویِ»، «پشتِ» و «جلو».
• اکتساب زبان، راه همواری نیست. گاهی متوقف شده و دوباره آغاز می‌شود. پس با کودک خود همراهی کنید و هرگز او را با کودکان دیگر مقایسه نکنید. زبان در کودکان به نسبت‌های مختلف آموخته می‌شود.

دو تا سه سالگی

در این سن کودک شما حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ کلمه را می‌داند. می‌تواند با اطمینان از زبان استفاده کند و به کلمات جدید علاقه نشان می‌دهد. روانی کلام او افزایش می‌یابد. گرچه ممکن است برخی کلمات هنوز اشتباه تلفظ شوند. داستان‌های طولانی را دوست دارد و به صحبت‌های بزرگ‌ترها گوش می‌دهد. در یک جمله می‌تواند از یک موضوع به موضوع دیگر بپرد. ضمایر را به درستی استفاده می‌کند و مفاهیم زمانی حال، گذشته و آینده را درک می‌کند.

چگونه می‌توانید به کودک خود کمک کنید

• کودک شما با کودکان هم‌سن خود بیش از بزرگ‌سالان صحبت می‌کند. پس تا آن‌جا که ممکن است او را در جمع کودکان دیگر قرار دهید تا توانایی‌های زبانی او تکامل پیدا کند. این امر یکی از دلایل اهمیت مهدکودک‌هاست.
• داستان‌های مورد علاقه‌ی او را تکرار کنید.
• داستان‌های پیچیده‌تری برای او بخوانید و او را با کلمات جدید آشنا کنید، آن‌ها را برایش توضیح دهید و بارها و بارها این کلمات را در کلام خود استفاده کنید.

سه تا چهار سالگی

در این سن کودک تسلط به زبان و اطمینان در استفاده از آن را نشان می‌دهد. او کلمات جدید را دوست دارد و استفاده از آن‌ها را تمرین می‌کند. استفاده از کلمات دستوری مثل «بیاور» و یا خواهش‌های مؤدبانه مثل «لطفاً برای من بیاورید.» را آغاز می‌کند. مفاهیم دستوری را به تدریج درک می‌کند. زمان فعل‌ها را به طور صحیح بیان کرده و مقایسه را آغاز می‌کند. «خوب‌تر» و «بدتر». دوست دارد مکالماتی را که با سؤال همراه است، مطرح کند. «چطور؟»، «چرا؟»، «کی؟». به علاوه ممکن است از کلمات عامیانه، بی‌معنا و کلماتی که خودش ساخته نیز استفاده کند.

چگونه می‌توانید به کودک خود کمک کنید

• هرگز به طور مستقیم اشتباهات او را تصحیح نکنید، بلکه کلمه‌ای را که گفته است به آرامی اما به طور صحیح تکرار کنید.
• کودک شما به خوبی به استدلال‌ها پاسخ می‌دهد، طوری که می‌توانید او را در حل مسائل ساده سهیم کنید و از او بخواهید در هر مورد با او بحث کنید. نظر او را در مورد مسائلی که می‌دانید با شما موافق است، بخواهید تا احساس کند که او تصمیم‌گیری کرده است.
• جملات را طولانی‌تر و پیچیده‌تر کنید، هنگامی که با شما صحبت می‌کند به طرف او برگردید، با دقت گوش داده و سر خود را حرکت دهید تا نشان دهید که در حال شنیدن هستید.
• همواره به سؤالات او پاسخ دهید. نیازی نیست که تمام حقیقت را بگویید. تنها تا جایی بگویید که بتواند متوجه شود، اما هرگز دروغ نگویید. او باید شما را صادق و قابل اطمینان بداند. ممکن است بارها و بارها همان سؤال را تکرار کند، شما نیز همان پاسخ را بدهید و با حوصله باشید.
• در بین مطالبی که برای او می‌خوانید داستان‌های جالبی قرار دهید تا مفهومی از واقعیت و عدم ‌واقعیت، گذشته، حال و آینده، خوبی و بدی، محبت و دشمنی و … برای او ایجاد شود.