قبل از اینکه برویم سراغ اینستاگرام باید بگویم که من عاشق بچه‌های مدرسه‌ای‌های پایه راهنمایی و دبیرستان هستم و خودم مادر دو فرزند در همین بازه سنی هستم. اگر شما هم از اولیا فرزندان دبیرستانی باشید، احتمالا متوجه تغییرات عجیبی در مغز آن‌ها خواهید شد که با اولین روز قدم گذاشتن فرزند نوجوان شما در دبیرستان رخ می‌دهد.

شاید بتوان اهداف اصلی نوجوان‌های این رده سنی را به‌این‌ترتیب خلاصه کرد:

۱. اینکه به هر قیمتی بامزه باشند. (از تعریف جوک‌های زیر شکم گرفته تا تیکه پرانی بی‌مورد در سر کلاس و هر رفتاری که باعث محبوبیت آن‌ها بشود.)

۲. تمرکز بیش‌ازحد بر خود – توجه افراطی بر لباس‌هایشان، دماغشان، بدنشان و موهایشان

۳. امتحان کردن چیزهای جدید. آن هویت خود را از طریق لباس پوشیدن امتحان می‌کنند و چیزهای مختلفی را می‌آزمایند تا کشف کنند چه چیزی بیشتر به آن‌ها می‌آید. نوجوان‌ها شخصیت هیجانی و غیرمتمرکز دارند و گاها چنین به نظر می‌رسد که رشد چندانی در جهت کسب استقلال فردی‌شان ندارند.

شما نیز به عنوان پدر و مادر و هم‌زمان که به مرحله والد بودن می‌رسید، تغییر می‌کنید و دست از این دیدگاه خام و برآمده از بی‌تجربگی می‌کشید که «بچه من هرگز چنین کاری نمی‌کند!» و به درک واقع‌بینانه‌تری می‌رسید؛ «مطمئنم که فرزند من این کار را کرده است. من متاسفم و خواهش می‌کنم رفتار او را ببخشید، او در دوران نوجوانی است و شرایط متفاوتی را تجربه می‌کند.»

ممکن است والدین بچه‌های نوجوان در طول روز عبارت‌هایی از این قبیل بر زبان بیاورند:

• «اگر بلد نیستی حرف قشنگی بزنی، همان بهتر که کلا حرف نزنی!»
• «چند بار باید بهت بگم که نباید از این کلمه استفاده کنی؟»
• «آنقدر آن بطری آب را نچرخان!»
• «دست از آروغ زدن و ادای کلمات بی‌مزه بردار!»
• «رفتارت مثل یک بچه ۲ ساله است»
• «حواست کجاست؟»

اتفاقی که در ادامه می‌افتد این است که والدین به دلیل درخواست‌های مکرر و خسته‌کننده نوجوان برای داشتن گوشی یا صرفا به علت این که پدر و مادر فکر می‌کنند چون دیگر دوستان فرزندشان موبایل دارند و یا اینکه گمان می‌کنند نیاز به ارتقای تلفن همراهشان وجود دارد، در دام می‌افتند. در این شرایط ما والدین به شکل تکانشی (هیجانی) رفتار می‌کنیم. عملکرد مغز ما نیز دچار پسرفت شده و هم‌سطح یک فرد نوجوان قرار می‌گیرد و در نهایت موبایل قدیمی خود را به آن‌ها می‌دهیم.

با همین تصمیم کوچک دروازه دسترسی به شبکه‌های اجتماعی (اینستاگرام) و فضای مجازی برای آن‌ها گشوده می‌شود – چیزی که نه در موردش فکر کرده‌ایم و نه برایش آمادگی داریم. ازآنجایی‌که در این سن مغزمیانی نوجوان در حال سازمان‌دهی مجدد خود است و ریسک‌پذیری او را افزایش می‌دهد و توانایی کنترل هیجان کاهش پیدا می‌کند، بدترین برهه از زندگی فرزند برای دسترسی پیدا کردن به اینستاگرام و فضای مجازی است. در ادامه چند دلیل اساسی برای این ادعا ذکر می‌کنیم:

مشکلات و مضرات استفاده کودکان و بچه‌های نوجوان از اینستاگرام

۱. فضای مجازی و اینستاگرام برای استفاده بچه‌های نوجوان طراحی نشده است. قشر پیشین مغز کودکان و فرزندان نوجوان هنوز رشد کافی نکرده است و نمی‌تواند حواس‌پرتی یا وسوسه چک مدام شبکه‌های اجتماعی را مدیریت کند. هر چند که اخیرا نحوه استفاده صحیح از تکنولوژی به افراد جامعه آموزش داده می‌شود، اما بلوغ به عنوان لازمه استفاده از تکنولوژی، یک موضوع قابل‌آموزش محسوب نمی‌شود. همانند تلاشی که بچه‌های نوجوان برای متناسب جلوه دادن یک لباس گشاد بر اندام خود می‌کنند، آن‌ها قادر به استفاده صحیح از اینستاگرام و امثالهم نخواهند بود، مگر اینکه به اندازه کافی سنشان بالا برود و شرایط لازم را به دست بیاورند.

۲. اینستاگرام یک تکنولوژی سرگرمی است. استفاده از ارتباطات فضای مجازی باعث باهوش‌تر شدن فرزند شما یا آمادگی بیشتر برای زندگی واقعی یا شغل آینده نمی‌شود؛ همچنین استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای رشد تعاملات اجتماعی سالم ضروری نیست. اینستاگرام و فیس‌بوک و غیره صرفا یک سرگرمی وابسته به پلتفرم‌های بازاریابی هستند که فرزند شما با هر بار استفاده از آن‌ها قسمتی از اطلاعات شخصی، زمان و توجه خود را به آن‌ها می‌دهد.

۳. ازآنجاکه ذهنیت بچه‌های نوجوان این است که «هر چه بیشتر بهتر!»، این دیدگاه باعث به راه افتادن مسابقه‌ای خطرناک در اینستاگرام می‌شود. آیا فرزند شما واقعا ۱۸۵۰ رفیق دارد؟ چه لزومی دارد که روزانه ۹ ساعت از زمان خود را صرف شبکه‌های مجازی کنند؟ شبکه‌های اجتماعی این امکان را برای بچه‌های نوجوان فراهم می‌کند و حتی تشویق می‌کند که دایره دوستان خود را به شکل افراطی افزایش دهند، عین همان رفتارهای افراطی که در زندگی واقعی خود انجام می‌دهند.

۴. اینستاگرام، فیس‌بوک و یوتوب اعتیادآور و از نوع سرگرمی‌های تصویری است. اینستاگرام و امثالهم چیزی شبیه به اعتیاد به بازی‌های ویدئویی هستند که اگر استفاده از آن‌ها از سنین کودکی شروع شود، مقدمه‌ای برای الگوهای رفتاری و عادت‌های اعتیاد‌گونه ایجاد می‌کند.

۵. شبکه‌های اجتماعی خود را جایگزین یادگیری مهارت دشوار نحوه تعامل چهره به چهره می‌کنند، مهارتی که کودکان برای موفقیت در زندگی واقعی باید تمرین کنند.

۶. شبکه‌های اجتماعی می‌توانند سبب کاهش و قطع رابطه بچه‌های نوجوان با خانواده‌شان شوند و در عوض دوستان مجازی خود را جایگزین خانواده کرده و آن‌ها را پایه و اساس خود بدانند. ازآنجایی‌که در دوران نوجوانی مغز شناختی، هنوز در حال شکل‌گیری است، نیاز فرزندان نوجوان به دل‌بستگی به خانواده به همان اندازه‌ای که در سنین پایین‌تر اهمیت دارد، مهم است و باید جدی گرفته شود. پدر و مادر باید مطمئن شوند که این نیاز برطرف می‌شود و دل‌بستگی قوی بین آن‌ها وجود دارد. اگرچه فرزند نوجوان نیازمند احساس دل‌بستگی با دوستانش هست، اما نیاز دل‌بستگی با اعضای خانواده بیشتر است.

۷. استفاده از اینستاگرام و امثالهم به معنی هدر رفتن پتانسیل فرزند نوجوان است. اگرچه برخی افراد استدلال‌هایی مبنی بر مزایای استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای بچه‌های نوجوان مطرح می‌کنند، اما هزینه استفاده از فضای مجازی در برهه‌ای از عمر که مغز در حال رشد بوده و بیشتری پتانسیل را برای یادگیری موضوعات جدید دارد، بسیار زیاد است. وقت تلف کردن و اختصاص دادن پتانسیل مغز به دنیای دیجیتال، برای بچه‌های نوجوان بسیار راحت است. با توجه به مطالعات گسترده و متعددی انجام‌گرفته در این راستا، می‌دانیم که عملا امکان ایجاد تعادل نسبی در استفاده از فضای مجازی، غیرممکن است.

وظیفه پدر و مادر برای راهنمایی کودکان در استفاده از اینستاگرام

اول خودتان را آرام کنید و مجددا به این موضوع فکر کنید که به بچه‌های خود اجازه انجام چه کارهایی را می‌دهید. ما به عنوان پدر و مادر باید نحوه عملکرد فضای مجازی را درک کنیم و متوجه شویم که بچه‌های نوجوان به شکلی متفاوت از آن استفاده می‌کنند. در ادامه چند نکته ذکر می‌کنیم که در مورد اغلب والدین کارساز بوده است.

۱. به تاخیر انداختن اجازه دسترسی. هر چه والدین بتوانند اجازه دسترسی به شبکه‌های اجتماعی را به تاخیر بیاندازند، فرزندشان زمان بیشتری برای بالغ شدن و در نتیجه استفاده عاقلانه‌تر از فضای مجازی پیدا خواهد کرد. همچنین تاخیر در اجازه دسترسی دادن به فضای مجازی باعث می‌شود که اولویت با رشد روابط شخصی باشد.

۲. اکانت (حساب کاربری) بچه‌های نوجوان خود را فالو کنید. حریم خصوصی در شبکه‌های اجتماعی دروغی بیش نیست و هیچ‌چیز در فضای مجازی خصوصی محسوب نمی‌شود و بنابراین برای والدین هم نباید محرمانه محسوب شود. تنظیمات حریم خصوصی خود را بازبینی کنید، اما به یاد داشته باشید که آن تنظیمات صرفا به شما یک احساس امنیت خاطر دروغین می‌دهند. بچه‌های نوجوان خود را تشویق کنید تا اگر دوست ندارد، شما کامنت‌هایش را ببینید، مکالمات خصوصی خود را به صورت حضوری یا از طریق تماس تلفنی انجام دهند.

۴. به بچه‌های نوجوان فقط اجازه دسترسی به شبکه‌های اجتماعی در صفحات نمایش بزرگتر را بدهید. به نوجوان خود اجازه دهید تا از اینستاگرام صرفا بر روی کامپیوتر خانه یا لب تاپی که در دید عموم است استفاده کنند. در این شرایط میزان استفاده آن‌ها کمتر خواهد بود. وقتی از فضای مجازی در یک صفحه گوشی خصوصی و کوچک استفاده می‌شود که می‌توان درون جیب جا داد، امکان استفاده‌های نامناسب و مشکلات بیشتری فراهم می‌شود. هر چه امکان دسترسی مخفیانه بیشتر باشد به همان میزان احتمال انتخاب‌های نادرست بیشتر می‌شود.

۵. حواستان به ساعت باشد، چون حواس نوجوان به زمان نیست. خبر دارید که فرزند نوجوان شما چه مدت‌زمانی از روز خود را به اینستاگرام اختصاص می‌دهد؟ هشیار باشد و مدت‌زمانی را که بچه در انواع شبکه‌های اجتماعی صرف می‌کند را کاهش دهید. بچه‌های نوجوان به شکل متوسط، ۹ ساعت از روز خود را در فضای مجازی می‌چرخند. سه روز از هفته را انتخاب کنید و زمان معینی اختصاص دهید تا فرزندتان بتواند در طول آن به اینستاگرام خود سر بزنند.

۶. برای دور همی‌های فرزندتان با دوستانش برنامه‌ریزی کنید. به یاد داشته باشید که آن‌ها نیازی به ۸۵۰ دوست ندارند؛ ۴ تا ۶ رفیق صمیمی برای رشد اجتماعی سالم آن‌ها کافی است. به آن‌ها کمک کنید تا برنامه‌ریزی با نفرات واقعی و دور‌همی‌هایی را یاد بگیرید که طی آن گوشی خود را قبل از ورود به مهمانی غلاف کنند و در عوض با هم به تماشای فیلم بنشینند، فوتبال دستی یا بازی‌های کارتی انجام دهند یا با هم پیتزا بپزند و یا در حیاط پشتی آتش درست کنند. بچه‌های نوجوان مشتاق دورهمی و اجتماعات هستند، لذا والدین باید آن‌ها را تشویق کنند که دوستانشان را هم دعوت کنند و در صورت نیاز برای سر و سامان دادن به مهمانی از رفقایشان کمک بخواهند.

۷. زمان بیشتری را کنار هم و بدون حضور تکنولوژی صرف کنید. نوجوان‌هایی که دل‌بستگی بالایی نسبت به والدین و خانواده خود دارند به‌طورکلی خوشحال‌تر بوده و در زندگی موفق‌تر هستند. بچه‌های نوجوان در این زمانه بیش‌ازپیش به ما والدین نیاز دارند. دل بریدن از آن‌ها کار ساده‌ای است چرا که رفتارهایشان می‌تواند اعصاب خورد کن باشد! اما دل‌بستگی بچه‌های نوجوان به خانواده باعث می‌شود که دل از نمایش شبکه‌های اجتماعی ببرند. نوجوان این احساس را نیاز دارد که می‌تواند پیش شما بیاید و برای چند ساعت بی‌خیال فضای مجازی شود. بچه‌های نوجوان برای اینکه بتوانند به فضای مجازی نه بگویند و زمان بیشتری را با خانواده سپری کنند، نیازمند کمک والدین هستند. آن‌ها مشتاقانه دنبال فرصتی برای دیسکانکت شدن از فضای مجازی و تشویق برای برنامه‌ریزی دورهمی‌های واقعی در فضای گرم خانه هستند.

اجازه ندهید گوشی هوشمند اختیار اداره خانه و خانواده خود را از دست شما بگیرند، به بچه‌های نوجوان خود روش‌های سالم‌تری برای سرگرمی یاد دهید. آن‌ها پس از مستقل شدن تمام عمرشان را برای سرگرم شدن با اینستاگرام فرصت دارند، اما زمان محدودی را در خانه و کنار شما خواهند بود.