مشاوره در روانشناسی یکی از اصول کار محسوب می شود که بایستی با روابط مبتنی بر اعتماد بین مشاور و مراجعه کننده صورت بگیرد. به همین جهت اعتماد سازی در این بین بسیار مهم می باشد. و در اسلام نیز جایگاه بسیار خوبی دارد.
مشاوره چیست؟
مشاوره یکی از شیوه‌های رایج در روانشناسی است که به شکل عمومی و تخصصی ارائه می‌شود. مشاوره بر عملکرد افراد به طور شخصی و همچنین در روابط آنها در تمام سنین تمرکز می‌کند. مشاور به مشکلات سلامت عاطفی، اجتماعی، کار، مدرسه و در برخی از مواقع به سلامت جسمانی افراد در مراحل مختلف زندگی می‌پردازد. این کار با تمرکز بر تنش‌های معمول زندگی و مسائل جدی‌تر که ممکن است فرد به عنوان عضوی از خانواده، گروه یا جامعه و سازمان‌های مختلف تجربه کند، صورت می‌گیرد. فرد مشاور در مشکلات جسمی، احساسی و عاطفی به افراد کمک می‌کند و هدف نهایی آن بهبود سلامت روانی و جسمی آنها می‌باشد. در واقع مشاوره نه تنها برای پیشگیری از مشکلات جدی‌تر روانی وارد کار می‌شود، بلکه بسیاری از اوقات برای بهبود آنها و بازگردانی سلامت روانی فرد نیز بسیار مؤثر می‌باشد. همچنین در برخی از مواقع نیز تشخیص و درمان علائم اختلالات شدید روانی نیز در حیطه کار مشاور جای دارد.
اطلاعات و دانش تخصصی
مشاوره در تمام مراحل رشد (دوران کودکی، نوجوانی، بزرگسالی و سنین بالاتر) بر روی موارد زیر تمرکز داشته و فعالیت می‌کند:
۱- سلامتی و نقاط قوت مراجع‌کننده ( اینکه چه شرایط مثبتی فرد می‌تواند در ازدواج، خانواده، گروه یا جامعه داشته باشد).
۲- تأثیرات محیطی و موقعیت ( چگونگی شکل‌گیری فرهنگ، سبک زندگی و عقاید تحت تأثیر تجربیات و نگرانی‌ها).
۳- نقش کار و حرفه در زندگی فردی مردم
۴- مسائل و باورهای اجتماعی
۵- نگرانی‌های مربوط به مدرسه، کار و شغل
۶- تصمیم‌گیری در خصوص انتخاب شغل، رشته تحصیلی، بازنشستگی و …
۷- مشکلات ارتباطی از جمله مشکلات زندگی زناشویی و خانوادگی
۸- اختلالات یادگیری و مهارت
۹- مدیریت استرس و مقابله با حوادث ناگوار زندگی
۱۰- پذیرش مشکلات جسمانی مادرزادی و یا حوادثی که در زندگی باعث آنها شده است.
۱۱- سازگاری اجتماعی
۱۲- شکل‌گیری هویت
۱۳- مشکلات مکرر در روابط عمومی با سایر افراد
۱۴- اختلالات روانی
مشاوره برخلاف دیگر زمینه‌های تخصصی در روانشناسی، به طور خاصی بر ارائه درمان‌های رفتاری مؤثر برای کمک‌رسانی به مراجعانی که در معرض طیف وسیعی از علائم قرار دارند، تمرکز می‌کند. براساس تعریف جهانی مشاوره، این شاخه از روانشناسی را می‌توان به عنوان یک رشته تخصصی عنوان کرد که به عواطف احساسی، اجتماعی، شغلی، آموزشی، بهداشت و سلامت توجه ویژه دارد که به طور طبیعی زندگی روزمره ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد. مشاوره با استفاده از شیوه‌های مبتنی بر فرهنگ برای رفع مشکلات ناسازگاری با مدرسه، عبور از مراحل سخت زندگی، مشکلات روابط شخصی و اجتماعی، اختلالات یادگیری، مدیریت استرس، مسائل سازمانی و اهداف شغلی، کمک‌رسان بوده و می‌تواند مؤثر واقع شود. بنابراین می‌توان گفت مشاور در هر مرحله از زندگی یکی از نیازهای اساسی ماست که می‌تواند باورها و نگاه‌ها و لایف استایل ما را به طور کامل تغییر دهد.
دین اسلام چه نظری دارد؟
مشاوره در دین اسلام نیز جایگاه بسیار مهمی داشته و تا حد زیادی به بهره بردن از آن تأکید شده است. دین اسلام یک دین جامع و گسترده می‌باشد که با کتاب آسمانی خود در تمامی زمینه‌های مورد نیاز زندگی ما یاری‌دهنده می‌باشد. اسلام در رهنمودهای خود به طور ویژه بر سلامت روحی و روانی انسان‌ها تأکید دارد و از همین روی مشورت را نیز مهم مطرح کرده است. چنانچه در برخی از منابع نیز تعریف مشاوره روابط متقابل مشاور با مراجع و صحبت در خصوص مسائل خاص می‌باشد، می‌توان گفت اسلام نیز هم‌فکری و مشورت با این تعریف را بسیار باارزش تلقی می‌کند. در طول مراحل دشوار زندگی و امتحاناتی که از نظر اسلام در طول آن پس می‌دهیم، برخی از مشکلات کوچک و بزرگ ممکن است وجود داشته باشد که از رسیدن به کمال جلوگیری می‌کند. اسلام عامل اصلی برخی از این ناکامی‌ها را احساس غرور کاذب، عدم توجه به رهنمودهای دیگران و بی‌نصیب ماندن از مشورت عنوان می‌کند. در واقع در مراحل سخت زندگی ما قرار نیست به تنهایی با مشکلات روبه‌رو شویم. اما قرار هم نیست از کسانی کمک بگیریم که دانش و تجربه کافی در زمینه مشکلات ما را ندارند. بنابراین وجود یک مشاور آگاه در این مراحل بسیار ضروری است. هم‌فکری و مشورت به رشد و تعالی ما کمک کرده و ما را از قرار داشتن در مسیر اشتباه منع می‌سازد. مشاوره در اسلام به معنای یافتن راه صحیح نیز می‌باشد و از دید اسلام به این معناست که در زمان‌هایی که خود قادر به انتخاب راه صحیح نیستیم با مراجعه به مشاور و کمک گرفتن از او بتوانیم مسیر درست را بیابیم. بنابراین چنانچه می‌بینید مشاوره در دیدگاه اسلام با دیدگاه علمی این رشته تخصصی، تفاوت آنچنانی نداشته و هر دو با یک هدف جامع طراحی شده‌اند؛ کمک به مراجع برای پیشگیری از برخی از مشکلات و یا کسب مهارت لازم برای عبور از این مشکلات.
در پروسه مشاوره چه اتفاقی می‌افتد؟
مشاوره یک رابطه بسیار تخصصی و هدفمند میان مشاور و مراجع می‌باشد که در آن نه تنها حل مشکل، بلکه یادگیری نیز مدنظر قرار می۲گیرد. در واقع اگر قرار بود افراد برای حل تمامی مشکلات ریز و درشت خود به مشاور مراجع کنند، در این حالت وابستگی زیادی شکل می‌گرفت که خود تبدیل به یک مسئله بزرگ‌تر می‌شد. بنابراین یک مشاوره خوب باید یادگیری را نیز در بر داشته باشد تا فرد مراجع‌کننده در طول زمان بتواند از اطلاعاتی که در ارتباط با مشاور به دست آورده به حل مشکلات کوچک‌تر خود بپردازد. در این حالت می‌تواند در برخورد با مشکلات بزرگ‌تری که اطلاعاتی در آن خصوص ندارد به مشاور مراجعه نماید. بدین ترتیب می‌توان گفت در مشاوره فقط مشکلات فعلی مدنظر نیست بلکه باید گذشته و آینده را نیز به طور کامل بررسی کرد.
مشاوره در مرحله اول نیازمند اعتماد دو طرفه بین مراجع و مشاور می‌باشد. در این مرحله سخت‌ترین کار به عهده روانشناس مشاور می‌باشد. در صورتی که مرحله اول موفقیت‌آمیز باشد می‌توان امیدوار بود که مراحل بعدی نیز خوب پیش خواهد رفت. در مرحله بعدی بایستی رابطه را هدف‌دار کرد. نمی‌شود که تا آخر عمر جلسات مشاوره را پیش برد! بنابراین انتخاب هدف در آغاز کار بسیار مؤثر خواهد بود. بعد از تعیین هدف باید برای رسیدن به آن هدف تلاش کنیم تا در نهایت بتوانیم گره و مشکلی که در زندگی فرد مراجع‌کننده به وجود آمده را حل کرده و تصمیم‌گیری منطقی در خصوص آن مسئله داشته باشیم.
مشاوره گروهی یا انفرادی، کدام یک مناسب شماست؟
مشاوره گروهی به قرار ملاقات‌هایی گفته می‌شود که تعداد جلسات و تعداد اعضای شرکت‌کننده بستگی به هدف مشاوره دارد اما در همه انواع آن یک چیز مشترک وجود دارد؛ جلسات مشاوره به صورت گروهی برگزار می‌شود نه انفرادی. براساس آمارهای جهانی، میزان رضایت در مشاوره گروهی ۴.۷ از ۵ است که آمار بسیار بالایی است. در مشاوره گروهی، هزینه و زمان که دو موضوع بسیار مهم در زندگی هر فردی محسوب می‌شود، بسیار صرفه‌جویی شده و از همین روی این روش مشاوره طرفداران زیادی دارد. در مشاوره گروهی چندین نفر شرکت‌کننده در خصوص یک موضوع مشترک دور هم جمع شده و سؤالات خود را مطرح ساخته و در نتیجه پاسخی تخصصی دریافت می‌کنند. بنابراین ممکن است به جز سؤال شخص شما، چندین نکته دیگر نیز مطرح شود که در جلسه انفرادی زمان کافی برای مطرح کردن آن نداشتید. از آنجایی که مشاوره فقط مستلزم یادگیری مراجع‌کننده نیست بلکه مشاوره یک رابطه کاملاً دو طرفه می‌باشد، از همین روی در جلسات گروهی میزان یادگیری بسیار بالاتر از جلسات انفرادی است. شاید برای شما پیش آمده باشد که فکر کنید کیفیت آموزش و مشاوره در جلسات گروهی پایین است اما باید بدانید در حالت معمول تعداد افراد شرکت‌کننده در مشاوره گروهی بیشتر از ۱۵ نفر نیست و این رقم برای داشتن یک جلسه مشاوره گروهی کافی و خوب است. علاوه بر این هزینه پرداختی برای استفاده از جلسات گروهی مشاوره نیز در مقایسه با مشاوره انفرادی کمتر است. بنابراین چرا که نه؟! اما فقط یک مشکل وجود دارد؛ شاید شما نخواهید مشکل خود را در جمع مطرح نمایید. در این حالت باید سراغ مشاوره انفرادی رفت.
مشاوره انفرادی چنانچه از نامش پیداست در جلساتی انفرادی بین مراجع‌کننده و مشاور برگزار می‌شود و خبری از هیچ فرد اضافه نیست. مشکلات روانی، دوراهی‌های تصمیم‌گیری، جبران اشتباهات گذشته و پیشگیری از تصمیم‌گیری‌های اشتباه آینده در جلسات انفرادی مشاوره مطرح می‌شود و مشاور می‌تواند با تکیه بر تجربه و تخصصی که دارد بهترین و کاربردی‌ترین راهنمایی را در اختیار مراجع قرار دهد. یکی از مزیت‌های جلسه انفرادی مشاوره این است که هیچ منبع یا شخصی به جز مشاور به صحبت‌های شما دسترسی نخواهد داشت و می‌توانید اطمینان حاصل کنید که راز شما در همان اتاق باقی خواهد ماند.
مشاوره خوب چگونه است، مشاور خوب کیست؟
مشاوره به عنوان یکی از شاخه‌ها و پایه‌های روانشناسی در میان دروس دانشگاهی جای گرفته است اما اگر مشاور نتواند آموخته‌های خود را به کارهای عملی و کاربردی تبدیل کند، مشاور خوبی نخواهد بود. بنابراین گذراندن دوره‌های آکادمیک ضروری است، اما کافی نیست. مطالعات عمومی خارج از دروس دانشگاهی، تجربیات، کارگاه‌های آموزشی و تمرین و تکرار از لازمه‌های حرفه‌ای بودن در تخصص مشاوره می‌باشد. یک مشاور خوب باید رازدار و مورد اعتماد باشد. در واقع یکی از اصول اساسی که در دانشگاه به مشاورین آموزش داده می‌شود، اصل رازداری است. یک مشاور خوب باید بداند که وی قرار نیست در خصوص تمامی موضوعات زندگی اطلاعات و تخصص داشته باشد. بنابراین یک اخلاق حرفه‌ای در مشاوره این است که اگر مشکل مراجع خارج از حیطه و چارچوب اطلاعات ماست، وی را به متخصص مربوطه ارجاع دهیم.
جایگاه مشاوره
مشاوره در کشور ما در دهه‌های اخیر جایگاه بهتری پیدا کرده است. در واقع با صنعتی شدن بیشتر زندگی انسانی، افراد با مشکلات و مسائل بیشتری دست و پنجه نرم می‌کنند. از طرفی زمان کافی برای مطالعه در خصوص رفع مشکلات و زندگی هدفمند را نداشته و در نتیجه برای پیشبرد بهتر زندگی به یک مشاور امین و متخصص نیاز دارند. علاوه بر این متأسفانه آمار طلاق و اعتیاد و مشکلات و مسائل جنسی در جامعه کنونی بسیار بالا رفته است. از همین روی بایستی مهارت‌های کافی برای برخورد با این مسائل را یا کسب کرده و یا با اشخاص متخصص در این زمینه مشورت و مشاوره داشته باشیم. یک ازدواج موفق علاوه بر بسیاری اقدامات و امکانات اولیه، به مشاوره قبل از ازدواج نیز نیاز دارد. در این نوع مشاوره هر دو فرد گاهاً با یکدیگر و گاهاً به صورت انفرادی در جلسات شرکت کرده و در اغلب موارد از آزمون‌های شخصیت‌شناسی برای آنها بهره گرفته می‌شود تا در نهایت تصمیمی منطقی و عاقلانه اتخاذ گردد. بنابراین لازم است تا فرهنگ‌سازی بیشتری در خصوص مشاوره قبل از ازدواج صورت گیرد تا در نتیجه آن ازدواج‌های موفق بیشتر و آسیب‌ها و طلاق‌های کمتری را شاهد باشیم. همچنین مشاوره در طول زندگی مشترک نیز کاربرد بسیاری دارد. برخی زوج‌ها در هنگام برخورد با مشکلات زندگی زناشویی به جای مراجعه به پدر و مادر و یا دوست و آشنا، ترجیح می‌دهند به مشاور مراجعه کنند. در این حالت از تعصبات همیشگی جلوگیری شده و فردی که دانش کافی در این خصوص دارد وارد ماجرا می‌شود که می‌تواند به روش‌های علمی مشکلات را حل نماید. بنابراین دیگر این موضوع اشتباه که هر فردی که به مشاور مراجعه می‌کند حتماً بیمار روانی است از بین رفته و مردم با دید بازتر سراغ جلسات مشاوره می‌روند. در نتیجه می‌بینیم که مشاوره فقط مختص یک دوره از زندگی نیست، چه بسا با به دنیا آمدن فرزندان نیز به حضور مشاور در زندگی نیاز ضروری خواهیم داشت.
