طرحواره نقص-شرم چیست؟

طرحواره نقص-شرم زیر مجموعه ای از حوزه طرد و بریدگی است. این طرحواره احساس درونی بی ارزشی، زشتی، بدی، حقیری، ناقصی، بی اعتماد به نفسی و… را در وجود فرد نهادینه می کند. این حس درونی باعث می شود که فرد خود را یک انسان حقیر در نظر اطرافیان و عزیزانش (به خصوص والدین) بداند. در حالی که این نقاط ضعف اغلب غیر واقعی هستند و یا به آن شدتی که فرد در ذهن خود پرورش داده است‌، نیستند. البته گاهی اوقات نیز می تواند ریشه در یک مشکل ظاهری داشته باشد که باعث ایجاد طرحواره نقص-شرم در فرد شده است.

دلایل ابتلا به طرحواره نقص-شرم

اگر اعضای خانواده و یا والدین نسبت به فرزند خود به شدت بددهن، انتقادگر، ایرادگیر و مؤاخذه گر باشند به احتمال زیاد او در آینده گرفتار طرحواره نقص-شرم خواهد شد. همچنین اگر والدین دائماً از رفتار و گفتار فرزند خود انتقاد کرده و او را نالایق و بی ارزش بخوانند این کودک هیچ اعتماد به نفسی نخواهد داشت. چنین رفتاری او را گرفتار طرحواره نقص-شرم می کند و در آینده او دچار مشکلات فراوان خواهد شد.

کودکی که با این طرحواره شکل گرفته در درون خود رشد کند، در سنین بزرگسالی شاهد رفتارهای ناهنجار اجتماعی و عاطفی از وی خواهیم بود. این رفتارها را به دو دسته می توان تقسیم کرد. یک دسته آنهایی که در مقابل طرحواره خود تسلیم شده و به بیان دیگر منزوی شده اند. دسته دوم آنهایی هستند که با طرحواره نقص-شرم مقابله می کنند و رفتاری افراطی برای جبران آن دارند. این نوع جبران همان سبک مقابله ای جبران افراطی است که یکی از سبک های مقابله ای با طرحواره ها است.

تسلیم در برابر طرحواره نقص-شرم

افراد دارای طرحواره نقص-شرم اعتماد به نفس بسیار پایینی دارند و بسیار خجالتی هستند. در نتیجه نسبت به انتقاد و سرزنش اطرافیان حساس تر هستند و واکنش تندتری نشان می دهند. آنها دائماً در تلاش اند که به خود ثابت کنند آدم دوست داشتنی می باشند و اطرافیان آنها را دوست دارند.

این گونه افراد در مقابل دیگران احساس امنیت ندارند. چرا که همواره از عیب ها و نقص های خود شرمنده هستند و هیچ گونه باوری بر خود و توانایی های خود ندارند. در واقع همواره این تصور که دیگران از او بهتر و کامل تر هستند، احساس امنیت را از فرد می گیرد.

همچنین در مقابل تعریف و تمجید اطرافیان جبهه می گیرند و آن را نوعی تمسخر می دانند. این رفتار معمولاً به عنوان شکست نفسی در جامعه ما جا افتاده است. در صورتی که چنین نیست و این افراد نیاز به کمک و درمان دارند.

مبتلایان به طرحواره نقص-شرم اغلب در هیچ جمعی حاضر نمی شوند. چرا که تمایلی به صحبت کردن در مقابل دیگران و در مرکز توجه بودن ندارند. ترجیح می دهند در خانه بمانند و به تماشای فیلم های قدیمی و یا هندی بپردازند تا اینکه با اجتماع روبه‌رو شوند. دلیل این رفتار احساس ناامنی در برابر دیگران و عدم اعتماد به نفس از نقص های درونی و ظاهریشان است.

یکی دیگر از اختلالاتی که این افراد دارند اختلال در میزان غذا خوردن است. به صورتی که عده ای بسیار کم و عده ای بسیار زیاد غذا می خورند. در نتیجه دچار لاغری ها و یا چاقی های غیرعادی می شوند که این موضوع باعث تقویت هرچه بیشتر طرحواره نقص-شرم می شود.

مقابله افراطی با طرحواره نقص-شرم

یک سری از افراد دارای طرحواره نقص-شرم برای جبران خجالتی بودن و عدم اعتماد به نفس خود به مصرف مواد مخدر و الکل روی می آورند. چرا که معتقدند مصرف مواد مخدر و مست بودن شخصیت خجالتی آنها را به شخصیتی جسور تبدیل می کند. در نتیجه در جمع بسیار راحت تر هستند و رفتار بهتری می توانند داشته باشند.

برخی نیز دائماً در تلاش برای مخفی کردن خود واقعی‌شان هستند و همواره اضطراب برملا شدن نقص های خود را دارند. چرا که به دلیل خودکم‌بینی عمیقی که دارند تمایلی ندارند کسی خود واقعی آنها را بشناسد.

همچنین به دلیل احساس کمبود عمیقی که دارند همواره نسبت به دیگران حسادت می کنند. البته این احساس حسادت در طرحواره های دیگر هم دیده می شود. به طور مثال افرادی که دچار طرحواره رهاشدگی هستند فقط زمانی که همسرشان با دیگران گرم و صمیمی صحبت کند حس حسادت‌شان فعال می شود. ولی این حسادت در مبتلایان به طرحواره نقص-شرم همیشگی است و نسبت به همه وجود دارد.

معمولاً مردان در مقابل طرحواره نقص-شرم مقاومت بیشتری نشان می دهند؛ آنها اصلاً کمک گرفتن از مشاور را قبول نمی کنند. همچنین طرحواره های استحقاق و معیارهای سرسختانه نیز از جمله طرحواره هایی هستند که مردان در مقابل آنها مقاومت بیشتری نشان می دهند. اما برخلاف مردان، زنان از طرحواره نقص-شرم بیشتر رنج می برند.

این گونه افراد به پیروی از والدین خود، منتقد سرسخت و ایرادگیر همیشگی فرزندان خود می شوند. در محیط کار نیز دائماً با دانشجویان، مراجعین، دوستان و… بدرفتاری می کنند و بسیار به آنها سخت می گیرند.

اما مبتلایان به طرحواره نقص-شرم خودشان هم دنبال چنین افرادی هستند. مثلاً دانشجویی که در انتخاب استاد راهنمای خود سراغ یک استاد سخت گیر، ایراد گیر و سرزنش کننده می رود نیز جزو دسته دوم است. همچنین او در انتخاب دوستانش نیز سراغ کسانی می رود که هیچ گونه اهمیتی به وی نمی دهند و دائماً او را سرزنش و تحقیر می کنند.

نحوه رفتار با همسر در افراد مبتلا به طرحواره نقص-شرم

افراد دچار شده به طرحواره نقص-شرم به دلیل این که خود را یک انسان به درد نخور، زشت و احمق می دانند معمولاً جذب افراد زیبا، باهوش و موفق می شوند. اما به دلیل این که اعتماد به نفس بسیار پایینی دارند کسی را به عنوان شریک زندگی انتخاب می کنند که در سطح پایین تری از خودشان قرار داشته باشد. چرا که با این گونه افراد احساس راحتی بیشتری دارند.

به علاوه فردی که دچار طرحواره نقص-شرم است در همان ابتدای رابطه خود را حقیر نشان می دهد و این گونه به طرف مقابل یاد می دهد که با او تحقیرآمیز رفتار کند. در این صورت است که همسر به راحتی می تواند از این گونه افراد انتقاد نابه‌جا کند و همواره رفتاری بد و تحقیرآمیز داشته باشد.