طرحواره استحقاق / بزرگ منشی اولین طرحواره حوزه محدودیت های مختل است. بیمارانی که طرحواره آنها در این حوزه قرار دارد اختلالاتی در تشخیص و پایبند بودن به یک سری محدودیت های الزامی دارند. از جمله این محدودیت ها می توان به حقوق دیگران، احترام به اطرافیان، همکاری در انجام کارها و… اشاره کرد. در واقع چنین افرادی هیچ گونه تلاشی برای متعهد بودن به موارد ذکر شده ندارند. آنها بسیار خودخواه، بی برنامه، بی مسئولیت و … هستند. مناسب ترین کلمه ای که در توصیف چنین افرادی می توان گفت کلمه خودشیفته است.

تعریف طرحواره استحقاق / بزرگ منشی

بخش استحقاق در اینجا بیان گر این است که بیمار دچار توهم خودمحق پنداری مزمن است. به این معنا که او خود را در رابطه با همه چیز و همه کس محق می داند و کسی نمی تواند این حقوق را از وی بگیرد.

بخش بزرگ منشی نیز بیان گر شخصیت برتری طلبی و بلند طبعی بیمار می باشد. در واقع او فکر می کند از تمام افراد برتر و مهم تر است و اگر کسی منفعتی برای وی نداشته باشد، لیاقت دوستی با او را ندارد.

ریشه های ایجاد طرحواره استحقاق / بزرگ منشی

مانند اکثر طرحواره ها این طرحواره نیز ریشه در رفتار والدین با کودک دارد. کودکی که دائماً از جانب والدین تعریف و تمجید دریافت می کند، به درد این طرحواره می خورد! برخی از والدین همواره غروری کاذب دارند و این موضوع که برتر از دیگران هستند را باور کرده اند. لذا این اشتباه را به فرزندان خود نیز انتقال می دهند. در واقع این باور که من یک فرد خاص و برتر هستم و دیگران برای احقاق حقوق من به دنیا آمده اند،‌ در وجود آنها نهادینه می شود.

اگر والدین با مفهوم طرحواره  آشنا باشند، بدون شک در کوچکترین گفتار و رفتار خود دقت کافی خواهند کرد. رفتار درست و یا اشتباه والدین تأثیری مستقیم بر روحیات  کودک و آینده وی دارد. چرا که این طرحواره ها در ناخودآگاه کودک نهادینه می شوند و در صورت استفاده از طرحواره درمانی نیز او باید سختی ها و مشقات بسیاری را تحمل کند.

انواع مختلف طرحواره استحقاق

• استحقاق لوس
• استحقاق وابسته

الگوهای رفتاری استحقاق لوس

این افراد بسیار لوس به بار آمده اند و فکر می کنند دیگران باید تمام وقت در اختیار آنها باشند. همواره خود را حق به جانب می دانند و هیچ توجهی به حقوق بقیه ندارند. در واقع چنین فردی بدون توجه به منطقی و یا غیر منطقی بودن خواسته هایش انتظار برآورده شدن آنها را از دیگران دارد.

طرحواره استحقاق / بزرگ منشی فرد را تبدیل به انسانی بی احساس می کند. او به هیچ وجه احساس مخاطب برایش اهمیتی ندارد. بنابراین در برقراری روابط نیز کاملاً منفعت طلب هست و اگر کسی با منطق منفعت طلب او سازگاری نداشته باشد حذف خواهد شد.

چنین افرادی با توجه به خودبرتربینی عمیقی که دارند به هیچ وجه دنبال جلب توجه کسی نیستند. لذا تلاش مفرطی که بر موفقیت مالی و برتری جایگاه خود دارند ناشی از احساس تسلط بر دیگران و کنترل آنها است. در واقع تنها هدف آنها از ثروتمند شدن شخصیت سلطه طلب و برتری خواهشان است.

مخاطب در برخورد با گرفتاران این طرحواره معمولاً حس خوبی دریافت نمی کند. چرا که این افراد اغلب احساساتی سطحی، زودگذر و مملو از ریا دارند. در واقع دوستی آنها صادقانه و از روی انسانیت نیست و این احساسات سطحی اغلب بوی ریا می دهد. مخاطب نیز این موضوع را کاملاً حس می کند. لذا این افراد همواره تنها هستند و کسی تمایل به برقراری هیچ گونه ارتباطی با ایشان ندارد.

طرحواره استحقاق گاهاً به قدری فرد را در گرداب خودبزرگ بینی غرق می کند که او دیگر نمی تواند تشخیص دهد مورد سوءاستفاده قرار گرفته است. به این معنا که می توان با تعریف و تمجید و در دست گرفتن رگ خواب آنها به هدف خود رسید.

الگوهای رفتاری استحقاق وابسته

این گونه افراد برخلاف گروه قبل که در تلاش برای اثبات برتری خود هستند، رابطه خوبی با تلاش ندارند! در واقع آنها می خواهند با سوءاستفاده از دیگران اهداف خود را به انجام برسانند. در نتیجه خود را ناتوان جلوه می دهند تا دیگران کارها را انجام دهند.

اما تفاوتی که افراد ناتوان و بی کفایت دارند این است که یک ناتوان واقعی، وابسته دیگران است و حتی نمی تواند به تنهایی زندگی کند. در صورتی که استحقاق وابسته از دیگران برای اهداف خود استفاده می کند. بنابراین اطافیان همواره خسته و عصبی از سوءاستفاده ها، ترکشان می کنند.

این افراد هیچ گونه تمایلی به یادگیری هیچ مهارتی ندارند. چرا که معتقدند دیگران موظفند کاراها را انجام دهند. بنابراین اگر کسی در انجام کارها مهارت کافی را داشت بقایش ادامه دارد؛ در غیر این صورت بدون کوچکترین تأملی حذف می شود.

مقایسه با دیگر طرحواره ها

طرحواره رهاشدگی و بی اعتمادی

مبتلایان به طرحواره استحقاق / بزرگ منشی دوستان بسیار کمی دارند و معمولاً تنها هستند. بیماران طرحواره بی اعتمادی نیز چنین موردی را تجربه می کنند. برخلاف بیماران طرحواره رهاشدگی و طرحواره ایثار که همواره تمایل به حضور در جمع دارند.

طرحواره ایثار

افرادی که دچار طرحواره ایثار هستند همواره در حال کمک به دیگران، ازخودگذشتگی و ایثار می باشند. بنابراین تمایل دارند همیشه در جمع باشند و اطرافشان شلوغ باشد. اما طرحواره استحقاق فرد را بسیار تنها می کند. در واقع فرد خود با رفتاری که دارد و دائماً در حال سوءاستفاده از دیگران است، تنها می ماند.