سومین طرحواره حوزه گوش به زنگی بیش از حد و بازداری، طرحواره معیارهای سرسختانه – عیب جویی افراطی است. همانطور که گفتیم طرحواره های این حوزه فرد را گرفتار انتظار دائمی برای اتفاقی ناگوار، سخت گیری بیش از حد برای خود و اطرافیان و … می کنند. در این مقاله مفهوم طرحواره معیارهای سرسختانه، دلایل شکل گیری این طرحواره، نشانه های این بیماری و انواع معیارهای سرسختانه را شرح خواهیم داد.

تعریف طرحواره معیارهای سرسختانه – عیب جویی افراطی

معیارهای سرسختانه را می توان به صورت داشتن یک سری خط قرمز ها و پافشاری سرسختانه بر رعایت آنها معنی کرد. به بیانی دیگر فرد برای خود یک سری خط قرمزهایی را تعیین کرده است و سرسختانه در تلاش است که به هیچ وجه از آنها تجاوز نکند. این خط قرمزها در تمام زمینه های زندگی فرد دیده می شوند.

عیب جویی افراطی به معنی ایراد گرفتن بیش از حد از اطرافیان، نقص های موجود در کار آنها و البته کار خود است. چنین افرادی هیچ موقع از کار دیگران و همچنین از کار خود راضی نیستند و مدام عیب جویی می کنند.

در نهایت طرحواره معیارهای سرسختانه – عیب جویی افراطی به معنای تله سخت گیری و عدم رضایت همیشگی از خود و دیگران است. با این تفاوت که این تله از کودکی در ناخودآگاه فرد شکل گرفته است و یک نوع بیماری روانشناختی به شمار می رود.

دلایل شکل گیری این طرحواره

زمانی که والدین بسیار سخت گیر باشند و کودک را دائماً در تنگنای “ترین” ها قرار دهند ممکن است کودک به این تله گرفتار شود. در واقع این والدین مدام از کودک انتظار دارند بهترین، باهوش ترین، مؤدب ترین و… باشد و اگر کودک قادر به دستیابی به آنها نباشد تحقیر خواهد شد. فرزند چنین خانواده ای به احتمال زیاد گرفتار طرحواره معیارهای سرسختانه – عیب جویی افراطی می شود.

برخی از والدین نیز به شرط انجام بی نقص کاری به فرزند خود محبت می کنند و به او عشق می ورزند. در واقع تأیید فرزند و دوست داشتن او در گرو انجام دلخواه والدین است. در ناخودآگاه این کودک محبت مشروط به سرسختی شکل خواهد گرفت و در بزرگسالی نیز مدام به دنبال سخت کار کردن و تلاش شبانه روزی است.

در جامعه ما تلاش برای رسیدن به آرزوها به وسیله فرزند بسیار دیده می شود. به این مفهوم که برخی از والدین یک سری آرزوهایی در نوجوانی و جوانی خود داشته اند که موفق به دستیابی به آنها نشده اند. اما در حال حاضر می خواهند از طریق فرزند خود به آن آرزوها دست یابند! آنها کودک را تنگنا قرار می دهند و سختی های بسیاری را به او تحمیل می کنند تا به آرزوهای ناکام خود برسند. بنابراین طرحواره معیارهای سرسختانه این کودک را تهدید می کند.

به علاوه این طرحواره در کمین فرزند خانواده ای که هیچ گونه ارزشی برای پیشرفت ها و نقاط قوت کودک خود قائل نیستند نیز می باشد. در واقع والدین نقاط قوت، پیشرفت ها و کارهای مثبت فرزند خود را نمی بینند اما نقاط ضعف و عدم موفقیت های او را بُلد کرده و مدام به رخ می کشند. این کودک یاد می گیرد که مدام و سرسختانه تلاش کند تا بتواند پدر و مادر خود را خوشحال کند. در بزرگسالی نیز سرسختی جزئی از شخصیت او شده است.

 علائم طرحواره معیارهای سرسختانه – عیب جویی افراطی

علائم این طرحواره در بزرگسالی به اشکال زیر می تواند بروز کند:

• بی نقص گرایی
• قوانین غیر قابل انعطاف و بایدها
• دغدغه زمان و کارآمدی

بی نقص گرایی

این افراد به هیچ وجه از کار خود راضی نیستند و مدام در جست و جوی عیب های ریز و درشت کار خود می باشند تا آنها را رفع کنند. بنابراین کار خود را بسیار بی ارزش می دانند. در واقع چنین بیمارانی همواره به دنبال انجام کارها به بی نقص ترین شکل ممکن هستند که البته هیچ موقع به این ایده آل خود نمی رسند. چرا که طرحواره این اجازه را نخواهد داد.

به علاوه چنین افرادی به عنوان نماد سخت کار کردن و تلاش شبانه روزی شناخته شده اند. البته باید گفت که این سرسختی به دلیل علاقه به کار نیست. بلکه دلیل آن رسیدن به معیارهای بلند پروازانه، رهایی از انتقاد دیگران و البته ارضای طرحواره است.

قوانین غیرقابل انعطاف و بایدها

برخی از بیماران طرحواره معیارهای سرسختانه – عیب جویی افراطی یک سری بایدها و نبایدهای اخلاقی، اجتماعی، شغلی، مذهبی و… برای خود تعریف کرده اند که تخطی از آنها برایشان غیر ممکن می باشد. این در حالی است که اکثریت این خط قرمزها متعارف نبوده و غیرمعقول هستند.

در واقع این رفتار می تواند یک نوع مقابله در برابر دوست داشته نشدن و طرد شدن از جانب اطرافیان و جامعه باشد. به این مفهوم که فرد تلاش بسیار برای رسیدن به ایده آل های خود می کند تا مورد قبول واقع شود. این حالت را می توان به جبران افراطی طرحواره شکست و یا طرحواره انزوای اجتماعی مرتبط دانست.

دغدغه زمان و کارآمدی

مبتلایان به این طرحواره همواره نگران گذر سریع زمان هستند و همیشه از کمبود زمان شکایت می کنند. این افراد برای اینکه بتوانند بیشتر کار کنند و به کارهای سرسام‌آور خود برسند همیشه به زمان بیشتری نیاز دارند. در واقع این بیماران همیشه عجول و در تکاپو هستند و “دیرم شده” از جمله های پرکاربرد آنها می باشد.

در نتیجه خستگی و دل زدگی به سرعت به سراغشان می آید و دیگر چیزی نمی تواند آنها را خوشحال کند. در واقع این افراد علی رغم موفقیت هایی که دارند، از خود راضی نیستند و این موفقیت ها به هیچ وجه به چشم نمی آید. بنابراین هیچ موقع از شرایط خود راضی نبوده و لذتی از زندگی نمی برند.

انواع معیارهای سرسختانه

مبتلایان به طرحواره معیارهای سرسختانه – عیب جویی افراطی هر کدام انواع مختلف خط قرمز ها را برای خود تعریف می کنند. تعدادی از این انواع مختلف را در زیر آورده ایم.

• معیارهای سرسختانه از نوع وسواسی
• معیارهای سرسختانه از نوع موفقیت طلب
• معیارهای سرسختانه از نوع منزلت طلب

معیارهای سرسختانه از نوع وسواسی

در این نوع از معیارهای سرسختانه فرد یک نوع وسواس فکری نسبت به نقص و اشتباه در کارها دارد. تمام تلاش او بر بی نقص انجام دادن کارها است و اگر یک اشتباه کوچک مرتکب شود دچار شرمساری می شود و احساس بی عرضه بودن خواهد داشت.

 معیارهای سرسختانه از نوع موفقیت طلب

این گروه از افراد نماد خوبی برای ضرب المثل “زندگی کردن برای کار” هستند. در واقع این گروه از بیماران بسیار سرسختانه کار می کنند تا بهترین باشند و در همه عرصه ها اولین شوند. مبتلایان به طرحواره استحقاق را می توان طرف مقابل این بیماران دانست. چرا که طرحواره استحقاق صرفاً دیگران را موظف به انجام کارها می داند در حالی که طرحواره معیارهای سرسختانه فرد را مجبور به انجام کار شبانه روزی می کند.

معیارهای سرسختانه از نوع منزلت طلب

معیارهای سرسختانه منزلت طلب فرد را گرفتار منزلت طلبی افراطی می کنند. به این صورت که این افراد همواره به دنبال شأن و منزلت اجتماعی، شغلی و… هستند تا مورد تأیید و مقبول اطرافیان واقع شوند. شباهت های این نوع معیارهای منزلت طلب را می توان به طرحواره انزوای اجتماعی نسبت داد.

انتخاب همسر در مبتلایان طرحواره معیارهای سرسختانه – عیب جویی افراطی معمولاً به دو صورت انجام می شود. برخی از آنها همسری انتخاب می کنند که مانند خود پرکار باشد تا بتوانند با او رقابت کنند. برخی نیز همسری انتخاب می کنند که شخصیتی مخالف شخصیت خود داشته باشد و آرام و راحت طلب باشد.