طرحواره آسیب پذیری نسبت به ضرر یا بیماری یکی دیگر از طرحواره های حوزه خودگردانی و عملکرد مختل است. این طرحواره بیماران خود را گرفتار ترس و وحشت همیشگی نسبت به هر چیزی می کند. آنها هر آن منتظر وقوع فاجعه ای هستند و هیچ وقت آرامش ندارند. ترسی که در تمام لحظات وجود دارد می تواند شامل موارد مختلفی باشد. فرد مبتلا ممکن است یک یا همه موارد را داشته باشد.

• این ترس ها شامل موارد زیر هستند:
• ترس از بیماری هایی مانند ام اس، سکته، ایدز، سرطان و…
• ترس از عدم تحمل هیجانات و دیوانه شدن.
• ترس از بلایای طبیعی مانند سیل، زلزله و…
• ترس از حوادثی مانند سقوط هواپیما‌، تصادف، گیر کردن در آسانسور و…
• ترس از فقر یا از دست دادن اموال و ورشکستگی.

خانواده عامل اصلی طرحواره آسیب پذیری نسبت به ضرر یا بیماری

همانند اکثر طرحواره ها، این طرحواره نیز ریشه در کودکی فرد دارد. والدین بیش از حد محتاط و ترسو، ناخودآگاه روش های تربیتی اشتباهی در پیش می گیرند. این اشتباهات کودکان آنها را گرفتار طرحواره آسیب پذیری می کند. طبیعتاً مفهوم طرحواره برای این والدین تعریف نشده است. چراکه اگر چنین چیزی را میدانستند، هیچگاه کودکان خود را در چنین دامی نمی انداختند.

به طور مثال والدینی که بیش از حد نگران بیمار شدن فرزندان خود هستند آنها را از هر گونه غذای فست فودی منع کرده و فقط اجازه مصرف غذای خانگی را داده اند، آنها را از بازی در بیرون از خانه منع می کنند،‌ هر لحظه و مداوماً توصیه،‌ نصیحت، مراقب باش و… می گویند. در این صورت کودک یاد نمی گیرد که چگونه از خود در برابر شرایط محیط و بیماری ها مراقبت کند. به علاوه چنین والدینی دائماً ترس و دلهره را به کودک القا می کنند و در ناخودآگاه او بذر ترس و آسیب پذیری را کاشته و رشد می دهند.

از دست دادن والدین نیز می تواند منجر به طرحواره آسیب پذیری شود. به عنوان مثال اگر کودکی یک یا هر دوی والدین خود را از دست داده باشد ممکن است به طرحواره آسیب پذیری نسبت به ضرر یا بیماری مبتلا شود. کودک با از دست دادن والدین به نوعی حامی خود را از دست می دهد. این موضوع باعث ایجاد ترس و وحشت از تنهایی در او می شود. چنین کودکی دائماً ترس از وقوع فاجعه ای دارد که نتواند به تنهایی به آن غلبه کند. این اضطراب دائمی باعث شکل گیری طرحواره خواهد شد.

تأثیر شرایط اجتماعی و محیطی در شکل گیری طرحواره آسیب پذیری

اگر فردی همواره دچار ترس و وحشتی مداوم از شرایط موجود باشد و سلامتی و آینده خود را در معرض خطر ببیند، این مقدار ترس و استرس او را آسیب پذیر می کند. بنابراین علاوه بر نوع تربیت والدین و خانواده‌، شرایط محیط زندگی نیز در ایجاد طرحواره در انسان نقش قابل توجهی خواهد داشت.

در کل اغلب مردم خاورمیانه که همواره مورد تهدید و خطر بوده اند این طرحواره را دارند. اگر از کشور خود مثال بزنیم می توان گفت کودکان متولد دهه شصت که در اوج جنگ و بمباران رشد کرده اند، بیشتر این طرحواره را تجربه می کنند. طرحواره های شکست و آسیب پذیری از مهم ترین طرحواره ها هستند که بیش ترین مراجعین را به مراکز مشاوره دارند.

یکی از دلایل دیگر، رکود اقتصادی و یا بیماری همه گیر در یک جامعه می تواند باشد. می توان رکود اقتصادی در اروپا، ایران و یا هر کشور دیگری را مثال زد. فقر و تنگ دستی مردم آن منطقه را دچار طرحواره آسیب پذیری می کند. به علاوه اگر یک نوع بیماری اپیدمی شود مردم آن مناطق دچار طرحواره آسیب پذیری نسبت به ضرر یا بیماری خواهند شد.

بیماری مداوا شده نیز می تواند یکی دیگر از دلایل باشد. به طور مثال اگر کودکی دچار بیماری هایی مانند سرطان، مننژیت و… شده باشد در صورتی که این بیماری مداوا شده باشد نیز او همواره ترس این را دارد که بیماری دوباره عود کند. در نتیجه بیماری مداوا شده نیز می تواند زمینه شکل گیری طرحواره آسیب پذیری نسبت به ضرر یا بیماری را در کودک ایجاد کند.

علائم طرحواره آسیب پذیری نسبت به ضرر یا بیماری در بزرگسالی

این افراد همواره یک ترس و اضطراب عمیق درونی نسبت به همه چیز دارند. به طور مثال وقتی با وسیله ای برقی کار می کنند نگران این هستند که مبادا آن وسیله خراب شود و کار ناتمام بماند! یا زمانی که آشپزی می کنند گاز قطع شود و کارشان لنگ بماند! و بسیاری مثالهای مشابه دیگر که لذت زندگی کردن را از این افراد می گیرد.

به علاوه، چنین افرادی پای ثابت شبکه های سلامت و اخبار مربوط به سلامتی هستند و مرتباً در حال چک آپ می باشند. آنها همواره در حال کنکاش در بدن خود برای کشف یک بیماری احتمالی هستند. در نتیجه آمار مطب انواع پزشکان متخصص را در اختیار دارند. همچنین آنها دائماً نگران سلامت خوراک خود هستند و تأیید دیگران نیز در رابطه با سلامت خوراکی که استفاده می کنند برایشان اهمیت فراوان دارد.

امتناع از کسب تجارب جدید نیز یکی دیگر از علائم می تواند باشد. به طور مثال اگر بر فرض محال فرد راضی به مسافرت رفتن شود، به هیچ وجه حاضر نیست از غذای محلی آن منطقه استفاده کند و همان غذای همیشگی خود را سفارش خواهد داد. علاوه بر این موارد، وسایل بهداشتی و محافظتی خود را نیز همیشه به همراه خواهد داشت. وسایلی مانند اسپری، ماسک، انواع داروها، پتو و… .

این افراد اگر قصد رفتن به جایی را داشته باشند حتماً به تعدادی از دوستان خود اطلاع می دهند و به محض رسیدن نیز آنها را مطلع می کنند که نگران نشوند. البته این موضوع خیلی بد به نظر نمی رسد. ولی اگر بیش از حد بوده و حالت افراطی داشته باشد، از علائم طرحواره آسیب پذیری نسبت به ضرر یا بیماری به شمار می آید.

شرایط انتخاب همسر در مبتلایان به این طرحواره

این طرحواره افراد را به سمت انتخاب همسری سوق می دهد که او و شغلش احساس امنیت بیشتری به آنها بدهد. در نتیجه این افراد توجه ویژه به شغل طرف مقابل دارند. در اصل انتخابشان بستگی به این دارد که طرحواره آنها به چه موضوع خاصی حساس باشد.

به طور مثال کسی که ترس از بیماری دارد سراغ پزشک و یا پرستار می رود. فردی که احساس خطر دارد معمولاً جذب یک فرد قوی هیکل و ورزشکار می شود. طرحواره فقر نیز افراد را به سمت ثروتمندان سوق می دهد. ترس از مشکلات روانی نیز فرد را به سمت یک روان پزشک مجذوب می کند و… .

می توان گفت افرادی که گرفتار طرحواره آسیب پذیری نسبت به ضرر یا بیماری هستند، به دنبال یک جای امن برای پناه بردن به آن هستند. در نتیجه همسری انتخاب می کنند که بتواند پناهگاهی برای ترس های آنها باشد.