یکی دیگر از طرحواره های حوزه خود گردانی و عملکرد مختل، طرحواره خود تحول نیافته / گرفتار است. خود گردانی به معنای داشتن عملکردی مستقل در انجام کارها بدون احساس درماندگی و کمک گرفتن مداوم از دیگران است. بنابراین طرحواره های این حوزه بیماران خود را دچار کمبود اعتماد به نفس شدید، وابستگی بیش از حد به والدین و مسائلی مشابه می کنند.

افرادی که مبتلا به طرحواره خود تحول نیافته / گرفتار هستند به نوعی دچار وابستگی شدید نسبت به یکی از افراد مهم زندگی خود (به خصوص والدین) می شوند. آنها تا حدی از لحاظ عاطفی وابسته او می شوند که گویی زندگی بدون او ادامه نخواهد داشت. این موضوع رشد فردی، شخصیتی و اجتماعی فرد را تحت تأثیر قرار می دهد. این دلبستگی تا حدی شدید است که فرد نمی تواند زندگی خود را بدون والدین و یا نماد والدین تصور کند و به نوعی در او ذوب شده است. نماد والدین برای چنین افرادی معمولاً همسر، رئیس، بهترین دوست و… می باشد.

ریشه های شکل گیری طرحواره خود تحول نیافته / گرفتار

با اندکی تأمل می توان فهمید که طرحواره ها در زمان های قدیم نیز وجود داشته اند. چرا که روش های تربیتی برخی والدین در آن زمان نیز اشتباه بوده است. این روش های اشتباه سینه به سینه به نسل های بعد منتقل شده اند، به طوری که اکنون نیز می توان آثار آن را مشاهده کرد.

یکی از این روش های اشتباه این است که برخی از والدین می خواهند فرزندشان دقیقاً مانند خودشان به بار بیاید. به این معنا که او نیز مانند خودشان حرف بزند، رفتار کند، فکر کند و… . در این صورت کودک همواره تحت سلطه آنها بوده و نمی تواند هویت مستقلی برای خود بسازد.

همچنین برخی از والدین همواره سعی می کنند تفکرات خود را به کودک تحمیل کنند. به طور مثال آموزش های مد نظر خود را با سخت گیری های بسیار و تحمیل به کودک یاد می دهند. در نتیجه کودک توان تصمیم گیری مستقل را نخواهد داشت.

یکی دیگر از دلایل، والدین پرتوقع می باشد. به این صورت که اگر کودک مانند نماد خود رفتار کند تشویق می شود و اگر بر خلاف این باشد رد خواهد شد. به طور مثال اگر نماد، پدری اجتماعی باشد و کودک نیز مانند او اجتماعی شود،‌ تشویق می شود و در غیر این صورت مورد پذیرش و تشویق والدین نخواهد بود.

طرحواره خود تحول نیافته / گرفتار می تواند ریشه در حمایت بیش از اندازه والدین نیز داشته باشد. چنین والدینی بدون توجه به سن و سال کودک دائماً مراقب او هستند و در همه حال از او حمایت می کنند. در نتیجه کودک هیچ زمانی برای یادگیری مواظبت از خود، پذیرش مسئولیت، جدایی از والدین و مستقل بودن نخواهد داشت.

سبک های مقابله ای  افراد در برابر طرحواره خود تحول نیافته

همانطور که گفتیم این طرحواره از طرحواره های حوزه خودگردانی است. بیماران حوزه خودگردانی توانایی عملکرد مستقل ندارند. زیرا در کودکی توسط خانواده بیش از حد و یا ناکافی حمایت شده اند. در میان طرحواره های این حوزه، طرحواره خود تحول نیافته / گرفتار روش درمان نسبتاً دشوارتری دارد. اما طرحواره آسیب پذیری نسبت به ضرر یا بیماری و طرحواره شکست به راحتی درمان می شوند.

بخش خود تحول نیافته افراد در این طرحواره

مهم ترین مشکلی که این افراد دارند احساس بیهودگی،‌ پوچی، بلاتکلیفی‌، بی هدفی، گاهاً شک و تردید در موجودیت خود و … است. همچنین این طرحواره به نوعی با اختلال هویت تجزیه ای نیز مرتبط است. به این صورت که فرد کاملاً درگیر و شیفته شخصیت نماد خود شده است و او را جزئی از خود می بیند. در واقع او در این میان نمی تواند هیچ هویت مستقلی برای خود قائل شود. اصطلاح “یک روح در دو بدن” نشان دهنده همین موضوع است.

در انتخاب شریک زندگی نیز این گونه افراد اختیاری از خود ندارند. چرا که فرد خود تحول نیافته دارد و هویت مستقل او رشد نکرده است. در نتیجه قدرت انتخابی از خود ندارد و این نماد است که کسی را تأیید و یا رد می کند. به طور مثال اگر دختری با طرحواره خود تحول نیافته خواستگاری داشته باشد، به هیچ وجه نمی تواند به اختیار خود در مورد آن فرد تصمیم بگیرد. در واقع این نماد است که او را می پذیرد و یا رد می کند.

بخش گرفتار افراد در طرحواره خود تحول نیافته / گرفتار

این گونه افراد به قدری دلبسته نماد خود هستند که گویی زندگی بدون او امکان ندارد. البته این احساس دوطرفه است و نماد نیز اغلب همین احساس را نسبت به او دارد. در واقع طرحواره خود تحول نیافته نه فقط یک فرد بلکه یک گروه گرفتار را شامل می شود.

به طور مثال فرزندی که به شدت وابسته والدین خود است نمی تواند از آنها جدا شود و در صورت جدایی زندگی او تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. این دلبستگی دو طرفه است. به این گونه که اگر فرزند قصد ازدواج داشته باشد و یا برای مدتی جدا از والدین زندگی کند، زندگی والدین مختل خواهد شد!

در واقع چنین افرادی به حدی وابستگی شدید به نماد خود (به خصوص والدین) دارند که گویی در او ذوب شده اند. حل مشکل آنها دشوارتر از طرحواره های دیگر به نظر می رسد. چرا که نه خود می توانند طرحواره را ریشه یابی کنند و نه مشاور می تواند عمق گرفتار شدن آنها در هویتی دیگر را تشخیص دهد.

برخی از آنها نیز عمداً رابطه خود با نماد را ادامه می دهند. زیرا توان جدایی از او را ندارند و معتقدند زندگی بدون او معنی ندارد. گاهی اوقات به قدری این رابطه عمیق می شود که تمام اعضای گروهی که گرفتار طرحواره خود تحول نیافته / گرفتار هستند متوجه درد و یا غم یکدیگر می شوند. به طور مثال وقتی فرزند مشکلی داشته باشد والدین آن را احساس می کنند.