طرحواره وابستگی / بی کفایتی جزو چهار طرحواره حوزه خودگردانی و عملکرد مختل است. برای اینکه تعریف طرحواره را بدانید، به مقاله طرحواره چیست مراجعه کنید. افرادی که طرحواره آنها در این حوزه قرار دارد در کودکی خود داشتن اعتماد به نفس را تمرین نکرده اند. در واقع اعتماد به نفس آنها تقویت نشده است و یا اصلاً اجازه شکل گیری آن داده نشده است. به طور مثال در خانواده ای به کودک اجازه انجام کاری داده نمی شود تا او با تکیه بر توانایی خود آن را انجام دهد و احساس توانمند و مفید بودن داشته باشد؛ در نتیجه این کودک دچار کمبود اعتماد به نفس خواهد بود. در بزرگسالی نیز توانایی مستقل زندگی کردن و یا انجام موفقیت آمیز کاراهای شخصی خود را نیز نخواهد داشت.

دلایل ابتلا به طرحواره وابستگی / بی کفایتی

والدین مقصر اصلی این اتفاق هستند. در واقع زمانی که آنها حمایت بیش از اندازه و نا به جا از فرزند خود داشته باشند، کودک فرصت محک زدن خود و توانایی هایش را نخواهد داشت. در نتیجه او به تنبلی و تن پروری عادت خواهد کرد. در واقع این کودک اصلاً یاد نمی گیرد که چگونه باید مراقب خود باشد و کارهای شخصی اش را انجام دهد.

این نوع والدین به اصطلاح والدین “هلیکوپتری” هستند. به این معنی که کودک هر جا به کمک نیاز داشته باشد، بلافاصه کمک و حمایت والدین را خواهد داشت. در واقع به آنها فرصت کسب تجربه و رویارویی با مشکلات و ترس های زندگی داده نمی شود.

به علاوه بهتر است که افراد خانواده هر کدام وظایف مشخص خود را داشته باشند. مشخصاً کودکان باید در انجام کارها شریک شوند و موظف به انجام صحیح وظایف تعیین شده باشند. به این صورت کودک انجام کار، مسئولیت پذیری و… را یاد خواد گرفت. در نتیجه احساس توانمند و مفید بودن باعث رشد اعتماد به نفس او خواهد شد. اما در این میان والدینی وجود دارند که به دلایلی مانند پرمشغله بودن، بی حوصله بودن، نازپرورده بودن فرزند و… انجام هیچ گونه کاری را به فرزند خود محول نمی کنند. این اشتباه نتیجه ای جز به بار آمدن یک انسان بی عرضه نخواهد داشت. در واقع اگر کودکی با این روال رشد کند وابستگی شدید به والدین خود خواهد داشت و با گذر زمان و عدم توانایی در انجام کارها احساس بی کفایتی می کند.

اگر این کودکان خود نیز تمایل به کسب تجربه و یا انجام کاری (هر چند کوچک) به تنهایی را داشته باشند مورد تمسخر والدین قرار خواهند گرفت. جمله همیشگی چنین والدینی “تو نمی دانی، ما صلاح تو را بیشتر می دانیم” است. به این روش فرزند پروری اصطلاحاً “بچه داری کانگورویی” می گویند. در واقع این بچه ها می دانند که مانند بچه کانگورو هر لحظه که احساس کنند مشکلی پیش آمده است، کمک و حمایت همیشگی والدین را دارند و سریعاً در کیسه مادر قایم می شوند!

این گونه والدین در واقع بسیار ترسو هستند و دلیل حمایت بیش اندازه از فرزند نیز همین موضوع است. این ترس و در نتیجه مراقبت بیش از حد از کودک، او را بی کفایت و بی عرضه به بار خواهد آورد. نتیجه این روش تربیتی علاوه بر طرحواره آسیب پذیری، موجب گرفتار شدن فرزند به طرحواره وابستگی / بی کفایتی در بزرگسالی است.

نشانه های طرحواره وابستگی / بی کفایتی در بزرگسالی

از آنجایی که چنین افرادی در کودکی به تنهایی و بدون حضور والدین هیچ کاری انجام نداده اند، تنبل و ناتوان به بار آمده اند. در واقع استقلال در انجام کاری را یاد نگرفته اند. در نتیجه در بزرگسالی نیز تمایل به تنها و مستقل بودن ندارند.

به طور مثال اگر فرزند این خانواده پسر باشد توانایی تشکیل خانواده و اداره یک زندگی را در خود نمی بیند و از پذیرش مسئولیت یک خانواده ترسی شدید دارد. یا اگر فرزند دختر باشد نیز تمایلی به شاغل بودن و پذیرش مسئولیت انجام کاری را ندارد و ترجیح می دهد والدین مخارج او را به عهده بگیرند.

این گونه افراد به این باور رسیده اند که به تنهایی و بدون کمک دیگران نمی توانند حتی امور روزمره خود را نیز با موفقیت انجام دهند. در نتیجه درماندگی در رفتار آنها کاملاً مشهود است. به بیان دیگر به هیچ وجه نمی توان از آنها انتظار توان تصمیم گیری، توان قضاوت صحیح، توان کمک و یا مراقبت از دیگران و… را داشت.

به آنها اصطلاحاً “ستاره دنباله دار” می گویند. چرا که در انجام هر کاری و هر گونه تصمیم گیری والدین حضور دارند و همواره تصمیم نهایی را آنها باید بگیرند. متأسفانه در کشور ما این رفتار به عنوان احترام به والدین شناخته شده است. در صورتی که این نشانه ای از بی کفایتی چنین افرادی است و اگر کسی به این رفتار اعتراض کند به عنوان آدم بد شناخته می شود!

ترس از تنها ماندن در خانه نیز یکی دیگر از نشانه های مبتلایان به طرحواره وابستگی / بی کفایتی است. با وجود این که فرد رشد کرده است و در سنین بزرگسالی به سر می برد، اما ترس شدیدی از تنها ماندن دارد.

مبتلایان به طرحواره وابستگی / بی کفایتی در جبران افراطی مشکلات ناشی از طرحواره خود، سعی می کنند دنیا را تحت سلطه و کنترل خود بگیرند.

گیرنده و یا دهنده بودن در برقراری روابط

این طرحواره در برقراری روابط نیز خود را نشان می دهد. چرا که چنین فردی همواره نیاز به کسی دارد که در تمام کارها او را راهنمایی کند. در نتیجه در روابط خود نیز به دنبال کسی است که بزرگتر و داناتر باشد. در واقع او همواره گیرنده است نه دهنده. طرحواره های استحقاق وابسته و آسیب پذیری نیز ساکنین خود را مجبور به انتخاب دوستی بسیار بزرگتر از خود می کنند.

انتخاب همسر در مبتلایان به این طرحواره

طرحواره وابستگی / بی کفایتی در انتخاب همسر نیز تأثیر می گذارد. این طرحواره فرد را مجبور به انتخاب کسی می کند که بتواند مسئولیت انجام تمام کارها و همچنین حمایت از وی را به عهده بگیرد. در واقع آنها همواره به دنبال یک حامی و تکیه گاه هستند که در انتخاب همسر نیز این موضوع مشهود است.

همسر از نظر چنین افرادی فردی آماده باش هست که آنها هر گونه کار و کمکی احتیاج داشتند بلافاصله برایشان انجام دهد. بنابراین آنها فردی را به عنوان همسر انتخاب می کنند که مانند والدینشان هلیکوپتری عمل کند! این افراد در خانه خود احساس مهمان بودن دارند و هیچ گونه مسئولیتی را نمی توانند قبول کنند. در واقع آنها همواره نقش یک گیرنده را دارند و عملاً هیچ حضور مثبت و مؤثری ندارند. بنابراین همواره در حاشیه هستند و تصمیم گیرنده همسر خواهد بود.