دوره بلوغ ، دوره انتقال از کودکی به بزرگسالی می باشد. در این دوره که حدود چهار سال طول می کشد، تغییرات هورمونی زیادی در بدن نوجوان اتفاق می افتد که نوجوان باید با آن ها سازگار شود. اگر والدین از این تغییرات آگاه باشند و به طور صحیح برخورد کنند، کنار آمدن با تلاطم های دوره نوجوانی راحت تر می شود.

بلوغ، دوره انتقال از کودکی به بزرگسالی می باشد.

سن رسیدن به بلوغ

بلوغ در دختران در بازه سنی ۹ تا ۱۳ سال و در پسران در بازه سنی ۱۱ تا ۱۵ سال رخ می دهد. بلوغ در پسران تقریبا دو سال دیرتر از دختران اتفاق می افتد و به همین دلیل در اوایل نوجوانی، دختران بلند قد تر از پسران هم سن و سال خود هستند، اما از آن جایی که طول دوره بلوغ در پسران طولانی تر است، در نهایت و در پایان دوره بلوغ، پسران بلند قد تر از دختران هستند.

بازه سنی ذکر شده برای بلوغ، تحت تاثیر عوامل ژنتیکی، تغذیه، آب و هوا و… در افراد مختلف متفاوت می باشد. اگر نوجوان، به لحاظ پزشکی مشکل خاصی نداشته باشد، کمی تغییر در بازه سنی رسیدن به بلوغ هیچ اشکالی ندارد. اما به لحاظ روانشناختی باید به این نکته توجه داشته باشید که معمولا بلوغ زودرس برای دختران و بلوغ دیررس برای پسران با اضطراب بیشتری همراه می باشد. دخترانی که قبل از ۱۰ سالگی به بلوغ می رسند، تحت فشار اجتماعی برای پوشش و رفتار خود قرار می گیرند و ممکن است دچار استرس شوند. هم چنین پسرانی که بلوغ دیررس دارند، ممکن است مورد تمسخر گروه همسالان خود قرار بگیرند و عزت نفس آن ها آسیب ببیند.

توجه داشته باشید که معمولا بلوغ زودرس برای دختران و بلوغ دیررس برای پسران با اضطراب بیشتری همراه می باشد.

مراحل دوره بلوغ

در مرحله اولیه بلوغ جسمی، صفات ثانویه جنسی ظاهر می شود. این صفات ثانویه عبارتند از:

۱. جهش ناگهانی قد

۲. رشد موهای زائد در صورت و بدن

۳. جوش صورت به دلیل افزایش فعالیت غدد چربی

۴. افزایش تعریق

۵. دورگه شدن صدا در پسرها

۶. بزرگ شدن سینه ها در دخترها

در مراحل بعدی در پسرها بزرگ شدن آلت تناسلی و برانگیختگی آلت و احتلام شبانه رخ می دهد. برای دختر ها هم ترشح از واژن و در نهایت اولین عادت ماهانه اتفاق می افتد. در پایان دوره بلوغ، دختر و پسر به قدرت باروری می رسند و بلوغ جنسی آن ها تکمیل می شود.

برخورد صحیح والدین در دوره بلوغ

در دوره بلوغ، به دلیل تغییرات رشدی گسترده ممکن است برخی ناهماهنگی ها در صورت یا اندام نوجوان به وجود بیاید که برای او خوشایند نباشد، مثلا بینی نوجوان بزرگ تر از سایر اعضای صورت او باشد. اگر اطرافیان و به خصوص والدین به تمسخر و شوخی با این ویژگی های ظاهری بپردازند، ممکن است تاثیری منفی بر تصویر بدنی نوجوان از خودش بگذارند که به عزت نفس او لطمه وارد کند.

پدر و مادر باید نسبت به بروز اولین علایم و صفات ثانویه جنسی که در بالا ذکر شد حساس باشند و با بروز این علایم، به تدریج به ارائه اطلاعات و آگاهی لازم به فرزند خود بپردازند. والدین باید مراحل رشد جسمی و جنسی را به فرزند خود آموزش بدهند.

بهداشت جسمی

هم چنین باید نحوه صحیح رعایت بهداشت جنسی را به او بیاموزند. بهتر است والد هم جنس، یعنی مادر برای دختر و پدر برای پسر، آموزش های مربوط به دوره بلوغ را ارائه دهند. متاسفانه در کشور ما به دلایل مختلفی مثل شرم و حیا، ناآگاهی و… اطلاعات لازم توسط والدین به نوجوانان ارائه نمی شود و در نتیجه آن ها برای کسب اطلاعات اغلب مجبور هستند به اینترنت یا گروه دوستان خود مراجعه کنند و در اغلب موارد اطلاعات غلط و گمراه کننده از این منابع دریافت می کنند.

بنابراین اگر می خواهید به فرزندتان کمک کنید، خودتان پیش دستی کنید و آگاهی مربوط به رشد جنسی و رعایت بهداشت جنسی را در اختیار آن ها قرار دهید. بهترین سن برای انجام این کار برای دختران، حدود ۱۰ سالگی و برای پسران حدود ۱۲ سالگی می باشد.

بهتر است والد هم جنس، یعنی مادر برای دختر و پدر برای پسر، آموزش های مربوط به بلوغ را ارائه دهند. 

بلوغ دختران

اولین عادت ماهانه در دختران، حدود شش ماه الی یک سال بعد از بزرگ شدن سینه ها اتفاق می افتد. این نکته بسیار مهم است که دختر نوجوان، قبل از بروز اولین عادت ماهانه در مورد این اتفاق اطلاعات لازم را داشته باشد تا اولین تجربه او از عادت ماهانه همراه با شوکه شدن یا ترس شدید نباشد. بهتر است مادر از قبل با او صحبت کرده باشد. هم چنین واکنش مادر نسبت به این مساله به هیچ وجه نباید منفی باشد. مادر باید بروز عادت ماهانه را به عنوان نشانه ای از سلامتی و پیامی مثبت برای آمادگی تدریجی دختر نوجوان برای ورود به دنیای زیبای زنانه معرفی کند.

بروز نوسانات خلقی مثل بدخلقی، تحریک پذیری و زودرنجی، افسردگی و یا نشانه های جسمی مثل درد های کمر و زیر شکم، سرگیجه و… در چند روز قبل از شروع سیکل عادت ماهانه طبیعی می باشد. دختران نوجوان می توانند با انجام ورزش منظم، تغذیه سالم و یا استفاده از داروی مسکن ملایم این نشانه ها را کنترل کنند. در صورتی که این نشانه های خلقی و جسمی به قدری شدید بود که موجب اختلال در تحصیل و زندگی روزمره نوجوان بود، باید به پزشک مراجعه شود.

بلوغ پسران

متاسفانه پسران در زمان بلوغ حمایت بسیار کمتری نسبت به دختران دریافت می کنند. در اغلب موارد والدین هیچ صحبتی با پسر نوجوان در مورد مسائل بلوغ انجام نمی دهند. بهتر است پدر خانواده پس از بروز اولین صفات ثانویه جنسی با پسر خود صحبت کند و برای او توضیح دهد که از این به بعد گاهی برانگیختگی آلت برای او اتفاق می افتد، این امر طبیعی است و لزومی به احساس گناه نیست.

هم چنین در مورد احتلام شبانه برای پسر نوجوان توضیح دهید و نحوه صحیح رعایت بهداشت را به او آموزش دهید.

متاسفانه پسران در زمان بلوغ حمایت بسیار کمتری نسبت به دختران دریافت می کنند.

تغییرات شناختی و رفتاری دوره بلوغ

در دوره بلوغ علاوه بر تغییرات جسمی و هورمونی، تغییرات روانشناختی زیادی نیز رخ می دهد.اگر والدین این تغییرات را به درستی درک نکنند، دائما با فرزند نوجوان خود دچار تنش و تعارض می شوند. از جمله این تغییرات می توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱. تغییر در شیوه تفکر

بعد از حدود ۱۲ سالگی، نوجوان می تواند برای اولین بار به مفاهیم انتزاعی مثل آزادی، عدالت، عشق و… فکر کند.در این سنین، نوجوانان تفکر آرمانی دارند. در اوایل این دوره، نوجوانان برای حل کردن یک مساله، راه حل های متعدد و خلاقانه ارائه می کنند اما ممکن است خیلی از این راه حل ها عملی و واقع بینانه نباشد.

والدینی که با این جنبه از رشد فرزند نوجوان خودشان آشنا نباشند، مدام او را به خاطر خیالپردازی و تفکر غیرمنطقی مورد سرزنش قرار می دهند. در پایان این دوره، نوجوان به مرحله ای از رشد شناختی خود دست می یابد که بتواند راه حل ها و ایده های غیر عملی را حذف کند.

۲. میل به استقلال طلبی

در دوره بلوغ ، نوجوانان میل زیادی به کسب استقلال دارند. نوجوان می خواهد که آزادی داشته باشد، از طرف دیگر تجربه کافی را ندارد و والدین نگران او هستند. این نکته بسیار مهم است که والدین به تدریج مهارت های زندگی را به فرزند خود آموزش دهند و او را برای کسب استقلال و ورود به دنیای بزرگسالی آماده کنند.

۳. رشد اخلاقی

برای پرهیز از تعارض با نوجوان، بهتر است به طور غیر مستقیم بر رفتار های او نظارت داشته باشید. اگر رابطه خوب و دوستانه با نوجوان داشته باشید، او به احتمال بیشتری معیارهای اخلاقی شما را دنبال می کند. اما هر قدر بیشتر او را مورد انتقاد و سرزنش قرار دهید، او به احتمال بیشتری از شما و باید ها و نباید های اخلاقی شما دور می شود.

اگر رابطه خوب و دوستانه با نوجوان داشته باشید، او به احتمال بیشتری معیارهای اخلاقی شما را دنبال می کند.

در دوره کودکی، والدین قهرمان بی چون و چرای فرزندانشان هستند. کودکان معمولا به خاطر ترس از تنبیه یا انگیزه کسب تشویق و تایید والدین، باید ها و نبایدهای والدین را رعایت می کنند. بعد از حدود ۱۳ سالگی، بیشتر قضاوت گروه همسالان برای نوجوانان اهمیت پیدا می کند. در دوره بلوغ ، نوجوان می خواهد که توسط جمع دوستان خودش تایید شود. این امر نشانه ای از رشد طبیعی فرزند شما می باشد.

۴. تشکیل هویت

یکی از مهم ترین جنبه های دوره بلوغ ، تشکیل هویت می باشد. نوجوان در این مرحله رشدی به این موضوع فکر می کند که: من چه کسی هستم، به چه چیز هایی علاقه دارم، اعتقادات و باور های من کدام است و… اگر نوجوان بتواند در پایان دوره به هویتی منسجم و یکپارچه برای خودش دست پیدا کند، در آینده سلامت روانی و موفقیت بیشتری خواهد داشت.

اگر نوجوان بتواند در پایان دوره به هویتی منسجم و یکپارچه برای خودش دست پیدا کند، در آینده سلامت روانی و موفقیت بیشتری خواهد داشت.

در پایان، باید این نکته را یادآوری کنیم که بروز تمامی تغییرات فوق در جسم و روان نوجوان خیلی سریع اتفاق می افتد. به همین دلیل ممکن است شما در این دوره شاهد نوسان های احساسی مختلفی در نوجوان باشید. او ممکن است لحظه ای شاد و لحظه دیگر غمگین باشد. سعی کنید او را درک کنید و در این دوره پر از تلاطم به او کمک کنید تا به خوبی دنیای کودکی را پشت سر بگذارد و وارد دنیای بزرگسالی شود.