در این مقاله به طور کامل توضیح میدهیم که طرحواره چیست اما اگر میخواهید درمورد تاریخچه آن هم اطلاعی داشته باشید، میتوانید به مقاله تاریخچه طرحواره مراجعه کنید. واژه طرحواره در علم روانشناسی و حوزه شناختی، سابقه ای عمیق و قدیمی دارد. در حوزه رشد شناختی، طرحواره به عنوان فیلتری است که به افراد کمک میکند تا تصمیم های خود را بر اساس آن بگیرند. حال در این مقاله میخواهیم به طور مفصل بگوییم که طرحواره چیست اما قبل از آن به توضیح مختصری از تاریخچه طرحواره میپردازیم.

طرحواره چیست

خلاصه تاریخچه طرحواره

به طور خلاصه، پاسخ افراد به محیط اطراف خود بر اساس طرحواره ها شکل میگیرد. یعنی فرد بر اساس طرحواره تصمیم گرفته و عمل میکند. این نوع تصمیم گیری، خود شروع کننده مشکلاتی جدید در زندگی فرد است.

واژه طرحواره در قرن بیستم وارد علم روانشناسی شد. هر روانشناسی تعریف جداگانه ای نسبت به این واژه دارد. اولین روانشناسی که مفهوم طرحواره را در علم روانشناسی و در گستره حافظه مطرح کرد، “بارتلت” بود. او توانست پس از “پیاژه” مدل های باز نمایی ذهنی را به خوبی توضیح دهد.

در دهه های اخیر نظریه پردازان، روانشناسان شناختی، روانشناسان رفتاری و روانشناسان اجتماعی بزرگ برای توضیح ناهماهنگی های روانی و توضیح ساختار های ذهنی در رابطه با شرایط اجتماعی جامعه، از مفهوم طرحواره استفاده کرده اند.

طرحواره درمانی نوعی درمان است و توسط “یانگ” و همکارانش پایه گذاری شده است. یانگ تلاش کرده است تا به وسیله متد های درمان شناختی، رفتاری و استفاده از دیگر نظریه ها مانند دلبستگی، ساختار گرایی و روان تحلیلگری و تلفیق یکپارچه و منسجم آنها با یکدیگر، یک مدل درمانی جدید برای درمان اختلالاتی مانند اختلالات شخصیت و اختلالات مزمن ارایه دهد.

تله های زندگی یا طرحواره چیست

طرحواره به معنای تله است و در زندگی تله ها یا طرحواره های بسیاری وجود دارد.

به طور مشخص تر باید گفت که طرحواره ها یک سری حافظه (مانند هارد کامپیوتر) هستند که هر فرد در طی زمان داخل آن را با اطلاعات پر میکند. دقیقاً مانند یک فلش مموری که خالی است و میتوان داخل آن را از هر اطلاعاتی پر کرد. حافظۀ طرحواره ای هم مجموعه ای از اطلاعات، اتفاقات و باور های فرد است که در ذهن او ذخیره شده است.

روندی که طی آن این حافظه پر میشود، به شرایط و محیط فرد کاملاً وابسته است. شرایط محیط، اطرافیان و به خصوص خانواده فرد در اطلاعات شکل گرفته در حافظه طرحواره او فوق العاده موثر است.

خصوصیات طرحواره ها – طرحواره چیست

ابتدا باید گفت که تمام این تله ها در زمان کودکی به سراغ فرد میایند. تنها یکی از این طرحواره ها در زمان نوجوانی و دقیقاً هنگامی که فرد میخواهد به عنوان یک فرد اجتماعی وارد جامعه شود، اتفاق میفتد.

نکته بعدی در سن تشکیل طرحواره هاست. طرحواره هرچه در سن پایین تر و در کودکی اتفاق بیفتد، رهایی از آن دشوارتر خواهد بود. چراکه هرچه در سن کمتری فرد در این تله ها بیفتد، بیشتر به آنها وابسته میشود و در واقع نفود طرحواره در او بیشتر خواهد بود. در نتیجه، رفتارها و اخلاقیات فرد تحت تأثیر این تله ها قرار میگیرد و او هرچقدر تلاش کند بازهم نمیتواند رفتاری صحیح داشته باشد.

در واقع طرحواره شبیه یک آنتی ویروس در کامپیوتر است که همه اطلاعات ورودی و خروجی را ابتدا با فیلتر خود بررسی کرده و سپس آزاد میکند. این اطلاعات پس از رد شدن از فیلتر، دسته بندی و نظم داده میشوند.

با توجه به اینکه طرحواره ها ناشی باورها و عقاید ماست، در نتیجه تمام اتفاقات اطراف خود را بر اساس آنها میبینیم؛ این بدان معناست که طرحواره مانند عینکی است که جلوی چشم قرار میگیرد و هر چیزی جزء به جزء از پشت آن دیده میشود؛ در نهایت انسان بر همین اساس قضاوت میکند و تصمیم میگیرد.

رویارویی با طرحواره ها – طرحواره چیست

نکته مهم این است که انسان هیچ کنترلی از ابتدا بر روی این طرحواره ها ندارد. یعنی انسان به نوعی قربانی این تله ها میشود. این داستان تا زمانی ادامه دارد که او مفهوم طرحواره ها را بشناسد و بداند که طرحواره چیست؟

پس از شناخت این تله ها، میتوان شروع به مقابله با آنها کرد. پس هیچ عیبی ندارد اگر کسی در دام این تله ها باشد. مهم مقابله برای رهایی از آنهاست. البته، برای رویارویی با این چالش، باید بسیار مطالعه کرد و از روشی صحیح مقابله کرد. تنها کلیک موفقیت برای رهایی از این طرحواره ها، تلاش، پشتکار و ثبات در عمل است. افراد بسیاری موفق به انجام آن شده اند.

برای مقابله با تله ها ابتدا باید کمی بیشتر درمورد اثر آنها در زندگی توضیح داد. بدون شناخت کامل هیچ موفقیتی در این موضوع حاصل نمیشود چراکه طرحواره ها بر اکثر بخش های مهم زندگی اثر میگذارند؛ بنابراین بایستی تمام این بخش ها را شناخت تا یک به یک به رفع مشکل آنها پرداخت.

البته این موضوع که طرحواره ها از کودکی در انسان شکل گرفته و بر زندگی او تاثیر میگذارند، موضوع جدیدی نیست و اکثر روانشناسان گفته اند که سنین کودکی و مخصوصاً زیر ۵ سال در شکل گیری رفتارها و اخلاقیات فرد فوق العاده مهم است. اما تنها دانستن این موضوع کافی نیست و هیچ مشکلی را حل نمیکند.

در نهایت، بر اساس تمام این باورها، عقاید و اخلاقیات است که رفتارهای فرد شکل میگیرد و در واقع کل موجودیت او را در برمیگیرند. بر همین اساس او اهداف و برنامه ریزی هایی برای زندگی خود تعیین میکند و حتی ممکن کاملاً بی هدف و بی برنامه به زندگی ادامه دهد.

روش های رهایی از طرحواره ها – طرحواره چیست

حال نوبت به ارائه روش هایی برای رهایی از این تله هاست. خوشبختانه روش هایی کاملاً علمی و اثبات شده برای شناخت طرحواره ها و رهایی از تله ها وجود دارد که در مقالات بعدی به طور مفصل به آنها خواهیم پرداخت.