طرحواره تنبیه آخرین طرحواره از ۱۸ طرحواره موجود می باشد. به علاوه این طرحواره زیرمجموعه ای از حوزه گوش به زنگی بیش از حد و بازداری است. با نگاهی به تاریخچه طرحواره درمی یابیم که انسان گذشته نیز از طرحواره ها رنج می برده است. چرا که در آن زمان نیز مردم از میزان تأثیر رفتار و گفتار خود بر روحیه کودک آگاهی نداشتند. اما اکنون امید است بتوانیم با آگاهی بخشی بیشتر کودکان خود را از تله های زندگی دور نگه داریم و آینده و سلامت روان آنها را تضمین کنیم.

طرحواره تنبیه چیست؟

کلمه تنبیه معمولاً یادآور چهره خشمگین والدین است هنگامی که کودک کاری خلاف میل آنها انجام می دهد. بنابراین می توان تنبیه را به صورت اعمال خشم و غضب نسبت به فردی در صورت ارتکاب اشتباه و یا در کل انجام کاری خلاف میل معنا کرد. در نتیجه طرحواره تنبیه تله خشم و تنبیه است که فرد گرفتار اطرافیان و البته خود را لایق تنبیه می داند.

دلایل شکل گیری این طرحواره

از مهم ترین دلایل می توان به داشتن والدینی عصبی و تنبیه گر اشاره کرد. این والدین در مقابل فرزند خود با انجام کوچک ترین اشتباه خشمگین می شوند و او را تحقیر می کنند. در واقع کودک جرأت انجام کاری را ندارد. چرا که می داند در صورت انجام کوچکترین اشتباه تنبیه خواهد شد.

به علاوه برخی از والدین نیز در مقابل اشتباه کودک بسیار سخت گیر هستند و به راحتی نمی توانند او را ببخشند. در واقع زمانی که کودک دچار اشتباهی می شود پدر و یا مادر آن اشتباه را بسیار بُلد می کند و تنبیه شدیدی برای او در نظر می گیرد. این کودک یاد می گیرد که نباید هیچ گونه اشتباهی مرتکب شود. در صورتی که هیچ انسانی بی نقص نیست. اما چنین کودکی در بزرگسالی نیز در بخشیدن اشتباه اطرافیان و همچنین خود دچار مشکل خواهد شد.

طرحواره تنبیه در کودکانی که تحت سرپرستی والدینی سخت گیر باشند نیز می تواند شکل بگیرد. برخی از والدین معیارهای بسیار بلند پروازانه برای کودک در نظر می گیرند و او را تحت فشار قرار می دهند که حتماً باید به آن اهداف برسد. در صورت دست نیامدن هدف مورد نظر کودک تنبیه خواهد شد. در نتیجه فرزند این خانواده در ناخودآگاه خود تنبیه را روشی برای رسیدن به اهداف می داند.

طرحواره تنبیه در بزرگسالی

همانطور که گفتیم این طرحواره به دو صورت در افراد مبتلا دیده می شود:

• تنبیه دیگران
• تنبیه خود

الگوهای رفتاری در تنبیه دیگران

این افراد معتقدند کسانی که اشتباه می کنند باید به شدت تنبیه شوند. در واقع چنین بیمارانی در مقابل اشتباه دیگران و یا در صورت رفع نشدن انتظاراتشان بسیار خشمگین و بی تحمل هستند و به شدت طرف مقابل را تنبیه می کنند.

مبتلایان به طرحواره تنبیه در تنبیه دیگران هیچ گونه مروت و دل رحمی به خرج نمی دهند. در واقع اصلاً برایشان اهمیتی ندارد که طرف مقابل درگیر شرایطی سخت باشد و یا مشکلاتی داشته باشد. فاکتور مورد اهمیت برای این افراد صرفاً درست انجام دادن کار است و هیچ حس همدلی با هیچ کسی ندارند.

در واقع این افراد معتقدند اگر فرد گناه کار را تنبیه نکنند دوباره اشتباه خود را تکرار خواهد کرد و این تنبیه برای آگاه نمودن او از اشتباه و عدم تکرار دوباره آن است. نوع تفکر آنها در این نوع تنبیه این است که فرد گناه کار در حال حاضر متوجه فواید این تنبیه نمی باشد و باید از اشتباه خود درس بگیرد. همچنین به اعتقاد آنها او در آینده ممنون این درس ها خواهد بود.

طرحواره تنبیه فرد را علاقه مند به ترسناک دیده شدن می کند. در واقع این بیماران علاقه وافری دارند که اطرافیان از آنها بترسند. در نتیجه چهره آنها همواره عبوس و خشمگین است و در اولین فرصتی که اشتباهی مشاهده کنند تنبیه خود را اعمال می کنند.

این گونه افراد را معمولاً در مدیر و ناظم مدرسه ای که علاقه زیادی به تنبیه دانش آموزان دارد می توان مشاهده کرد. به علاوه قاضی و یا پلیس بدخلقی که به دنبال کوچکترین بهانه برای تنبیه هستند نیز ممکن است گرفتار طرحواره تنبیه باشند. در حالت کلی می توان گفت این بیماران علاقه بسیاری به شغل هایی مشابه دارند تا طرحواره خود را ارضا کنند.

اما این بیماران نمی توانند همسر خود را نیز مانند دیگران مورد خشم و تنبیه قرار دهند. در نتیجه کینه های بسیاری را از همسر به دل می گیرند و مشکلات حل نشده باقی می ماند. در نهایت این کینه ها و مشکلات نابخشودنی باعث جدایی خواهند شد. البته جدا شدن و ترک همسر خود می تواند به عنوان یک نوع تنبیه از طرف فرد مبتلا به شمار آید.

الگوهای رفتاری در تنبیه خود

این افراد در کودکی خود به دلایل کوچک و بزرگ، درست و یا نادرست بسیار تنبیه شده اند. در نتیجه در بزرگسالی نیز خود را مسئول تمام اشتباهات می بینند و دائماً خود را سرزنش می کنند. این افراد اخلاق و قانون را بسیار مهم می دانند و به هیچ وجه از آن تخطی نمی کنند. اما در صورتی که هر گونه اشتباهی رخ دهد اولین نفر خود را مقصر می دانند و خود را تنبیه خواهند کرد.

الگوهای رفتاری بیماران مبتلا به طرحواره تنبیه در اینجا به صورت ناراحتی و نارضایتی دائمی از خود است. این حالت به طرحواره معیارهای سرسختانه و طرحواره نقص شباهت دارد. به این صورت که در این طرحواره ها نیز بیمار در نهایت به این دلیل که نمی تواند به ایده آل های غیر معقول خود برسد و یا احساس نقص و بی ارزشی دارد،‌ در صدد تنبیه خود برمی آید.

اهداف درمانی طرحواره تنبیه

هدف درمانی این بیماران اثبات ممکن الخطا بودن انسان است. در واقع بیمار باید به این باور برسد که انسان می تواند اشتباه کند و نباید در مقابل اشتباهات دیگران و همچنین خود جبهه گیری شدید نشان دهد. او باید به این باور برسد که می توان با استفاده از روش های تشویقی و بخشش دیگران مانع از تکرار اشتباه از جانب آنها شد.

همچنین او باید باور کند که اگر خود نیز اشتباهی مرتکب شده است مقصر تمام آنها صرفاً خودش نیست و ممکن است یک سلسله اشتباهات باعث آن شده باشد. بیمار مبتلا به طرحواره تنبیه باید بتواند مسائل کوچک را به اندازه خودش ببیند و آنها را در ذهن خود بزرگ و وحشتناک جلوه ندهد.