طرحواره اطاعت یکی از طرحواره های حوزه‌ی دیگرجهت‌مندی می باشد. طرحواره های این حوزه بیماران خود را نسبت به نیازها و تمایلات خود بی تفاوت می کنند. به گونه ای که آنها نیازهای خود را فراموش می کنند و یا به طور کلی آن را نادیده می گیرند. همچنین برای جلب توجه دیگران، کسب پذیرش از جانب آنها، جلوگیری از دلخوری اطرافیان، جلوگیری از انتقام و پرخاشگری و مسائلی مشابه کاملاً تحت اطاعت و سلطه اطرافیان هستند. با توجه به این توضیحات در می یابیم که این طرحواره شباهت زیادی به طرحواره وابستگی دارد.

تعریف طرحواره اطاعت

اطاعت به معنای فرمانبرداری است که در ترکیب با طرحواره معنای فرمانبرداری بی چون و چرای فرد گرفتار از اطرافیان را می دهد. در حالت کلی مفهوم طرحواره به تله های شخصیتی انسان اشاره دارد. بنابراین افرادی که مبتلا به طرحواره اطاعت هستند به تله اطاعت دائمی از دیگران گرفتار شده اند. این بیماران تابع اطرافیان هستند و برای اینکه آنها و البته موقعیت خود را از دست ندهند،‌ مرید و مطیع‌شان می شوند.

ریشه های شکل گیری این طرحواره

برخی از والدین با سخت گیری های بیش از اندازه فرزند را خود همواره در تنگنا قرار می دهند. به سختی و با شروط بسیار پاسخگوی نیازها و تمایلات او هستند. چنین کودکی برای دست یابی به دلخواه خود اجباراً به هر روشی متوصل می شود. یکی از معمول ترین آنها اطاعت تام از والدین است تا به این روش بتواند رضایت آنها را برای نیازهای خود جلب کند. این کودک مورد خوبی برای طرحواره اطاعت است.

به علاوه برخی از والدین نیز در صورت کوچکترین نافرمانی کودک، با او قطع ارتباط می کنند. در نتیجه کودک یاد می گیرد که برای جلب رضایت والدین باید از آنها اطاعت کند. در صورتی که کوچکترین نافرمانی انجام شود، محبت و توجه والدین را از دست خواهد داد. این نوع تفکر در طول زمان باعث شکل گیری طرحواره خواهد شد.

نوعی دیگر از عوامل ابتلای کودک به طرحواره اطاعت بی توجهی بیش از اندازه والدین است. به این صورت که والدین کودک و نیاز های او را کاملاً از یاد برده اند و هیچ گونه توجهی به خواسته های او ندارند. بنابراین کودک هیچ موقع متوجه نمی شود که او نیز نیازهایی دارد و یا باید برای نیازهای خود پاسخی دریافت کند. در نتیجه این کودک در آینده نیز به دنبال رفع نیازهای خود نخواهد بود و همواره این تصور را دارد که باید از دیگران اطاعت کند.

انواع رفتارهایی که در اثر طرحواره اطاعت ایجاد می شوند

• اطاعت از نیازها
• اطاعت از هیجان ها

رفتارهایی که در صورت اطاعت از نیازها بروز می کنند

برخی از این افراد برای حفظ موقعیت خود از هیچ گونه دستوری سرپیچی نمی کنند. در واقع طرحواره آنها فقط در زمانی که خطر از دست دادن موقعیت وجود داشته باشد فعال می شود. به طور مثال فرد فقط برای اینکه شغل خود را از دست ندهد، از هیچکدام از دستورات رئیس سرپیچی نمی کند.

همانطور که گفته شد،‌ این طرحواره شباهت زیادی به طرحواره وابستگی دارد. اما فرد در طرحواره وابستگی به شکل بیمارگونه ای وابسته نماد خود است. در صورتی که در طرحواره اطاعت فرد برای اینکه خشم کسی را برانگیخته نسازد و یا موجب اعتراض کسی نشود، تن به اطاعت از او می دهد.

چنین افرادی معمولاً برای این که کسی خشمگین و یا دلخور نشود، با عقاید و نظرات آنها مخالفت شدیدی نمی کنند. در صورت مخالفت نیز بلافاصله حرف خود را پس می گیرند. چرا که این موضوع آنها را به یاد دوران کودکی و مخالفت هایی که والدین با آنها داشتند می اندازد.

برخی از مبتلایان به این نوع طرحواره نیز در پی اطاعت از نیازهای خود و با توجه به محرومیت های عاطفی که بنابر رفتارهای والدین دارند، به این دلیل که کسی از آنها دلخور و آزرده نشود از وی اطاعت می کنند. در واقع این افراد چون در کودکی از والدین خود محبت بی توقع ندیده اند و فقط برای اطاعت های خود تشویق شده و محبت دریافت کرده اند، یاد گرفته اند که برای جلب محبت دیگران باید از آنها اطاعت کرد.

رفتارهایی که در صورت اطاعت از هیجان ها بروز می کنند

این گروه از مبتلایان به طرحواره اطاعت همواره خشم فروخورده دارند. چرا که از کودکی به آنها زور گفته شده است. به طور مثال در کودکی مورد زورگویی والدین قرار گرفته اند تا دستور دلخواه آنها را انجام دهند. در بزرگسالی نیز در پی طرحواره خود و برای این که موقعیت خود را از دست ندهند همواره تحت سلطه اطرافیان بوده اند.

این خشم های فروخورده به اشکال مختلفی نمایان می شوند. از آن جمله می توان به انواع بیمار های عصبی مانند اعتیاد، میگرن،‌ زخم معده و… اشاره کرد. می توان گفت اعتیاد از خطرناکترین این بیماری ها است که در نتیجه خشم های فروخورده از جانب طرحواره اطاعت و همچنین محرومیت های عاطفی به وجود می آید.

در صورت جبران افراطی، فرد بسیار سرکش و نافرمان می شود و تمام آن اطاعت ها تبدیل به نافرمانی می شود. در این صورت فردی که برای اجتناب از دلخور شدن اطرافیان دائماً از آنها اطاعت می کرد، دیگر بدون توجه به احساس آنها فقط جواب “نه” را پیشکش آنها می کند. به علاوه فردی که دائماً در تلاش برای حفظ موقعیت خود بود اکنون بدون توجه به موقعیت خود، نافرمانی پیشه کرده و دست به پرخاشگری میزند. این رفتارها تا حدودی شبیه به طرحواره استحقاق نیز هستند.