روش های تربیت دینی

ترغیب کردن

سؤال: چگونه می‌توان کودکان را نسبت به وظایف شرعی شان علاقه مند کرد؟

جواب:

چند عامل در ترغیب بچّه ها به نماز تاثیرگذار است:

۱) عوامل محیطی

محیط، در ایجاد انگیزه برای نماز خواندن کودکان بسیار مؤثر است. شرکت در نماز جماعت، به خصوص به همراه دوستان و هم سالان، این بستر را برای ترغیب آن ها به نماز فراهم می‌کند.

اهل بیت علیهم السّلام، در خانه عبادتگاه داشتند و و فرزندانشان را با خود به این محلّ عبادت می‌بردند؛ در واقع این نکته بیانگر این است که الگوهای رفتاری در خانه نیز بچّه ها را به نماز خواندن ترغیب می‌کند.

۲) ارتباطات کلامی

 بچّه ها در مقابلِ دعوا، تندی و تنبیه برای انجام کاری، از خود مقاومت نشان می‌دهند. برای ترغیب کودکان به نماز، والدین باید با آنها به ملاطفت برخورد کرده و ارتباط کلامی خوب برقرارکنند.

۳) دور شدن از آسیب های محیطی

والدین نباید کودکان را هنگام بازی کردن یا دیدن برنامه ی  مورد علاقه شان، به اجبار به نماز اوّل وقت دعوت کنند؛ زیرا مطمئناً در این شرایط، کودک مقاومت خواهد کرد. مادر باید صبور باشد و با حذف تدریجی آسیب های محیطی، فضای آرامی برای کودک ایجاد کند.

۴) حالات والدین در نماز

میزان توانایی های افراد متفاوت است؛ والدین باید در حضور کودکانشان نماز را متعادل و به میزان توانایی آنها، به جا آورند؛ زیرا بچّه ها با خود تصوّر می کنند که اگر نماز آنها مانند نماز پدر و مادر نشود، بی فایده است؛ لذا انگیزه‌ی آن ها برای نماز خواندن کم می‌شود.

نهادینه کردن

سؤال: چگونه می‌توانیم انجام فرائض دینی را در وجود فرزندان خود نهادینه کنیم؟

جواب:

والدین باید توجّه داشته باشند که برای نهادینه کردن فرائض دینی یک فرایند بلند مدّت لازم است و اسلام برای حصول این امر مواردی ذکر کرده است:

۱) اعمال هنگام تولّد فرزند

در دین ما توصیه شده است که وقتی بچّه ای به دنیا می‌آید، در گوش راست او اذان و در گوش چپش اقامه گفته شود و کام او را با آب زمزم و تربت امام حسین علیه السلام بگیرند. با این کار گوشت و خون فرزندان با آموزه های اسلام عجین می‌شود.

۲) آموزش مفاهیم دینی در مراحل مختلف زندگی

وقتی بچّه به سنّ سه سالگی می‌رسد، باید کلمه “لا اله الا الله”را هفت بار تکرار کند؛ همچنین در سنّ سه سال و هفت ماه و بیست روزگی باید هفت بار “محمد رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم”بگوید؛ به سنّ چهار سالگی که می‌رسد، هفت بار بگوید:”صلی الله علیه و آل محمّد”.

والدین باید در سنّ پنج سالگی دست راست و چپش را به او یاد بدهند و این زمینه را فراهم کنند که رو به قبله سجده کند. آنها باید در شش سالگی رکوع و سجده را به او یاد بدهند و وقتی به هفت سالگی رسید، به او بگویند که هر مقداری از وضو را که می‌داند بگیرد و هر مقدار از نماز را هم که می‌تواند، بخواند؛ در نهایت در نه سالگی نماز را به صورت کامل به او بیاموزند.

البته این کار برای آقا پسرها است و به دختر خانم ها در همان هفت سالگی باید نماز را یاد داد.

۳) رفت و آمد به محیط های مذهبی

یکی از موارد دیگر که در این زمینه مؤثّر است، آمد و شد در محیط های مذهبی است. بچّه ها هر قدر آمیختگی بیشتری با این محیط ها داشته باشند و ببینند که آدم ها در آنجا نماز می‌خوانند و رفتارهای عبادی دارند، شیوه تلقین در آنها نهادینه می‌شود.

۴) استفاده از کتاب و قصّه گویی

راهکار دیگر بیان داستان ها و یا استفاده از محصولات فرهنگی متناسب با فرائض دینی است که والدین می‌توانند آن را در اختیار بچّه ها قرار دهند.

۵) خوشایند ساختن عبادات

عبادات باید در ذهن بچّه ها خوش آیند جلوه داده شود؛ به طوری که وقتی اسم نماز به گوش آنها می‌رسد، همیشه در ذهنشان خاطرات خوشی از نماز تداعی شود.

در سیره نبوی و زندگانی پیامبر گرامی اسلام نیز همین رفتار به چشم می‌خورد؛ به عنوان مثال، در روایتی آمده است که امام حسن و امام حسین علیهما السلام در حالی که پیامبر در حال خواندن نماز بودند، وارد مسجد شدند. مردم در خلال نماز متوجّه شدند که نماز حضرت طولانی شد. وقتی بعد از نماز علّت را از ایشان پرسیدند، حضرت جواب دادند: “حسن علیه السلام بر دوش من بود و من نمی‌خواستم که ایشان را از دوشم کنار بزنم”.

فراهم کردن زمینه دینی

سؤال: اگر والدین بخواهند برای فرزندان از سنّ طفولیت زمینه ی یک تربیت خوب دینی را فراهم کنند، چه کار باید انجام دهند؟

جواب:

مهمترین نکته در بحث تربیت، محیط است. به مجموعه عواملی که والدین درفضای تربیتی با آن سر و کار دارند، محیط می گویند. چند عامل به روی محیط تاثیر مستقیم می گذارد:

۱) پدر و مادر

پدر با کسب لقمه ی حلال و مادر با گناه نکردن می توانند در محیط تربیتی تاثیر گذار باشند.

۲) رسانه

 اگر والدین تمام نکات تربیتی را رعایت کنند؛ امّا کودک را در معرض برنامه های نامطلوب قرار دهند،کار آنها بی تاثیراست.

۳) رفت و آمد ها

والدین باید روی رفت و آمد های خود دقّت لازم را داشته باشند؛ چراکه فرزند از این رفت و آمدها الگو گیری می کنند.

۴) اسباب بازی ها

پدر و مادر باید دقّت کنند که چه چیزی را برای بازی کردن در اختیار فرزندان قرار می دهند. امروزه اسباب بازی ها باعث انتقال فرهنگ می شوند؛ لذا خوب است که والدین از اسباب بازی های ایرانی اسلامی استفاده کنند.

۵) محتوای اعتقادات

والدین باید در هر دوره از زندگی کودک، محتوای متناسب با آن دوره را در اختیار او قرار دهند. به عنوان مثال پدر و مادر باید موقعی درباره ی خدا با فرزند صحبت کنند که او بتوانند این موضوع را درک کند.

در روایات ما نیز به این موضوع اشاره شده است؛ مانند سخن امام باقر علیه السّلامکه می فرماید: “لا اله الا الله،باید اوّلین کلمه ای باشد که به بچّه ها یاد می دهیم”.