ازدواج فامیلی خوب یا بد؟ (مزیت‌ ها و مشکلات ازدواج فامیلی)

ازدواج فامیلی خوب یا بد؟ مزایا و معایب این نوع ازدواج چیست؟

چکیده مطلب

ازدواج فامیلی نیز مانند هر مسئله دیگری مخالفان و موافقانی دارد و ممکن است همان طور که از نظر برخی یک کار نادرست به نظر می‌رسد برای عده‌ای پسندیده باشد. حقیقت این است که این نوع ازدواج در فرهنگ‌های مختلف رواج دارد و ما نمی‌توانیم درباره خوب یا بد بودن آن نظر قطعی بدهیم چرا که مزایا و معایب خاص خود را دارد و انتخاب آن در نهایت به سبک زندگی و ترجیح افراد بستگی دارد. در ادامه با ما همراه باشید تا شما را با توصیه‌هایی درباره ازدواج فامیلی و مزایا و معایب آن بیشتر آشنا کنیم.

ازدواج قراردادی اجتماعی است که یکی از اهداف آن، تشکیل خانواده و تولید نسل است. ازدواج خویشاوندی، یکی از رایج‌ترین پیوندها در ایران است. انتقال ارزش‌های فرهنگی خانواده‌ها، از مزیت‌های ازدواج فامیلی است. بیماری‌های شایع و ژنتیکی و گاه معلولیت فرزندان، از مشکلات و معایب پیوندهای خویشاوندی محسوب می‌شود. تا جایی که اسلام و قرآن نیز افراد را از آن منع کرده‌اند و توصیه شده چنین پیوندهایی با تفکر سنجیده و همه جانبه انجام شود.

پیوندهای خویشاوندی در میان خانواده‌های سرتاسر دنیا وجود دارد. زیرا بسیاری از خانواده‌ها بر این باورند که این نوع ازدواج می‌تواند آینده فرزندشان را تضمین کند و در چنین پیوندهای خانوادگی، طلاق و جدایی وجود نخواهد داشت. شرایط ناامن جامعه، عدم شناخت عمیق و اعتماد ناکافی به خواستگار غریبه، از دیگر دلایلی است که بسیاری از خانواده‌ها را به چنین پیوندهایی ترغیب می‌کند. اما یا واقعا چنین است؟ در این مطلب سعی بر آن داریم تا آگاهی لازم را از مزایا و معایب ازدواج فامیلی برای شما فراهم کنیم.

مشکلات ناشی از ازدواج‌های خویشاوندی چیست؟

خانواده ها دارای سنت ها، ویژگی ها، ایمان، عقاید و تعصبات خاص خود هستند. اینها هستند که به طور کلی و نا خودآگاه تعیین می‌کنند چه کسی با چه کسی ازدواج کند! از رایج‌ترین مشکلات ازدواج فامیلی می‌توان به اختلاف‌های بین دو خانواده اشاره کرد. برای نمونه، وقتی یک زوج به مشکل بر می خورند، زمینه دخالت فامیل هم بیشتر می‌شود. زیرا هر کدام از خانواده‌ها از فرزند خود جانب داری می کنند و همین باعث می شود روابط چندین و چند ساله دو خانواده بهم بخورد.

نزدیکی خانواده ها در ازدواج فامیلی باعث می‌شود که حریم خصوصی درون خانواده‌ای از بین برود. این باعث می‌شود تا همه فامیل از مشکلات آن زوج با خبر شده و سلامت زندگی آن ها کمرنگ شود. از طرف دیگر، طلاق و جدایی در ازدواج‌های خویشاوندی سخت می‌شود، چرا که با جدایی دو نفر از هم، اغلب کل روابط خانوادگی تحت‌ تأثیر قرار می‌گیرد و ممکن است باعث از هم پاشیده شدن یک فامیل شود.

بیماری‌های شایع و ژنتیکی مربوط به ازدواج فامیلی

خطر مشکلات سلامتی جسمی در هر ازدواجی اعم از ازدواج با غریبه یا خویشاوند، وجود دارد. اصلاً به همین علت است که آزمایش قبل ازدواج اجباریست. اما در ازدواج های خویشاوندی، خطر مسائل ژنتیکی برای فرزندان، پر رنگ‌تر جلوه می‌کند. ژن‌های معیوب در کروموزوم‌های بسیاری از ما وجود دارد. اما، بسیاری از آنها مغلوب می‌شوند. به این معنی که ژن‌های سالم بر معیوب مسلط می شوند و اجازه بروز آن‌ها را نمی‌دهند.

در حالتی که زن و شوهر با هم خویشاوند باشند، این احتمال که فرزندشان ۲ نسخه از ژن معیوب را بدست آورد و دچار بیناری شود، بسیار بیشتر می شود. خویشاوندی یک روند اجتماعی کاملاً ریشه‌دار است. در حال حاضر یک میلیارد نفر در کشورهایی زندگی می‌کنند که ازدواج های فامیلی معمول است و در این میان، از هر سه ازدواج یک ازدواج بین پسر عموها است. عوارض و تأثیراتی که ژن‌های همسان بر جنین می گذارد باعث ابجاد معلولیت‌های ذهنی در فرزندان می‌شود. این تأثیرات منفی ممکن است جان مادر را نیز به خطر بیندازد.

تحقیقات نشان داده فرزندان حاصل از ازدواج فامیلی بین ۶ تا ۷ درصد با معلولیت مواجه شده‌اند. بطور کلی، بیماری‌های شایع ناشی از ازدواج‌های فامیلی عبارتند از:

شب کوری
نقص سیستم ایمنی
سرطان
معلولیت‌ها
هپاتیت

بیماری‌های ژنتیکی ناشی از ازدواج های خویشاوندی نیز به صورت زیر است:

نقص سیستم های عصبی
بیماری‌هـای مـادرزادی نـواقص بینـایی
ناشنوائی‌های اتوزومـال مغلـوب و دیـستروفی شـبکیه زودرس
گلوکـوم مـادرزادی اولیـه
انوفتالموس

ازدواج های فامیلی با افزایش خطر ابتلا به ناهنجاری های مادرزادی و بیماری‌های ژنتیکی مغلوب همراه است. گذراندن مراحل مشاوره پیش از ازدواج، تأثیر بسزایی در افزایش آگاهی عمومی در مورد اقدامات پیشگیرانه برای اختلالات مادرزادی خواهد داشت.

ازدواج فامیلی چه مزایایی دارد؟

علی رغم خطرات پزشکی، ازدواج خویشاوندی از بسیاری از جنبه‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و همچنین برخی جنبه‌های علمی طرفدار دارد. از میان همه این موارد، میل به ازدواج های فامیلی، بیشتر به دلایل فرهنگی و اجتماعی است. تصور می شود که پیوندهای خویشاوندی دارای مزایایی زیر است:

روابط زناشویی پایدار
تقویت ارتباطات خویشاوندی
کاهش مشکلات مالی خانواده
سهولت تنظیم ازدواج
سازگاری بهتر با قوانین
خشونت خانگی کمتر
نرخ کمتر طلاق

از طرف دیگر، ازدواج خویشاوندی فرصت‌هایی برای انتقال ارزش‌های فرهنگی و تداوم فرهنگ ها فراهم می‌کند. در برخی موارد، کاهش هزینه جهیزیه را می توان از مزایای اقتصادی پیوندهای خویشاوندی در نظر گرفت. حفظ و تداوم درون نسلی برخی از مفاهیم مذهبی و سیاسی نیز از دیگر جنبه‌های مثبت است که معتقدان را به سمت ازدواج های فامیلی جلب می کند.

دیدگاه اسلام در باره ازدواج فامیلی چیست؟

از پیامبر خدا نقل شده است که فرمود: «با غریبه ازدواج کنید تا فرزند ضعیف نیاورید». از امام صادق (ع) نیز نقل شده است که فرمود: «با خویشان نزدیک، ازدوا نکنید؛ چرا که فرزند ضعیف پدید می‌آید».

این‌ها نمونه‌ای از احادیث پیامبر و امامان است. در واقع دیدگاه اسلام از ازدواج فامیلی است که در قالب حدیث ذکر شده و انسان را رهنمود داده است. چنین پیوندهایی می‌تواند سلامت مادر و جنین را به خطر اندازد و از این رو، جایز نیست. اما چرا پیوندهای خویشاوندی در امامان و پیامبران دیده می شود؟

برای مثال ازدواج امام علی (ع) و حضرت فاطمه (س)، ازدواج امام سجّاد (ع) با دختر امام حسن یا ازدواج حضرت زینب (س) با پسرعمویش عبد الله بن جعفر که خویشاوند نزدیک یکدیگر بوده اند. اما باید درنظر گرفت که آن ها معصوم و در مقام امامت هستند و ازدواج آن ها در آسمان بسته شده بود. نکته دیگر آنکه، در آن زمان تعداد مسلمانان کم بود؛ لذا ازدواج فامیلی اجتناب ناپذیر بوده است.

در قرآن نیز ذکر شده است: ازدواجی که قرار است فامیلی رخ دهد باید از سر تفکر باشد. تفکری عمیق. چون بعدها ممکن است خسارات جبران ناپذیری بوجود بیاید. در اسلام به مشورت اهمیت فراوان داده شده است. در سوره شوری آیه سی وهشت می فرماید: تفکر به همراه آگاهی می تواند آرامش را درون خانواده محقق کند.

در منابع روایى شیعه از امام زین ‏العابدین (ع) روایت شده است: “کسى که براى خداوند و صله رحم ازدواج کند، خداوند او را به تاج پادشاهى و کرامت سرافراز می‌کند”. این حدیث نیز اشاره به آن دارد اگر به قصد صله رحم باشد جایز است اما مکروه بودن ازدواج خویشاوندی بسیار قید شده است.

بطور کلی، با استناد به احادیث و نیز توصیه‌های علمی متخصّصان ژنتیک است که برخی فقیهان معاصر، ازدواج فامیلی را مکروه می‌دانند. فرزندان حاصل از ازدواج‌های خویشاوندی، نسبت به عفونت هایی مثل هپاتیت و توبرکلوزیس مستعدتر هستند. در کشور ما، درصد افراد مبتلا به صرع با پدر و مادر خویشاوند، به طور قابل توجهی بیشتر از افراد دیگر است. این نشان می‌دهد که ازدواج خویشاوندی خطر ابتلا به صرع را در فرزندان افزایش می دهد.

نکات لازم در مورد پیوندهای خویشاوندی

همه مواردی که ذکر شد، قبل از هر ازدواجی، لازم است دو طرف یکدیگر را مورد ارزیابی قرار دهند. حتی اگر قوم و خویش باشند. باید بررسی کنید که آیا با هم تناسب دارید یا خیر. این مورد در ازدواج‌های فامیلی نباید فراموش شود. بسیاری از مردم گمان می‌کنند چون خانواده دختر و پسر یکدیگر را می‌شناسند، فضایی را که دختر و پسر در آن پرورش یافته‌اند و حتی آسیب‌های آن را خوب می‌شناسند.

شاید این جمله معروف را شنیده باشید: «او را مثل بچه خودم بزرگ کرده‌ام». چنین گفتمان‌ها و تفکراتی باعث می شود گاه خانواده‌ها نسبت به بررسی و ارزیابی تناسب‌های مهم احساس نیاز نکنند. اتفاقاً اکثر مشکلات هم از این طرز فکر ناشی می‌شود. هر چند در ازدواج های فامیلی، دختر و پسر از یکدیگر و خانواده هایشان شناخت دارند، اما به هیچ وجه نباید به خاطر فامیل بودن از اهمیت تحقیق درباره طرف مقابل غافل شد. بنابراین، لازم است هم خانواده دختر و هم خانواده پسر، برای تحقیق از محل کار، محل تحصیل و دوستان صمیمی طرف مقابل، پرس و جو کنند تا در آینده با مشکلی ایجاد نشود.

اگر تا دیروز با مادر زن تان نسبت عمه و برادرزاده داشتید، از این به بعد باید نسبت داماد و مادرزنی را هم بپذیرید. این یعنی دیگر نمی توانید نقش قبلی را داشته باشید و نقش های جدیدتری به شما داده می شود. شما باید در قامت یک داماد یا عروس، مرزهای جدیدی را برای رابطه تان تعیین کنید و احترام گذاشتن، نحوۀ برخورد، رفت و آمدتان را به شیوه ای دیگر تنظیم کنید.

نداشتن این مهارت باعث می‌شود که شما خیلی زود از داماد دوست داشتنی تبدیل به یک عنصر اختلاف برانگیز در خانواده شوید! بنابراین، لازم است با کسب مهارت‌های زندگی، رفتاری جدید با والدین همسرتان داشته باشید. رفتاری که نه تنها نقش قبلی‌تان را حفظ کند، بلکه در جایگاه خاص‌تری هم قرار بگیرید و از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری کنید.

آمارهایی درباره ازدواج فامیلی

ازدواج فامیلی بیشتر به فرهنگ جوامع برمی‌گردد و در برخی مناطق جهان بیشتر از سایر نقاط است طوری که در غرب آسیا، جنوب هند و شمال آفریقا بیش‌تر دیده می‌شود و ۲۰ تا ۵۰ درصد ازدواج‌ها در این مناطق فامیلی هستند. این آمار در کشور ما حدود ۳۸/۶ درصد برآورد شده است که این تعداد با توجه به مسائل مذهبی، قومیتی، جغرافیایی و… متفاوت است. بیشتر این ازدواج‌ها بین اقوام درجه یک صورت می‌گیرند و جالب این جاست که اغلب آن‌ها مربوط به افراد طبقه مرفه جامعه می‌شوند. با این حال در کشورهای توسعه یافته معمولا تعداد ازدواج‌های فامیلی کم‌تر است و حتی در کشورهایی مانند ایالات متحده این سبک ازدواج به خاطر بروز بیماری‌ها و مشکلات ژنتیکی به جز در برخی ایالت‌ها و در موارد خاص و با ارائه گواهی پزشکی ممنوع اعلام شده است.

مزیت‌های ازدواج فامیلی

بعضی از تحقیقات جامعه شناسی نشان داده‌اند که در ازدواج‌های فامیلی به علت سازش و تطابق بیشتر بین نحوه پرورش دختر و پسر و آداب و فرهنگ خانواده‌هایشان ثبات بیشتری در زندگی زناشویی آن‌ها دیده می‌شود. در عین حال یکی دیگر از عوامل سازش در ازدواج فامیلی رفت و آمد بیشتر میان دو خانواده و در نتیجه شناخت بیشتر نسبت به اخلاق و رفتار یکدیگر است که این شناخت در انتخاب آگاهانه و درست تا حدود زیادی کمک کننده است.

از طرف دیگر معمولا خانم‌هایی که ازدواج با فامیل را ترجیح می‌دهند تصور می‌کنند که ازدواج فامیلی حق و حقوق آن‌ها را بیشتر تضمین می‌کند و با این نوع ازدواج از نظر مالی و سلامت زندگی زناشویی اطمینان بیشتری خواهند داشت. همچنین برخی از طرفداران ازدواج‌های فامیلی بر این باورند که این نوع ازدواج روابط خانوادگی را مستحکم‌تر می‌کند و فرصت مناسبی را برای انتقال فرهنگ خانوادگی به نسل‌های بعدی و به صورت متوالی در اختیار افراد قرار می‌دهد. از طرفی در ازدواج‌های فامیلی معمولا خانواده‌ها در خصوص هزینه‌های ازدواج و مقدمات آن مانند مراسم‌ها، جهیزیه، مهریه و… راحت‌تر به توافق می‌رسند و زندگی مشترک با هزینه‌های کمتری برای هر دو طرف آغاز می‌شود.

یکی دیگر از مسائلی که درباره ازدواج خویشاوندی وجود دارد این است که معمولا در این نوع ازدواج‌ها میزان طلاق کم‌تر است که البته ممکن است دلیل این مورد آن باشد که جدایی دو نفر در فامیل، روابط خانوادگی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و امکان دارد کل فامیل را از هم بپاشد به همین دلیل پیش از این که مشکلات به طلاق منجر شوند بزرگان خانواده سعی می‌کنند با میانجی‌گری بین زن و شوهر آن‌ها را با یکدیگر آشتی دهند و مشکلات را حل کنند.

مشکلات ازدواج فامیلی

یکی از مهم‌ترین معایبی که متخصصان حوزه ژنتیک و علم پزشکی معمولا درباره آن هشدار می‌دهند و خطر آن را بیش‌تر از سایر مزایای اجتماعی مطرح شده می‌دانند احتمال بالای انتقال بیماری‌های ژنتیکی و مادرزادی به فرزندان است. دلیل بالا بودن احتمال بروز نقص‌های مادرزادی نیز این است که معمولا در ازدواج‌های غیر فامیلی ژن‌های ناقل بیماری ممکن است فقط در یکی از دو طرف خانواده پدری یا مادری وجود داشته باشند که این مورد حتی اگر منتقل شود نیز مشکلات آن چنانی به دنبال نخواهد داشت در حالی که در ازدواج فامیلی این ژن‌ها از سوی هر دو طرف به فرزند به ارث می‌رود و بیماری را تا حدود زیادی تشدید می‌کند.

آمارها نشان می‌دهد در ازدواج‌های فامیلی نرخ تولد و باروری اندکی بالاتر است و مقدار سقط تفاوت آن چنانی با سایر ازدواج‌های غیر فامیلی ندارد. در عین حال مرده‌زایی و مرگ نوزاد در این نوع ازدواج بیشتر و نقص‌های حین تولد نیز در آن ۲.۳ درصد بیشتر از نقایص حین تولد در ازدواج‌های غیر فامیلی است. اگر چه این درصد ممکن است ابتدا در ظاهر اندک به نظر برسد اما با توجه به آمار سالانه عدد مهم و بزرگی است.

دیگر معایب ازدواج فامیلی

از دیگر معایب ازدواج فامیلی از نظر اجتماعی دخالت بیشتر اطرافیان است به این صورت که در ازدواج‌های غیر فامیلی معمولا دخالت اطرافیان فراتر از اقوام درجه یک زن و شوهر نمی‌رود در حالی که در ازدواج‌های فامیلی کل اعضای فامیل ممکن است در زندگی زن و شوهر دخالت و اختلاف‌ها را گسترده‌تر کنند.

همان طور که میزان طلاق کم‌تر یکی از مزایای ازدواج‌های خانوادگی است از معایب آن نیز به شمار می‌آید چرا که در این نوع ازدواج‌ها حتی با وجود مشکلات اساسی ممکن است بزرگ‌ترها به خاطر روابط خانوادگی مانع جدایی دو نفر از یکدیگر شوند.

نقش حمایتی والدین یکی دیگر از معایبی است که در هنگام بروز مشکل میان زن و شوهر در ازدواج‌های فامیلی زیاد به چشم می‌خورد. البته نمی‌توان درباره مشکل ساز بودن این حمایت به طور قطعی نظر داد و بخش بزرگی از آن به طرز تفکر و بلوغ عاطفی و فکری دو نفر و خانواده‌هایشان مربوط می‌شود.

توصیه‌هایی درباره ازدواج فامیلی

اگر چه معمولا در اکثر موارد مشاوران خانواده و متخصصان حوزه ژنتیک ازدواج‌های فامیلی را توصیه نمی‌کنند اما با این وجود اگر دو طرف یا خانواده‌ها همچنان برای ازدواج اصرار داشتند لازم است که برای زندگی مشترک نکاتی را مد نظر قرار دهند که از آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

حتما درباره طرف مقابلتان تحقیق کنید

بسیاری از مردم تصور می‌کنند که چون در ازدواج فامیلی دو طرف از قبل با یکدیگر آشنایی داشته‌اند و با محیطی که در آن بزرگ شده‌اند تقریبا آشنا هستند دیگر نیازی به تحقیق نیست که البته بیشتر مشکلات بعد از ازدواج‌های فامیلی نیز از همین مورد ناشی می‌شوند و همین باعث می‌شود که دو خانواده بدون تحقیق قبلی برای ازدواج دختر و پسر اقدام کنند و متاسفانه در نهایت از این کار پشیمان شوند. بنابراین برای داشتن یک ازدواج موفق لازم است که دو طرف پیش از ازدواج برای شناخت بیشتر در محل کار، تحصیل و از دوستان صمیمی دختر و پسر درباره آن‌ها سوال کنند تا در نهایت پشیمانی و مشکل به بار نیاید. علاوه بر این، باید دختر و پسر پیش از ازدواج درباره تشابه مذهبی، تحصیلی، شغلی، مالی، طرز تفکر و… با هم به تفاهم برسند.

تا پس از آزمایش ژنتیک محتاطانه عمل کنید!

همان طور که گفتیم یکی از بزرگ‌ترین مشکلات ازدواج فامیلی بروز نقص‌های ژنتیکی در فرزندان است به همین دلیل چنانچه تصمیم دارید با یکی از اعضای فامیلتان ازدواج کنید تا پیش از ازدواج از به وجود آمدن ارتباط عاطفی جلوگیری کنید و اجازه ندهید که کل فامیل از این مسئله باخبر شوند چرا که در صورت مشاهده مشکل در آزمایش ممکن است عواقب جبران ناپذیری را متحمل شوید.

پس پیشنهاد ما به شما این است که پیش از انجام هر کاری از نتیجه آزمایش ژنتیکتان مطمئن شوید سپس گفتگوهای اولیه را انجام دهید و بعد از به توافق رسیدن هدف خود را در میان اعضای فامیل علنی کنید.

والدین همسرتان را در نقش جدیدشان قبول کنید

توجه داشته باشید که پس از ازدواج، والدین همسرتان علاوه بر این که عمه، عمو، خاله یا داییتان هستند نقش دیگری نیز دارند که آن هم پدر یا مادر همسر است؛ به همین دلیل باید در هنگام به وجود آمدن مشکل مواظب باشید که اختلاف بینتان تا حد ممکن به اختلاف خانوادگی منجر نشود. علاوه بر این باید سعی کنید تا حد امکان از بروز اختلاف بزرگ‌ترها به رابطه زناشوییتان جلوگیری کنید. برای این که از بروز چنین مشکلاتی جلوگیری شود باید سعی کنید پیش‌تر مهارت زندگی و رفتار جدید با والدین همسر را کسب کنید و علاوه بر حفظ نقش قبلی، نقش جدید پدر و مادر همسرتان را نیز بپذیرید و حتی آن‌ها را در جایگاه ویژه‌تری قرار دهید. برای کسب این مهارت‌ها می‌توانید از یک نفر مشاور و راهنما در این زمینه کمک بگیرید.

برای مشاوره و آزمایش ژنتیک اقدام کنید

قبل از ازدواج سعی کنید هم مشاوره و هم آزمایش ژنتیک انجام دهید و تنها به انجام یکی از آن‌ها اکتفا نکنید زیرا هر کدام از این دو مورد کار جداگانه‌ای انجام می‌دهند؛ در آزمایش ژنتیک تنها نمونه برداری از دو طرف انجام می‌شود و امکان بروز مشکلات احتمالی بررسی می‌شود در حالی که مشاوره ژنتیک به شرح حال گرفتن از دختر و پسر مربوط می‌شود که این دو مورد با یکدیگر تفاوت‌های اساسی دارند.

البته در کنار این دو مورد مراجعه به مشاور خانواده را نیز فراموش نکنید تا هم رفتار دو طرف را ارزیابی کنید و هم این که شما را از نتیجه ازدواجتان باخبر کند.