همگی ما از چیزها یا موقعیت‌هایی ترس داریم، ترس‌های نظیر ترس از پرواز، ترس از بلندی یا ترس از حشرات، ترس از قرار گرفتن در یک جمع بزرگ یا بودن در یک محیط بسته. ترس‌هایی که رویارویی با آنها باعث می‌شود دستخوش احساسات ناخوشایندی شویم. احساساتی مانند اضطراب و نگرانی که گاهی در برخی افراد آن‌قدر شدت می‌گیرند که می‌توانند به افزایش ضربان قلب، احساس لرزش و تعریق، حالت تهوع و سرگیجه، و حتی از هوش رفتن فرد منجر شوند.

فوبیا ترس شدید و غیرمنطقی از اشیاء، حیوانات یا موقعیت‌هاست و فرد با این‌که می‌داند این ترس هیچ توجیه منطقی ندارد اما باز هم قادر نیست آن را به طور ارادی کنترل نماید. او سعی می‌کند به هر روش ممکن از این عامل ترس اجتناب نماید و همین باعث می‌شود که گاهی زندگی فرد دچار اختلالات شدید شود. از آن‌جایی که مشخص‌ترین علامت فوبیاها اضطراب است، این مشکل در زیرمجموعه‌ی اختلالات اضطرابی قرار می‌گیرد.

مواردی از فوبیا وجود دارد که شنیدن نام آنها ممکن است برای شما عجیب یا حتی سرگرم‌کننده باشند، مانند ترس از آینه، عروسک یا ترس از آشپزی، اما به خاطر داشته باشید این فوبیاها به هیچ‌وجه برای قربانیان آنها سرگرم‌کننده نبوده‌اند.

انواع فوبیا

برخی افراد در موقعیت‌های اجتماعی خاصی که در آنها ممکن است توسط دیگران مشاهده یا ارزیابی شوند احساس اضطراب زیادی می‌کنند، برای مثال تقابلات اجتماعی (مثل داشتن یک مکالمه، ملاقات با افراد غریبه) زیر نظر بودن (مثل خوردن یا آشامیدن در جمع) و یا ارائه‌ی مطلبی در حضور دیگران (مثل سخنرانی کردن). این نوع فوبیا را فوبیای اجتماعی می‌نامند.

برخی دیگر از افراد این اضطراب و ترس شدید را درباره‌ی شیء یا موقعیت‌های خاصی دارند، مانند ترس از پرواز، حیوانات، تزریق یا دیدن خون. این نوع فوبیاها نیز که فوبیای اختصاصی نامیده می‌شوند می‌توانند فرد را دچار دردسرهای فراوانی نموده و زندگی‌اش را تحت تاثیر قرار دهد.

بسته به میزان شدت این فوبیا، فرد از موقعیت‌های اجتماعی اجتناب نموده یا آنها را با ترس و اضطراب شدیدی تحمل می‌کند که این باعث اختلال عملکرد فرد در اجتماع و در محیط کار (یا تحصیل) می‌شود. اگرچه اجتناب از موقعیت به فرد کمک می‌کند ترس و اضطراب را احساس نکند، اما در عین حال باعث تثبیت و تقویت این رفتار شده و با گذشت زمان شرایط را برای فرد مشکل‌تر می‌سازد.

همین‌جا لازم است اشاره کنیم که ترس‌ها و اضطراب‌های منطقی و متناسب با شرایط، جزو فوبیاها محسوب نمی‌شوند. به علاوه ترس و اضطراب از موقعیت یا شی بخصوص باید حداقل ۶ ماه به طول مداوم وجود داشته باشد تا در زیرمجموعه‌ی فوبیاها دسته‌بندی شود.

علل فوبیا:

این‌طور تصور می‌شود که فوبیا یک پاسخ هیجانی (رفتاری؟) آموخته‌شده است. یعنی یک موقعیت تهدید‌آمیز اولیه باعث ایجاد ترس در فرد شده و بعد در موقعیت‌های مشابه فرد همین ترس را تجربه می‌کند. البته این موقعیت اولیه معمولا سرکوب شده یا به فراموشی سپرده شده است. مثلاً ترس از آب می‌تواند ناشی از افتادن در آب در کودکی باشد و فرد با هر بار مواجهه‌ی با آب ترسی که در آن زمان احساس نموده است را دوباره تجربه می‌کند.

درمان فوبیا:

تقریباً تمامی شیوه‌های درمانی از مواجهه‌ی فرد با موقعیت یا شیء ترس‌آور حمایت می‌کنند. یکی ار درمان‌های موثر فوبیا، رفتار درمانی است که در آن فرد به تدریج و در شرایطی کنترل شده با موقعیت یا شی ترس‌آور روبرو می‌شود تا در نهایت احساس ترس تخفیف یافته و برطرف شود. به این تربیت ارتباط بین ترس و اضطراب، و موقعیت یا شیء ترس‌آور به مرور سست شده و از بین می‌رود. برای مثال درمان فردی که دچار ترس از فضای بسته است و به همین دلیل سوار آسانسور نمی‌شوند به این ترتیب است که فرد تا جلوی آسانسور می‌رود و اضطرابی که در وجودش ایجاد می‌شود را حس نموده و آن‌قدر صبر می‌کند تا این اضطراب کاهش پیدا کند. در مرحله‌ی دوم فرد علاوه بر ایستادن جلوی آسانسور کلید آن را نیز فشار می‌دهد. در مرحله بعدی وارد آسانسور شده و پیش از حرکت آسانسور از آن پیاده می‌شود و در نهایت می‌تواند با اضطراب ناشی از استفاده از آسانسور روبرو شده و از آن برای جابه‌جایی در طبقات استفاده کند. این شیوه‌ی درمانی یک درمان میام مدت بوده و گاهی در ۱۲ جلسه موفق به درمان فوبیا می‌شود.

روان‌درمانی نیز روش مفید دیگری برای درمانی این اختلال است. در این روش تلاش می‌شود که فرد موقعیت اولیه‌ای را که باعث این ترس شده است به خاطر بیاورد. از آن‌جایی که تهدید اولیه در این اختلال معمولا سرکوب شده و یا به فراموشی سپرده شده است روان‌درمانگر سعی می‌کند با آوردن این دلیل اولیه به سطح خودآگاه فرد، ارتباط بین اضطراب و موقعیت یا شی ترس‌آور را سست نماید. البته این شیوه‌ی درمانی با وجود تاثیر آن، یک شیوه‌ی درمانی طولانی‌مدت بوده و درمان ممکن است گاهی تا چند سال طول بکشد.

هیپنوتیزم و فوبیا:

با توجه به شیوه‌های درمانی عنوان شده، اگر با هیپنوتیزم به اندازه‌ی کافی آشنایی داشته باشید می‌توانید حدس بزنید که هیپنوتیزم تا چه حد می‌تواند در درمان این اختلال موثر باشد. در واقع هیپنوتیزم یکی از بهترین و موثرترین درمان‌های انواع فوبیا محسوب می‌شود. به علاوه این روش در مقایسه با سایر روش‌هایی که عنوان شد یک درمان کوتاه مدت محسوب می‌شود به طوری که گاهی می‌توان تنها در یک یا دو جلسه بیمار را از شر فوبیایی که سال‌ها او را آزار داده است رها نمود.

برای درمان فوبیا به این شیوه معمولا فرد را به عمق مناسبی از هیپنوتیزم می‌برند و بعد از فرد می‌خواهند تا موقعیت یا شی اضطراب‌آور را تصور کند. به این ترتیب فرد در همان حالت هیپنوتیزمی تمامی مراحلی که در روش رفتاردرمانی طی می‌شود را در ذهن خودش و با همان دقت و ظرافت تجربه می‌کند بدون این‌که نیاز داشته باشد از مطب یا حتی صندلی‌اش جابه‌حا شود. این شیوه به خصوص برای فوبیاهایی که رویارویی با موقعیت اضطراب‌آور با مشکلاتی همراه است (برای مثال ترس از پرواز با هواپیما) درمانی ایده‌آل محسوب می‌شود. به‌علاوه درمانگر می‌تواند با استفاده از تکنیک‌های هیپنوتیزمی، در هر مرحله به فرد در کاهش میزان اضطراب کمک نموده و سرعت درمان را بالاتر ببرد.

یکی دیگر از قابلیت‌های منحصر به فرد هیپنوتیزم پس‌روی زمانی است. به این ترتیب که فرد پس از هیپنوتیزم شدن و رسیدن به عمق مناسب می‌تواند به زمان‌های گذشته برگشته و وقایعی که در آن زمان‌ها اتفاق افتاده‌آند را به یاد بیاورد. درمانگر می‌تواند با استفاده از این تکنیک هیپنوتیزمی، فرد را به آرامی در زمان به ببرد تا جایی که فرد با موقعیت تهدیدآور اولیه روبرو شده و آن را به سطح خودآگاهش بیاورد. به‌علاوه فرد این امکان را دارد که در این موقعیت کنکاش نموده و ببیند آیا این شرایط یک تهدید واقعی محسوب می‌شده یا نه، و به این ترتیب ارتباط بین ترس و اضطراب، و موقعیت یا شیء ترس‌آور را سست نماید.

اگر عاشق تماشای مسابقات شنا در تلویزیون هستید اما حتی جرات قدم گذاشتن در محیط استخر را ندارید، اگر احساس می‌کنید لیاقت مقام استادی را دارید اما جرات صحبت در جمع را در خودتان نمی‌بینید،‌ اگر با دیدن گربه‌ای در خیابان به ناچار راه‌تان را کج می‌کنید و به سمت دیگر خیابان می‌روید، و به عبارتی اگر فوبیایی دارید که به نوعی با آن کنار آمده و شرایط زندگی‌تان را طوری برنامه‌ریزی نموده‌اید که از آن اجتناب نمایید این را به خاطر داشته باشید که درمانی سریع و آسان برای این مشکل وجود دارد، درمانی که شاید بتواند برای همیشه زندگی شما را متحول کند.