در این پست از سایت  راه ها و روشهای به دست آوردن مال و کسب رزق و روزی حلال را برای شما علاقه مندان قرار دادیم . کسب رزق و روزی حلال یکی از مهمترین خواسته های هر انسانی میباشد . در قرآن نیز بسیار در مورد کسب رزق و روزی حلال سفارش شده است و امامان و پیامبران ما نیز برای به دست آوردن رزق و روزی حلال سفارشها کرده اند . در این بخش مطالبی کامل و جامع را درباره کسب رزق و روزی حلال برایتان آماده کرده ایم . همراه ما باشید …

 

راه ها و روشهای به دست آوردن مال و کسب رزق و روزی حلال,رزق و روزی حلال,رزق حلال,روزی حلال,معنی و مفهوم رزق و روزی حلال,به دست آوردن رزق و روزی حلال,کسب رزق و روزی حلال,چگونه میتوان روزی و رزق حلا به دست آورد,روشهای به دست آوردن رزق و روزی حلال,سفارش قرآن درباره کسب رزق و روزی حلال

همواره بشر به دنبال یافتن عوامل و آثار رفتار خویش بوده است، انسان‌ها علاقه مندند تا بدانند چه عواملی باعث تفاوت مالی میان آنها می شود و برای توسعه در روزی چه باید کرد، عالم خلقت بر اساس قانون علت و معلول آفریده شده و تمام ذرات آن با یکدیگر مرتبط هستند. زیباترین بیان در رابطه با علت‌های فقر و ثروت در سخنان بیشینیان دین آمده است. در آیات و خصوصاً در روایات اهل‌بیت عوامل فراوانی را برای گشایش روزی و فقر و تنگدستی برشمرده‌اند، اگر چه رابطه ی برخی از این عوامل با ثروت و فقر بر ما پوشیده است اما بی تردید گفتار آنان بهترین و زیباترین بیان در این رابطه است. گل های زیبایی را در باغی سرسبز تصور کنید که باران رحمت یکسان بر آنها می‌بارد. باغبان یکی از آنها آفت را می‌شناسد و در تغذیه و آبیاری گل‌ها می‌کوشد، هر روز طراوت وشادابی غنچه های شکفته، زبان عابران را به تحسین وا می دارد ، اما باغبان دیگر بی خبر از باغبانی، نه آبیاری مناسب را می داند و نه آفت زدایی می کند، گل‌های این باغ پژمرده و غم انگیز می شود.
اکنون گل وجود انسان نیز چنین است بهره‌های دنیوی، ثروت و نعمت‌های الهی همان باران رحمتی است که بر همگان می بارد، یکی برای داشتن گل‌های سرخ و زیبا، میوه های خوشبو و رنگین راه را می شناسد و از آفات و آسیب‌ها با خبر است، میوه فضیلت و کمال می‌چیند و گل‌های معرفت را پرورش می‌دهد. اما دیگری آسیب‌ها را نمی‌شناسد، سم‌های زهرآگین را برای تغذیه ی گل وجودش به کار می‌گیرد، بی خبر از آن که ریشه اش می‌سوزد و میوه‌هایش پست و غیرقابل استفاده می‌شود. آفات و آسیب‌های گل وجود انسانی، همان گناهان به ویژه مال حرام و لقمه‌ی حرام است.
نسیم رحمت الهی، همواره می وزد. اما تنها کسانی که با خورد و خوراک حلال، لطافت خویش را حفظ کرده اند، آن را احساس می کنند و با آرامشی وصف نشدنی در کنار ساحل امن نجات می نشینند و عاقبت طوفان زدگان حرام را نظاره می‌کنند. باغبانان حقیقی همان پیشوایان الهی، نیز بشر را از آلودگی به مال حرام، برحذر داشته‌اند و آثار ناگوار آن را یادآور شده‌اند.
پژوهش حاضر در هفت فصل تنظیم شده تا آفات روحی و جسمی مال حرام را تبیین کند، پرده از چهره‌ی زشت آن بردارد و میوه‌های ناخوشایند آن را معرفی کند و راه کارهای به دست آوردن روزی حلال و کلیدهای ثروت و خوشبختی را برای همگان بیان کند و علت‌های فقر و نداری را به طور کامل ذکر کند.

معنای رزق و روزی:

روزی:
واژه‌ای است فارسی که به معنای خوراک روزانه آنچه روز به روز به کسی داده می‌شود و قسمت او می‌گردد و نیز ضروریات زندگی به کار رفته است.
رزق:
واژه ای است عربی و معادل روزی است که به معنای خوراک روزانه، نصیب و بهره به کار رفته است.
در اصطلاح، رزق چیزی است که می توان از آن بهره‌برداری کرد و کسی نمی‌تواند جلوی آن را بگیرد.
بنابراین رزق چیزی است که قابلیت بهره برداری دارد، در نتیجه رزق هر کس غیر از دارائی و ثروت اوست. پس رزق هر کس به میزان برخورداری او از نعمت ها است نه میزان دارائی اش(محمدعلی قاسمی، گشایش روزی، ص ۱۹٫)
اقسام رزق:
«رزق را دارای چهار نوع برشمرده اند : رزق مضمون، رزق مقسوم، رزق مملوک، رزق موعود».
رزق مقسوم : رزقی است که در ازل تقسیم شده و در لوح محفوظ نوشته شده است . (۱)
رزق مملوک : رزقی است که در ملکیت شخص در آمده است.
رزق موعود: رزق خاصی است که خداوند، صالحان و عابدان را به آن وعده داده است.
رزق مضمون : خوردنی و نوشیدنی است که به اندازه مورد نیازانسان ازطرف خداوند ضمانت شده است . (۲)
در تقسیم بندی دیگری، می توان رزق را دو نوع ظاهری و باطنی یا به عبارتی مادی و معنوی تقسیم کرد:
رزق مادی : مانند خوردنی‌ها و پوشیدنی ها.
رزق معنوی : مانند علوم و معارف ، نبوت و … . (۳)
بسیاری از دانشمندان اسلامی فرمودند که در آیات الهی و احادیث پیشوایان، واژه ی رزق به معنای رزق حلال است،‌ به این معنا وقتی خداوند در آیه‌ای می فرماید: «مؤمنان کسانی هستند که: ینفقون مما رزقناهم؛(۴) . از آن چه به ایشان روزی کردیم انفاق می کنند»، یعنی از روزی حلال خویش به دیگران می‌دهند.
از دیدگاه حضرت علی (ع) روزی بر ۲ قسم است: «آن که تو را می‌خواهد و آن که تو او را می‌جویی. کسی که دنیا را می خواهد، مرگ نیز او را می طلبد تا از دنیا بیرونش کند وکسی که آخرت خواهد، دنیا را می طلبد تا روزی او را به تمام بپردازد.( محمد دشتی، نهج البلاغه، حکمت ۴۳۱)(۵)
رزق در قرآن کریم:
واژه‌ی رزق در قرآن نیز مورد استفاده قرار گرفته است به عنوان نمونه به چند آیه اشاره می کنیم :
«و لا تمدن عینیک الی ما متعنا به ی ازواجاً منهم زهره الحیوه الدنیا لنفتنهم فیه و رزق ربک خیرٌ وأبقی».(۶)
هرگز چشم خود را به نعمت‌های مادی که به گروه‌هایی از آنان داده ایم، میفکن که این‌ها شکوفه‌های زندگی دنیا است و برای این است که آنان را بیازمائیم و روزی پروردگارت بهتر و پایدارتر است.

«و لو بسط الله الرزق لعباده لبغوا فی الارض و لکن ینزل بقدر ما یشاء انه بعباده‌ی خبیرٌ بصیر».(۷)
اگر خداوند روزی را برای همه بندگانش گسترش دهد، آنان در زمین طغیان می کنند، از این رو به مقداری که می خواهد نازل می کند، او نسبت به بندگانش آگاه و بینا است.
معیار گستردگی و تنگی روزی:

هرگز نباید تصور کرد که وسعت رزق دلیل بر محبت خداوند و یا تنگی معشیت دلیل بر خشم و غضب او است، زیرا خداوندگاه انسان را به وسعت روزی آزمایش می‌کند و اموال سرشاری در اختیارش قرار می دهد و گاه با تنگی معیشت میزان مقاومت و پایمردی او را روشن می‌سازد و آنها را از این طریق پرورش می‌دهد.(۸)
سرمایه و ثروت، گاهی زمینه ساز فساد و گناه می شود، زیرا وقتی انسان‌ها خود را بی نیاز از خداوند می‌بینند، طغیان می کنند. «إن الانسان لیطغی أن رءاه استغنی؛ همانا انسان طغیان می‌کند، زیرا خود را بی نیاز می‌بیند، گاهی ثروت مایه بلا و عذاب جان صاحبان آن‌هاست و هر گونه آرامش واستراحت را از آنها می‌گیرد. چنانچه قرآن کریم در این باره می فرماید :
«فلا تعجبک اموالهم و لا اولادهم انما یریدالله لیعذبهم بها فی الحیاه الدنیا و تزهق انفسهم و هم کافرون». (۹)
فزونی اموال و اولاد آنها تو را در شگفت فرو نبرد، خدا خواهد آنان را به این وسیله در زندگی دنیا مجازات کند و در حال کفر بمیراند. در جایی دیگر خداوند در قرآن کریم می‌فرماید‌:
«ایحسبون انما نمدهم به من مال و بنین نسارع لهم فی الخیرات بل لا یشعرون)) (۱۰)
آیا آنان چنین می‌پندارند که امـوال و فرزنـدانی را که به آنها دادیـم برای ایـن است که درهـای خیـرات را به رویـشان بگشائیـم، چنین نیـست آنهـا نمی فهمند».

نقش تلاش انسان‌ها در تقدیر روزی:

نباید از آیاتی که در زمینه ی تقدیر و اندازه گیری روزی به وسیله ی پروردگار آمده چنین استنباط کرد که تلاش‌ها و کوشش‌ها نقشی در این زمینه ندارند و این‌ها را بهانه‌ی تنبلی و فرار از زیر بار مسئولیت‌ها و مجاهدت‌ها در مقیاس فرد و اجتماع قرار داد، که این پندار بر ضد آیات فراوانی از قرآن مجید است که سعی و کوشش را معیار موفقیت‌ها شمرده است(۱۱).
همانگونه که در آیات قرآن آمده است :
«لئن شکرتم لأزدینکم (۱۲)»
هرگاه شکر نعمت‌ها را به جا آوردید و آن را در مصرف واقعی صرف کنید، نعمت را بر شما افزون می کنم.
در جایی دیگر خداوند فرموده است که مردم باید همواره برای کسب روزی تلاش کنند:
«هو الذی جعل لکم الارض ذلولاً فامشوا فی مناکبها و کلوا من رزقه(۱۳)».
او کسی است که زمین را تسلیم و خاضع در برابر شما قرار داد تا بر پشت آن راه بروید و از رزق آن استفاده کنید.

قدرت خدا در روزی رسانی:

از امام علی (ع) پرسیدند : اگر در خانه ی مردی را به رویش ببندند روزی او از کجا خواهد آمد؟ فرمود: از آن جایی که مرگ او می آید(۱۴).
همانگونه که در آیه‌‌ی «إن الله هوالرزاق ذوالقوه المتین(۱۵) »؛همانا خداوند روزی دهنده و صاحب قدرت محکم است، آمده است.

خداوند روزی رسان:

از امام علی (ع) پرسیدند که چگونه خدا با فراوانی انسان‌ها به حسابشان رسیدگی می‌کند؟ حضرت پاسخ دادند :
آن چنان که با فراوانی آنان روزیشان می دهد! و باز پرسیدند: چگونه به حساب انسان‌ها رسیدگی می کند که او را نمی بینند؟ فرمود: همان گونه که آنان را روزی می‌دهد و او را نمی‌بینند(۱۶).
قرآن تأکید دارد که انسان‌ها روزی بخش خود را تنها خدا بدانند و از غیر او تقاضا نکنند و به دنبال این ایمان و توکل بر نیرو و تلاش و سعی خود متکی باشند همانگونه که در ذیل آیه‌ی: «هل من خالق غیرالله یرزقکم من السماء و الارض(۱۷)»
آیا خالقی غیر از خدا وجود دارد که شما را از آسمان و زمین روزی دهد.
«فابتغوا عندالله الرزق(۱۸)»تنها روزی را نزد خدا بجوئید.
معنای وسیع تر روزی:

روزی معنی وسیعی دارد که روزی های معنوی را نیز همانگونه که بیان کردیم در بردارد، بلکه روزی اصلی همین روزی معنوی است، در دعاها تعبیر به رزق در مورد روزی‌های معنوی بسیار به کار رفته است، در مورد حج می‌گوئیم‌: اللهم ارزقنی حج بیتک الحرام. در مورد توفیق اطاعت و دوری از معصیت آمده: اللهم ارزقنی توفیق الطاعه و بعد المعصیه(۱۹). در دعاهای روزه ماه مبارک رمضان می خوانیم:
« اللهم ارزقنی فیه طاعه الخاشعین»(۲۰).
هدف این است که با تمام تلاش ها و کوشش ها باز به روشنی می بینیم دست دیگری نیز در کار است که گاه نتیجه ی تلاش ها بر باد می رود و گاه به عکس، تا مردم فراموش نکنند در پشت عالم اسباب، دست قدرت« مسبب الاسباب» کار می کند.

ارزش تلاش برای روزی حلال:

طلب حلال در مقام جهاد:
اسلام کار را یک نوع جهاد در راه خدا می داند.
پیامبر اکرم (ص) فرمودند:«‌کسی که در راه کسب روزی حلال برای خانواده اش تلاش کند مجاهد و حرکت کننده در راه خداست»(۲۱).

کسب حلال و شرافت:

کار و تلاش مشروع برای کسب روزی حلال هر چه که باشد، باز موجب شرافت و کرامت انسان می شود و بهتر از آن است که انسان دست خویش را پیش از دیگران دراز کند و سربار آنان باشد.
پیامبر اکرم(ص) در این باره فرمودند: «اگر انسان هیزم را بر پشت خویش حمل کند، بهتر از آن است که دست گدائی پیش دیگران درازکند که معلوم نیست، چیزی به او بدهند یا ندهند ».

کسب حلال بهترین عبادت:

از دیدگاه پیشوایان معصوم علیهم السلام اگر نیت‌ها خالص باشد و کار از راه حلال صورت گیرد، همه کارهای انسان رنگ الهی به خود می گیرد و ارزشی غیر قابل وصف پیدا می‌کند.
رسول خدا (ص) می‌فرماید:«عبادت دارای هفتاد جزء است که با فضیلت‌ترین آنها طلب روزی حلال است»(۲۲).

عوامل رساننده و افزاینده روزی:

از دیدگاه معصومین عوامل فراوانی ذکر شده که باعث زیادشدن روزی می شود:
امام صادق فرمودند:من حسن بره اهل بیته زیدفی رزقـه»(۲۲) ؛هرکه باخـانـواده‌ی خود نیکوکار باشـد، روزیـش زیـادمی شود.
امام صادق(ع) در جایی دیگر فرمودند: « ان البر یزیده فی الرزق»(۲۳)؛ نیکوکاری، روزی را زیاد می‌کند.
امام علی(ع) فرمودند: «والعسر لیفسد الاخلاق، التَّسهل یدرالارزاق»)(۲۴)؛
سختگیری، اخلاق را تباه می‌کند، آسان گیری (براهل و عیال و معاملات) روزی‌ها را سرازیر می کند.
امام باقر(ع) فرمودند: « الزکاه تزید فی الرزق»(۲۵)؛ زکات دادن روزی را زیاد می کند.
امام علی در جایـی دیگر فرمـودند:«من حسنت نیتـه، زید فی رزقه»(۲۶)
هر که خـوش نیـت باشد، روزیـش زیـاد می‌شود.
پیامبر اکرم فرمودند :‌« صدقه زیاد بدهید، تاخداوند به شما روزی بدهد».(۲۷)

حکم کسب درآمد حلال:

رسول خدا(ص) فرمودند: «طلب الحلال فریضیه علی کل مسلم و مسلمه»(۲۸)؛ کسب درآمد حلال بر هر مرد و زن مسلمانی واجب است.
رسول خدا(ص) فرمودند: «طلب الحلال جهاد»(۲۹)؛ کار کردن برای کسب درآمد حلال جهاد است.

عوامل روزی بر:

امام باقر(ع) فرمودند : «ان العبد لیذنب الذنب فیزوی عنه الرزق»(۳۰)
بنده گناه می کند و به سبب آن روزی از او زده می شود.
دیدگاه پیامبر راجع به عاملی که روزی را از بین می برد این است که ایشان فرمودند:
«هرکه حقی از حقوق برادر مسلمان خود را پایمال کند، خداوند برکت روزی را بر او حرام گرداند مگر آن که توبه کند». (۳۱)
امام صادق(ع) فرمودند: «کثرهُ السحت یمحق الرزق» ؛ حرامخواری زیاد، روزی را می برد. (۳۲)

بهترین روزی:

بهترین روزی آن است که انسان را کفایت کند. از پیامبر خدا رسول اکرم (ص) روایت شده است:
«طوبی لمن أسلم و کان عیشه کفافاً»(۳۳) ؛ خوشا به حال کسی که مسلمان باشد و زندگیش به قدر کفاف.
رسول خدا فرمودند : «بهترین روزی آن است که به قدر کفایت باشد»(۳۴).

بسندگی به کفاف:

امام علی (ع) فرمودند:« آن کس که به اندازه کفاف بسنده کرد، به آسایش دست یافت و از زندگی آسان و خوشی برخوردار شد»(۳۵).
امام صادق(ع) فرمودند: «در انجیل آمده است که عیسی (ع) عرض کرد:«بار خدایا! صبح یک گرده‌ی نان جو، شب گرده‌ای دیگر مرا روزی فرما و بیش از این روزیم مده که دچار طغیان شوم»(۳۶).

فقر از دیدگاه پیشوایان دین:

۱ـ‌ فقر و بدبختی :

واژه «بدبخت» به معنای کسی است که دارای بخت و اقبال بد باشد، از این رو به کسی که مصیبت‌ها، فلاکت و رنج فراوان دارد بدبخت می‌گویند. در میان گفتار پیشوایان دین یکی از عوامل بدبختی فقر و تهیدستی است.
امام علی می‌فرمایند:«الفقر مع الدین الشقاء الاکبر(۶۷) ؛ازبزرگترین بدبختی‌ها این است که بدهکاری با فقرهمراه شود.

۲ـ فقر و نداری :

امام علی (ع) می‌فرماید:«هشدار! آگاه باشید که از جمله بلاها و بدبختی‌ها تهیدستی و نیازمندی است»(۶۸).
امام صادق(ع) می فرماید:«خدایا! از نداری و از دست دادن توان اقتصادی ودرذلت افتادن به تو پناه می برم»(۶۹). آری در این سخنان فقر همان نداری و نیازمندی است که باید از عواقب شوم و ذلت بار آن به خداوند متعال پناه برد و از او که روزی دهنده همه ی موجودات است درخواست نمود تا وسعت رزق و آسایش عنایت فرماید.

۳ـ فقر و وابستگی :

انسان ناچار از برآوردن بسیاری از نیازهای مادی و معنوی خود و خانواده است، ازاین رو اگر خود نتواند کمبودهای زندگی را تأمین کند، وابسته به دیگران خواهد شدو وابستگی به افراد ثروتمند پیامدهای مناسبی نخواهد داشت.
امام سجاد(ع) به پیروان خویش فرمان می دهد که:« اظهر الیاس من الناس فان ذلک من الغناء و اقل طلب الحوائج إلیهم، فان ذلک فقر حاضر»(۷۰). امید خویش را از مردمان ببر، که این یک بی نیازی است و از درخواست کردن حاجت از ایشان بکاه که خواستن فقری حاضر است.

۴ـ فقر و تلخ کامی:

دنیا برای انسان خانه‌ی بسیاری از مشقت‌ها و تلخ کامی‌هاست، دردها، رنج‌ها، مریضی‌ها، بی‌عدالتی‌ها و … همه و همه تلخی هایی است که کم و بیش در طول زندگی هر انسانی، او را به مشقت وا می‌دارد. اما گاه کمبود وسائل لازم زندگی، غذا، لباس و مسکن بحرانی می آفرینند که هیچ گاه از صفحه‌ی ذهنش محو نمی‌شود.
امام صادق (ع) به نقل ازلقمان حکیم می فرماید: «و ذقت المرارات کلها، فما ذقت شیئاً اَمْرَّ من الفقر»(۷۱). مزه ی تمام تلخی ها را چشیدم، ولی چیزی تلخ‌تر از فقر به ذائقه ام نرسید.

۵ـ فقر و ذلت:

یکی از آثار ناخوشایند فقر، دیدگاهی است که عموم مردمان نسبت به فقیر دارند، تحمل نگاه‌های تحقیر آمیز همراه با ترحم گاه سخت تر از فقر و نداری است.
امام علی (ع) می فرماید:«‌القلهُ ذلهٌ»(۷۲) ؛ کمبود امکانات اقتصادی ، ذلت آور است.

۶ـ فقر و پریشانی:

در سخن پیشوایان معصوم، فقر سبب پریشانی و غم و اندوه معرفی می شود. تاکنون از سخنان امامان معصوم علیهم السلام دریافتیم که محرومیت از امکانات ضروری زندگی، ریشه‌ی پریشانی، از دست دادن جایگاه اجتماعی، تلخ کامی، وابستگی و بدبختی و بسیاری از پیامدهای دیگر می‌شود، از این رو از انسان‌های مؤمن و غیرمؤمن خواسته شده است برای به دست آوردن روزی و توسعه دادن امکانات اقتصادی بکوشند و آن را در راستای اهداف معنوی خویش به کار بگیرند.
امام صادق(ع) می‌فرمایند: «کسی که معشیت توسعه یافته ندارد، عقل و اندیشه‌اش آشفته، دلش مشغول و زندگی اش نابسامان و ناقص است»(۷۳).
به فرموده‌ی امام علی (ع):«ان الفقر مدهله للنفس، مدهشه للعقل، جالب للهموم»(۷۴) ؛ فقر نفس را پریشان و عقل را حیران می‌سازد و باعث هجوم غم ها می شود.

عوامل فقر:

بسیاری از کارهای حرام و مکروه باعث فقر وتنگدستی می‌شود، کسی که خواستار گشایش در روزی است، ابتدا باید از این رفتارها دوری کند، سپس با تلاش و کوشش و با امید و توکل به خداوند، به دنبال رزق خود برود. اکنون عوامل فقر و تنگدستی را به ترتیب اهمیت یادآوری می‌کنیم:

۱ـ گناه:

یکی از عوامل کاهش روزی گناه و معصیت الهی است. هر گناهی کیفر و آثاری دارد که در دنیا و آخرت دامن گیر انسان می شود.
امام رضا (ع) می‌فرماید: «ان مؤمنَ لینوی الذنب فیحرم رزقه»(۷۵) ؛
همانا مؤمن نیت گناه می‌کند و از رزقش محروم می شود.
امام باقـر(ع) می‌فـرماید: «ان العبد لیذنب الذنب فیزوی عنـه الرزق»(۷۶) ؛
بنـده مرتـکـب گنـاه می‌شود، روزی وی ازاو زده می شود.
امام علی (ع) می فرمایند: «توقوا الذنوبَ فما من بلیَّه و لانقص رزق الا بذنب حتی الخرش والکبوه و المصیبه»(۷۷) ؛ از گناهان بپرهیزید، زیرا هیچ بلا و کم شدن روزی حتی خراش‌ها و زخم‌های بدن و سقوط و افتادن و هر مصیبتی از گناهان سرچشمه می گیرد. هنگامی که انسان با گناه و معصیت های الهی از ساحت مقدس خداوند فاصله می گیرد، رزق و روزی حلال هم که در سایه توجه به خدا به دست می آید، از دسترس او دور می شود و زندگی او رنگ خدایی را از دست داده و رنگ شیطانی و زشتی به خود می گیرد و مصداقی از آیه:«‌و من اعرض عن ذکری فإن له و معیشه ضنکا»(۷۸) هرکس از یاد من روی گرداند زندگی ذلت باری خواهد داشت» می گردد.
حضرت صادق (ع) می فرماید: «مؤمن به خاطر قصد و نیت گناه از روزی خویش محروم می‌شود»(۷۹).

۲ـ کفران نعمت :

از عوامل کاهش روزی، کفران نعمت‌های الهی است، قرآن کریم در این باره می‌فرماید: خداوند قریه‌ای را به عنوان مثال مطرح می نماید که دارای امنیت و آسایش بودند و روزی فراوانی به ایشان می‌رسید، آنان نسبت به نعمت‌های الهی کفران ورزیدند، از این رو خداوند لباس گرسنگی و ترس را بر آنان پوشاند(۸۰).
هنگامی که شخص کفران نعمت می کند، لیاقت داشتن آن را ندارد، خداوند نیز رحمت و نعمت خویش را از او دریغ می کند. کفران نعمت تنها به ناسپاسی زبانی نیست، بلکه به کار بستن نعمت های الهی در غیر مسیر طاعت و بندگی و خدمت به خلق خدا، از نمونه‌های بارز کفران و ناسپاسی در مقابل نعمت های الهی است.
اسراف و دور ریختن نعمت و به کارگرفتن اعضای بدن در مسیرگناه، چشم در نگاه به نامحرم، زبان در گفتن ناحق و غیبت و دروغ و… دست در ظلم به دیگران، اندیشه در گناه، گوش در شنیدن آن چه حرام است و استفاده از اموال در گناه و عصیان، همه و همه مصداق کفران و ناسپاسی نعمت پروردگار است(۸۱).

۳ـ اسراف :

اسراف یعنی خارج شدن از مسیر طبیعی، هنگامی که نعمت‌ها را در غیر مسیر آن به کار بگیریم رشد نمی‌کند، بلکه به سوی زوال پیش می رود.
امیرالمؤمنین علی (ع) می فرمایند:« اسراف سبب فقر و نیازمندی است و میانه روی باعث بی نیازی می شود»(۸۲).

۴ـ احتکار :

پیامبر اکرم(ص) می فرمایند:«‌هرکس کالای مسلمانان را احتکار کند، خداوند متعال او را به جذام مبتلا کرده و از جهت مالی نیز ورشکسته می شود»(۸۳).

۵ـ ربا :

از عوامل دیگر فقر ربا خوردن است، خداوند برکت را از سود به دست آمده از معامله و قرض ربوی، برداشته است.
عثمان به عیسی نقل می کند شخصی به امام صادق عرض کرد: خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: یمحق الله الربا و یربی الصدقات؛ خداوند ربا را نابود کرد، ولی صدقات را زیاد می‌کند». ولی می‌بینیم که بعضی ربا می خورند و اموالشان به ظاهر زیاد می شود. امام در پاسخ فرمودند: «چه نابودی از این بالاتر که یک درهم ربا دین انسان را نابود می‌کند و اگر توبه کند، باز هم اموالش از بین رفته و نابود می‌شود»(۸۴).

۶ـ تظاهر به فقر:

برخی افراد در هر سخن و صحبتی خویش را فقیر و تهی دست جلوه می‌دهند، این رفتار ناپسند خود ناسپاسی در پیشگاه الهی است، بلکه جلوه ای از زشت ترین درویی‌ها است.
پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: «من تفاقر افتقر»(۸۵)؛ کسی که خود را به فقرو تهی دستی بزند، فقیر و نیازمند می‌شود.
امیرالمؤمنان علی(ع) می فرمایند:« تظاهر به فقر، سبب فقر می شود»(۸۶).

۷ـ درخواست از دیگران :

یکی از عوامـل فقر این است که انسان خدای متعال را فرامـوش کند و تصـور کند که
دیگران بدون خواست خداوند می توانند حاجت او را برآورند، خداوند این گونه افراد را به همان کسی واگذار می کند که امید دارند و دیگر یاری خویش را از آنان دریغ می کند.
امیرالمؤمنان علی (ع) می فرمایند:« درخواست از دیگران کلید فقر است و روزی را نابود می کند»(۸۶).
در سخنی از رسول اکرم در این باره آمده است که ایشان فرمودند:« هرکس درخواهش را به روی خویش بگشاید، خداوند نیز در فقر را به سوی او باز می کند»(۸۷).
پیامبر اکرم (ص) در سخن زیبای دیگری می فرمایند:« هرکس اظهار نیاز به دیگران نکند، خداوند بی نیازش می کند، هرکس خود را از حرام باز دارد خداوند او را پاک می گرداند، هرکس از خدا مسألت کند، عطایش می کند و هر کسی که در سؤال و درخواست را به روی خود بازکند، خدا در هفتاد نوع فقر را به روی او می گشاید که کوچکترین آنها با هیچ چیزی بسته نمی‌شود»()۸۹٫

۸ـ ظلم و ستم :

دنیا خانه مکافات عمل است، هرچه را انجام می دهیم به خودمان بر می گردد، ظلم و ستم زودتر از هر چیزی در سرنوشت انسان تأثیر گذار است.
امیرالمؤمنان علی(ع) می فرمایند:«‌در ظلم کردن همین بس که نعمت‌ها را از انسان دور می‌کند، ظلم قدم‌ها را می‌لغزاند، ملت‌ها را نابود ساخته و نعمت‌ها را سلب می کند»(۹۰).
امام صادق(ع) نیز می فرمایند:«از جمله گناهانی که نعمت‌ها را دگرگون می‌سازد، ستم و سرکشی است»(۹۱).

۹ـ تنبلی، کسالت و تن پروری:

یکی از عوامل فقر وتنگدستی، تنبلی و تن پروری است، وقتی انسان از قدرت جسمی و فکری خود بهره نگیرد و بیشتر به فکر خورد و خوراک و استراحت و خوش گذارانی باشد، باید منتظر نیازمندی و نداری باشد.
امیرالمومنان علی (ع) می فرماید:« هنگامی که کسالت و ناتوانی با هم پیوند می خورند، نتیجه‌ی این پیوند فقر و تنگدستی است»(۹۲).

۱۰ـ تحقیر نعمت‌ها :

نباید به کوچک بودن و کم بودن نعمت نگاه کرد، بلکه باید به فرستنده و عطاکننده‌ی آن نگریست، گاهی شخص بزرگی تنها یک کتاب را به انسان هدیه می‌کند ولی انسان تا آخر عمر از آن محافظت می‌کند و آن را گرامی و سبب افتخار می‌داند. چه بسا نعمت‌های کوچکی که سبب و راهی به نعمت‌های بزرگ می‌شود و بی توجهی و بی ارزش دانستن آنها محرومیت می‌آورد.
امام رضا(ع) می‌فرمایند: «لاتستقلوا قلیل الرزق فتحرموا کثیره»(۹۳) رزق و روزی کم راناچیز می‌شمارید، زیرا این کار شما را از نعمت‌های فراوان محروم می سازد.

۱۱ـ نفرین پدر و مادر:

همانطور که نیکی به پدر و مادر انسان را ثروتمند و عاقبت به خیر می‌کند، آزار و رنجاندن آنها سبب فقر و تهیدستی می شود، بی شک نفرین آنها دامن انسان را می‌گیرد و باعث ذلت و خواری و فقر می‌گردد.
رسول خدا(ص) می فرماید:«از نفرین پدر و مادر دوری کنید، زیرا به طورحتم به اجابت می‌رسد و تأثیر نفرین آن‌ها از شمشیر برنده‌تر است»(۹۴).
حضرت کاظم در بیان آثار نارضایتی و عقوق والدین می‌فرماید: «العقوق یعقب القله و یؤدی الی الذله»(۹۵)؛ عقوق والدین کمی و تنگ دستی را به دنبال دارد و انسان را به ذلت وخواری می‌کشاند.

۱۲ـ بی توجهی به نیازمندان :

خداوند عالم را بهم پیوسته و موجودات را محتاج به یکدیگر آفریده است، انسان‌ها نیازمند یکدیگرند و بر یکدیگر حق وحقوقی دارند، وقتی کسی ثروتمند می شود باید به دیگران توجه کند و نیاز آنها را برآورد.
رسول خدا(ص) فرمودند: «کسی که نعمتش افزون می شود نیاز مردمان نیز به او فراوان می‌شود، اگر نیاز آنها را برآورد نعمت‌های فراوان دیگری به او می‌رسد، ولی اگر این کار را نکند، آن چه را دارد از دست می‌دهد»(۹۶).

۱۳ـ حرام‌خواری :

چقدر انسان‌ها به دنبال ثروت اگر چه حرام می گردند و به هردری می زنند تا مال و منالی جمع کنند، اما غافل از آن که خداوند برکت را از مال حرام برداشته است و آن را مایه ی فقر و نیاز قرار داده است.
پیامبر اکرم (ص) فرمودند:«هرکس مالی را از راه نامشروع و حرام به دست آورد، خدای متعال او را فقیر و نیازمند می سازد»(۹۷). در سخن زیبای حضرت صادق(ع) حرامخواری مایه‌ی نابودی روزی حلال معرفی شده است؛ «کثره السحت یمحق الرزق»(۹۹)؛ حرامخواری زیاد روزی را نابود می کند.

۱۴ـ‌ اظهار حرص :

انسان‌ها باید وظیفه ی خویش را انجام دهند و بقیه‌ی کارها را به خالق بی همتا وا گذارند، حرص فراوان و آرزوهای دراز، هیچ تأثیری در سرنوشت نیک و دستیابی به ثروت ندارد، بلکه باعث فقر و تنگدستی میشود.
امیرالمؤمنان (ع)می فرمایند:«اظهار الحرص یورث الفقر»(۱۰۱)؛‌اظهارکردن حرص باعث فقر وتنگدستی می شود.
۱۵ـ‌ عادت به دروغ و قسم دروغ‌:

برخی انسان‌ها برای فروختن جنس خود چند قسم دروغ می خورند و تا آنجا پیش می‌روند که قسم دروغ به عادتی همیشگی برای آنان تبدیل می شود، آنان دروغ می‌گویند تا به اهداف خویش دست یابند، اما غافل از آن که کارگردان عالم وجود، خیر و برکت را در صدق و راستی قرار داده است.
رسول خدا (ص) می فرمایند: «الکذب ینقص الرزق»(۱۰۲)؛ دروغ گفتن روزی انسان را کم می‌کند.

۱۶ـ ترک جهاد:

«جهاد» دارای ارزش و جایگاه ویژه ای است و ترک آن آثار و پیامدهای ناگواری به دنبال دارد از جمله آثار آن فقر وتنگدستی است.
امام صادق (ع) به نقل از پیامبر (ص) می فرمایند: «بهشت دری دارد که به نام مجاهدان نامیده شده است و هنگامی که مجاهدان با سلام های خود به آن می رسند، باز می‌شود و آنان وارد می‌شوند، فرشتگان به آنان خوش آمد می‌گویند. سپس فرمودند:هر کس که جهاد را ترک کند، خوار و ذلیل می شود و در زندگی فقیر و تهیدست می گردد و دینش از بین می رود»(۱۰۳).

۱۷ـ نپرداختن قرض از ترس فقر:

امام باقر (ع) می‌فرمایند: «اگر کسی قدرت وتوانایی پرداختن بدهکاری خود را دارد، اما از ترس فقر از پرداختن آن امتناع می‌ورزد، خدای متعال در همان حال نیز می تواند او را فقیر و نیازمند سازد»(۱۰۴).
بسیاری از فکرهای انسان ها و پیش بینی آنها بر اساس حقیقت و واقعیت‌ها نیست، انسان‌ها قرض و مال مردم را نمی‌پردازند و فکر می‌کنند این کار باعث فقرآنان می شود، در حالی که همه اتفاق‌ها، فقر و ثروت، در اختیار قدرت خداوند متعال است و اوست که در هر حالی می تواند انسان را فقیر سازد و یا توانگر کند.

۱۸ـ گوش کردن موسیقی:

یکی از عوامل فقر گوش دادن به موسیقی حرام است که نفاق را در پی دارد.
امیرالمومنین علی(ع) می فرماید: «گوش کردن زیاد موسیقی، فقر و تهیدستی را به دنبال دارد»(۱۰۵).

۱۹ـ تلاوت نکردن قرآن :

همانگونه که تلاوت قرآن باعث گشایش روزی می شود، تلاوت نکردن و فاصله گرفتن از قرآن روزی را کاهش می دهد.
رسول خدا(ص) در این باره می فرماید: «بهره ای از قرآن، برای خانه‌های خود قرار دهید، زیرا در خانه ای که قرآن تلاوت می شود، گشایش و آسایش و نیکی به اهل آن خانه رو می کند، اموال ساکنان آن فراوان می‌شود. اما اگر تلاوت قرآن را رها کنند، در تنگنا و سختی قرار می‌گیرند و خیر و برکت آن خانه کم می شود و مال و ثروت ساکنان آن کاهش می یابد»(۱۰۶).

۲۰ـ قطع رابطه با خدا :

قطع رابطه با خداوند، یعنی دور شدن از دریای رحمت فیض قدرت بی انتها، کسی که به یاد خدا نباشد و او را نخواند از سرچشمه هستی جدا شده و فقط به اسباب مادی توجه می کند.
در سخن امامان علیهم السلام آمده است که فرموده اند : این کا ر باعث فقیر شدن انسان می شود.
امام صادق (ع) می‌فرماید: «من لم یسأل الله من فضله إفتقر»(۱۰۷) ؛ کسی که فضل خدا را درخواست نکند، فقیر و نیازمند می شود.

۲۱ـ ترک گشایش بر خانواده :

خداوند متعال دوست دارد بروز و ظهور نعمت در ظاهر زندگی افراد نمایان شود، به عبارت دیگر وقتی به بنده ای نعمت عنایت می کند در ظاهر زندگی او نمود و جلوه پیدا کند و آن نعمت‌ها را در آسایش و گشایش همسر و فرزندانش به کار بگیرد.
یکی از عوامل فقر این است که شخص با این که می‌تواند برای خانواده‌اش گشایش ایجاد کند از آن دریغ می ورزد.
امام رضا (ع) می‌فرمایند: «سزاوار است که مرد بر خانواده‌اش، گشایش ایجاد کند تا آرزوی مرگ وی را نکنند.(۱۰۸) سپس امام این آیه را تلاوت فرمود: «ویطعمون الطعام علی حبهمسکیناً و یتیماًو اسیراً »(۱۰۹) ؛ انسان‌های شایسته کسانی هستند که به مسکین و یتیم و اسیر غذا می‌دهند با آن که خود آن را دوست دارند.

۲۲ـ ترک نهی از منکر :

بی تفاوتی نسبت به گناه در جامعه آثاری تخریب کننده دارد و سبب می شود عذاب الهی بر آنان فرود آید و از درگاه خداوند دور گردند. یکی از آثار آن کاهش روزی است.
امام صادق(ع) می‌فرمایند: «اگر جوان یا نوجوانی در میان جمع پرورش یابد ولی آنان او را از گناهی که انجام می‌دهد بازندارند و توبیخش نکنند، خدای متعال، اولین عقوبت و کیفر آن را کاهش روزی آنان قرار می دهد»(۱۱۰).

۲۳ـ ولخرجی :

یکی از عوامل فقر، ولخرجی و استفاده از ثروت و مال، بدون تفکرو اندیشه است. «ولخرجی» ‌استفاده‌ی نابجا است که تبذیر نیز نامیده می شود.
حضرت علی (ع) می‌فرمایند: «کسی که به تبذیر و ولخرجی افتخار کند با ورشکستگی خوار و ذلیل می‌شود»(۱۱۱).
رسول خدا (ص) نیز می‌فرمایند: «کسی که در مخارج زندگی میانه روی کند، خداوند رزق و روزی به او عنایت می کند و هرکس را که تبذیر و ولخرجی کند، از روزی محرومش می‌سازد(۱۱۲).

۲۴ـ خیانت :

همانگونه که رعایت امانت و بازگرداندن آن سبب جلب روزی می شود، خیانت در آن از اسباب فقر و تنگدستی است.
پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «بازگرداندن امانت روزی را جلب و خیانت در آن سبب فقر می‌شود»(۱۱۳).
امیرالمؤمنان علی (ع) می فرمایند: «امانت داری، روزی را به سوی خود جلب می کند و خیانت فقر را به خود جذب می کند»(۱۱۴).

۲۵ـ رد کردن فقیر در شب :

کمک به نیازمندان روزی را دو چندان می سازد، اما رد کردن فقیر به خصوص در شب سبب فقر می شود.
امام علی (ع) می فرمایند:« رد کردن فقیر در شب، باعث فقر می گردد»(۱۱۵).

۲۶ـ قطع کردن رابطه‌ی خویشاوندی :

صله‌ی رحم آنقدر مهم و اثرگذار است که چه مؤمن و چه فاجر اگر به آن عمل کنند از آثار آن بهره مند می‌شوند که از جمله این آثار فزونی ثروت ودارایی است.
امام علی (ع) می‌فرمایند:« اگر خانواده‌ای فاجر گرد هم آیند و به یاری هم بشتابند، خداوند به آنها روزی می دهد ولی اگر خانواده ای با تقوا، تفرقه و قطع رحم کنند خداوند آنها را از روزی محروم می کند»(۱۱۶).
امام علی در بیانی دیگر نیز می فرمایند: «هنگامی که رشته‌ی خویشاوندی بریده شود اموال به دست اشرار می‌افتد»(۱۱۷).

۲۷ـ خواب قبل از طلوع آفتاب :

ما بسیاری از رمز و رازهای این عالم را نمیدانیم و از آنچه در اطرافمان رخ می دهد، بی‌خبریم. صبحگاهان، قبل از طلــوع خورشید، فرشتگان در رفت و آمد بین زمین و آسمان هستند و روزی انسان‌ها را بین آنهـا تقسیم می کنند.
امام رضا (ع) درباره‌ی این آیه ی قرآن:« فالمقسمات أمراً»(۱۱۸). قسم به فرشتگانی که امور را تقسیم می کنند، می‌فرماید: «فرشتگان روزی آدمیان را بین طلوع فجر و طلوع آفتاب تقسیم می‌کنند، هرکس در این وقت بخوابد از روزی خویش غفلت ورزیده است.(۱۱۹)
امام صادق(ع) نیز می‌فرمایند: «خواب بامدادان نیکو و مبارک نیست، روزی را بر می‌گرداند، رنگ انسان را زرد می کند، رنگ صورت را تغییر می دهد، خواب انسان‌های بدبخت است زیرا خداوند روزی انسان‌ها را بین طلوع فجر و طلوع آفتاب تقسیم می‌کند، مبادا در آن هنگام درخواب باشی»(۱۲۰).
امیرالمؤمنان علی (ع) نیز در اثر گذاری این خواب بر روزی انسان فرمودند:« خواب قبل از طلوع خورشید سبب فقر و تنگدستی می شود»(۱۲۱).

راه‌های دوری از فقر:

در سخن پیشینیان معصوم (علیهم السلام) رفتارها و راه کارهایی برای جلب روزی معرفی شده است، اگرچه ما رابطه ی آنها را با جلب و گشایش رزق ندانیم، اما اطمینان داریم که در این عالم روابطی میان اشیاء و افعال انسان‌ها وجود دارد که بسیاری از آنها بر بشر پوشیده است. اکنون به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد:

۱ـ کتمان فقر:

ازکلیدهای وسعت روزی ودوری ازفقر، پنهان کردن فقر ونداری است. رسول گرامی اسلام در این باره می‌فرمایند:
«من جاع او احتاج فلتمه عن الناس و افشاه الی ربه کان حقاً علی الله أن یرزقه سنه من الحلال»(۱۲۲) ؛ کسی که گرسنه شود یا احتیاجی داشته باشد ولی آن را از مردمان پنهان کند و تنها نزد خداوند بگوید، برخداوند است که یک سال روزی حلال روزیش نماید.

۲ـ تمیز کردن ظروف غذا :

درکتاب بحارالانوار روایت است که امام معصوم (ع) فرمودند:
«هر کس کاسه ای را بلیسد، فرشتگان بر او درود می‌فرستند و برای گشایش روزیش دعا می‌کنند و حسناتش دو برابر نوشته می شود»(۱۲۳).

۳ـ کمک و یاری به مؤمنان :

امیرالمؤمنان علی (ع) در آثار یاری به برادران و خواهران ایمانی فرمودند:
«کمک و یاری به مؤمن به خاطر خدا، روزی را زیاد می کند»(۱۲۴).

۴ـ دعا برای دیگران :

دعا کردن برای مؤمنان در غیاب آنان، دارای آثار فراوانی است، یکی از آنها زیاد شدن روزی است.
امام صادق (ع) فرمودند:« دعا کردن برای برادر دینی در غیاب او، روزی را زیاد و بلا را دفع می‌کند»(۱۲۵). وقتی خداوند می بیند بنده اش به یاد و فکر دیگران است به او توجه خاص می کند و دعای او را درباره ی دیگران نسبت به خود او نیز مستجاب می کند.
امام صادق(ع) فرمودند: دعای فرد مسلمان به برادر دینی خود در غیاب او، روزی را به سوی دعا کننده می‌فرستد و بلا را از او دفع می کند و فرشتگان الهی به او می گویند: برای خودت دو چندان باشد»(۱۲۶).

۵ـ تکرار جملات اذان :

خداوند دوست دارد هنگامی که دعوت به سوی خود می‌کند، مردمان به او توجه کنند و دست از کار خویش بردارند. وقتی که مؤذن ندای تکبیر را سر می دهد، اگر شنوندگان ندا، پس از او جملات اذان را تکرار کنند ثواب و آثار بی نظیر نصیبشان می شود.
امام رضا (ع) می‌فرمایند: «فردی در پیشگاه امام صادق(ع) از فقر و نیازمندی شکایت کرد، امام صادق(ع) به او فرمودند:« هرگاه صدای اذان را شنیدی همانطور که او اذان می گوید، تو نیز اذان را تکرار کن»(۱۲۷).
درحدیثی دیگرآمده است: «حکایه‌الاذان تزید فی الرزق»(۱۲۸) ؛ حکایت و تکرارجمله‌های اذان سبب فزونی روزی می گردد.

۶ـ دست کشیدن از کار هنگام اذان :

اگر هنگام شنیدن صدای مؤذن که او ما را به ارتباط با خدا دعوت می کند، دست از کار بکشیم و دعوت او را اجابت کنیم، خداوند روزی ما را فراوان می گرداند.
امیرالمؤمنین علی (ع) می‌فرمایند: «اجابه المؤذن تزید فی الرزق»(۱۲۹) ؛ اجابت دعوت مؤذن، سبب فزونی روزی می شود.

۷ـ مواسات با برادران دینی :

وقتی شخصی برادرش را در سختی می بیند و اموال خویش را با او تقسیم می کند، این رفتار را «مواسات» می‌گویند. مواسات با برادران و خواهران دینی، سبب گسترش روزی می گردد.
حضرت علی (ع) می فرمایند: «مواساه الأخ فی الله عزوجل تزید فی الرزق»(۱۳۰) ؛ مواسات با برادر دینی خود، به خاطر خدا، روزی را زیاد می کند.

۸ـ تعقیبات نماز:

خداوند متعال دوست دارد، بندگانش بعد از نمازها، بلافاصله از جای خویش بلند نشوند بلکه بنشینند، دعا بخوانند و تعقیبات نمازها را انجام دهند، اگر آنان برای به دست آوردن روزی بی‌درنگ پس از نماز به سوی کار و تلاش می روند، خداوند خود وعده داده است که روزی ایشان را با انجام تعقیبات چندین برابر جبران نماید.
امیرالمؤمنان علی (ع) فرمود: به خدا قسم ذکر و یاد خدا بعد از نماز صبح تا طلوع خورشید، روزی را شتابان‌تر از سفر برای کسب روزی، به انسان می رساند»(۱۳۱).
حضرت صادق (ع) درنگ پس از نماز صبح را بهتر از یک ماه سفر می داند و می‌فرماید: «کسی که پس از خواندن نماز صبح تا طلوع خورشید درنگ کند، این کار در به دست آوردن روزی، بهتر از سفر یک ماه است»(۱۳۲).
حضرت علی (ع) در بیانی راجع به این موضوع می‌فرمایند:«انجام تعقیبات بعد ازنماز صبح و عصر روزی را زیاد می کند»(۱۳۳).

۹ـ گفتار نیکو :

امام صادق(ع) فرمودند:« طیب الکلام یزید فی الرزق»(۱۳۴) ؛ خوش کلامی و پاکیزگی در گفتار باعث زیاد شدن روزی می شود.
سید و زینت عبادت کنندگان، امام سجاد فرمودند:«گفتار نیکو، مال انسان را زیاد می‌کند و روزی را فراوان م‌ گرداند و مرگ را به تأخیر می‌اندازد و انسان را محبوب خاندان خود و وارد بهشت می گرداند»(۱۳۵).

۱۰ـ نیت نیکو :

امام کاظم (ع) فرمودند:«کسی که نیت خوبی داشته باشد ، روزیش فراوان می شود»(۱۳۶).
امام صادق(ع) فرمودند:«هرکس زبانی راستگو داشته باشد، عمل و رفتارش پاکیزه می‌شود و هرکس نیتش نیکو باشد، خداوند روزیش را فراوان می کند وکسی که با خانواده اش خوش رفتار باشد و نیکوکار، خداوند عمرش را افزایش می دهد»(۱۳۷).

۱۱ـتدبیر نیکو :

یکی از عوامل فقر بی تدبیری است، گاه انسان با بی تدبیری همه اموال خویش را حیف و میل می سازد، اما تدبیر نیکو و یافتن راه چاره می تواند در فزونی نعمت و جلوگیری از فقر و نیاز، تأثیر بسزائی داشته باشد.
امیرالمومنین علی بن ابی طالب (ع) می‌فرماید:«تدبیر صحیح مال کم را افزایش می دهد و با تدبیر نیکو فقری نخواهد ماند»(۱۳۸).

۱۲ـ همسایه خوب بودن :

یکی از آثار همسایه خوب بودن این است که روزی انسان زیاد می‌شود.
امام صادق(ع) می فرمایند:«حسن الجوار یزید فی الرزق»(۱۳۹) ؛ همسایه نیکو بودن روزی را زیاد می کند.
خوب در همسایگی این است که در گرفتاری به او کمک کنی و در هنگام نیاز به او قرض بدهی، برایش هدیه ای از غذاها و میوه‌ها و نوشیدنی‌ها ببری، غم و اندوه او را برطرف بسازی، بدون اجازه به خانه ی او نظر نکنی و خانه ای مشرف و مسلط بر خانه‌اش نداشته باشی(۱۴۰).

۱۳ـ ازدواج :

خداوند در قرآن کریم می فرماید:«مردان و زنان بی همسر و شایستگان از بندگان و کنیزان خود را به ازدواج در آورید که اگر نیازمند باشند، خداوند آنها را از بخشش خویش بی‌نیاز می سازد که خداوند وسعت دهنده ی دانا است؛ إن یکونوا فقراء یغنیهم الله من فضله والله واسع علیم»(۱۴۱).
حضرت صادق (ع) می‌فرمایند:«با توجه به این آیه اگر کسی از ترس تنگدستی ازدواج نکند براستی به پروردگار بدگمان است»(۱۴۲).
پیامبر اکرم(ص) نیز فرمودند:«التسموا الرزق بالنکاح»(۱۴۳) ؛ به وسیله ی ازدواج، رزق و روزی را طلب کنید و همسر اختیار کنید که روزی شما را فراوان می گرداند.

۱۴ـ با وضو بودن :

همیشه وضو داشتن و با طهارت همراه بودن، آثار و برکات فراوانی دارد، یکی از آن آثار زدودن فقر و تنگدستی است.
فردی خدمت رسول خد(ص) رسید و از کمی رزق شکایت کرد، پیامبر فرمود:«همیشه با وضو و طهارت باش، روزیت فراوان می گردد»(۱۴۴). آن مرد دستور را عمل کرد و روزیش زیاد شد.

۱۵ـ صحبت نکردن در دستشویی :

در سخن امیرالمؤمنان علیهم السلام یکی از چیزهایی که سبب فزونی روزی می‌شود ترک کلام و سخن گفتن در دستشویی است. حضرت فرمودند: «ترک الکلام فی الخلاء یزید فی الرزق»(۱۴۵) ؛ سخن نگفتن در دستشویی باعث فزونی رزق و روزی می گردد.

۱۶ـ شستن دست‌ها برای غذا خوردن :

امیرالمؤمنان فرمودند:«غسل الیدین قبل الطعام و بعده زیاده فی الرزق»(۱۴۶) ؛ شستن دست‌ها قبل از غذا و بعد از آن، سبب افزایش رزق و روزی است.
امام صادق(ع) نیز فرمودند: «دست‌های خود را قبل و بعد از غذا بشوئید، که این کار باعث برطرف شدن فقر می شود و بر عمر شما می افزاید»(۱۴۷).

۱۷ـ بی نیازی از دیگران :

یکی دیگر از عوامل گسترش روزی و از بین رفتن فقر و تنگ دستی، بی نیازی از دیگران است.

۱۸ـ خوش اخلاقی :

امیرمؤمنان (ع) می‌فرماید: «در سایه خوش اخلاقی روزی فراوان می شود، اخلاق نیکو روزی را فراوان و مایه انس با دوستان می گردد، بخشنده و خوش اخلاق باشید، زیرا بخشندگی و خوش اخلاقی مایه ی افزایش روزی و سبب دوستی و محبت می گردد. گنج روزی در گستردگی اخلاق نیکو پنهان است»(۱۴۸).

۱۹ـ خلال کردن دندان‌ها :

امام صادق(ع) فرمودند:« الخلال یزید فی الرزق»(۱۴۹) ؛ خلال کردن سبب زیاد شدن روزی می شود.
پیامبر (ص) خلالی را به جعفربن ابی طالب داد و فرمود:« ای جعفر خلال کن که برای دهان مفید و مایه ی جلب روزی است»(۱۵۰).
امام صادق(ع) در سخنی دیگر در این باره می فرمایند:« پس از غذا خوردن، خلال کنید زیرا باعث سلامتی دهان ودندان و عقل می گردد و روزی را بر بنده جلب می نماید»(۱۵۱).

۲۰ـ امانتداری :

یکی از ویژگی هایی که باعث وسعت روزی می شود، امانتداری است.
امام صادق(ع) فرمودند:« پیوسته به راستگویی و امانتداری سفارش شده‌ایم(۱۵۲) ، زیر آن آن دو کلید روزی هستند».

۲۱ـ مدارا کردن با مردم‌:

از چیزهای دیگری که باعث فزونی روزی می شود، مدارا کردن با مردم است.
رسول گرامی اسلام در این باره می فرمایند: «ان فی الرفق الزیاده والبرکه و من یحرم الرفق یحرم الخیر»(۱۵۳) ؛ مدارا کردن با مردم باعث زیادی روزی و برکت آن می‌شود و کسی که اهل مدارا نباشد از خیر و برکت محروم می شود.
امیرالمؤمنان علی (ع) فرمودند:«هرکس نرمش به کار برد، روزیش فراوان می گردد»(۱۵۴).

۲۲ـ کوچک نشمردن کار :

امروزه بسیاری از جوانان را می‌توان یافت که دلیل بیکاری آنان این است که کارهای بسیاری را تحقیر و کوچکمی شمردند؛ از این رو خود را از روزی نهفته در آن کارها محروم می‌کنند.

۲۳ـ پرداخت زکات :

یکی از عوامل زیاد شدن روزی، پرداخت زکات است.
امام باقر (ع) فرمودند: «الزکاه تزید فی الرزق»(۱۵۵) ؛‌پرداختن زکات باعث فزونی روزی می‌شود.

۲۴ـ شستن ظروف و جارو کردن منزل :

امام صادق (ع) فرمودند: «شستن ظرف های کثیف و جارو کردن جلوی منزل، باعث جلب روزی می شود»(۱۵۶).
امام باقر (ع) فرمودند: «کنس البیوت ینفی الفقر»(۱۵۷) ؛ تمیز کردن و جارو کردن خانه، فقر را برطرف می سازد.
حضرت رضا (ع) نیز فرمودند:«جارو کردن حیاط خانه باعث فزونی نزول روزی می‌گردد»(۱۵۸).

۲۵ـ خوردن آن چه از سفره می ریزد:

امیرالمؤمنان فرمودند:« أکل ما یسقط من الخوان یزید فی الرزق »(۱۵۹) ؛‌خوردن آن چه از سفره می‌ریزد، روزی را زیاد می کند.
رسول خدا در سفارش خود به امیرالمؤمنان فرمود:« خوردن هر چه از غذایت بر زمین می‌ریزد، فقر را از بین می برد، آنها مهریه ی حورالعین خواهند بود و هرکس آن را بخورد قلبش از علم، بردباری، ایمان و نور سرشار می گردد»(۱۶۰).

۲۶ـ ترک قسم دروغ :

ترک کردن قسم دروغ باعث فزونی نعمت می‌شود، چه بسیار انسان‌هایی که برای پیشبرد اهداف خویش وانجام یک معامله سودآور، چندین دروغ می گویند و چندین بار قسم دروغ می‌خورند.
امیرالمؤمنین علی می فرمایند:«اجتناب الیمین الکاذبه یزید فی الرزق»(۱۶۱) ؛ترک قسم دروغ روزی رازیاد می کند.

۲۷ـ رعایت نظافت بدن :

رعایت نظافت بدن و زدودن موهای زاید بدن سبب زیاد شدن روزی می گردد و فقر را از انسان دور می‌کند.
امام صادق (ع) فرمودند:« هرکس درحمام نوره بکشد و سپس سرتاپای خویش را حنا بمالد، فقر ازاو دور می‌شود»(۱۶۲).

۲۸ـ گرفتن ناخن :

گرفتن ناخن و کوتاه کردن سبیل و شستن سر تا خطمی در هر جمعه، فقر را زایل و روزی را فراوان می‌کند(۱۶۳).
حضرت صادق (ع) فرمودند:«هرکه روز پنج شنبه همه ی ناخن‌های خود را بگیرد و یکی را برای روز جمعه بگیرد، خداوند فقر را از او دور می گرداند»(۱۶۴).

۲۹ـ شانه زدن :

حضرت امام صادق (ع) فرمودند:«شانه زدن فقر را از بین می‌برد و بیماری را نیز از بین می‌برد»(۱۶۵).
از رسول خدا (ص) روایت شده است :« شانه زدن ریش بعد از هر وضو فقر را از بین می‌برد»(۱۶۶).

۳۰ـ مسواک زدن :

از عوامل وسعت روزی و بی نیازی مسواک زدن است.
رسول گرامی اسلام (ص) فرمودند:«هرکس که در روز یک بار مسواک بزند، خداوند از او راضی می‌شود و بهشت خانه‌ی اوست و کسی که در روز دوبار مسواک بزند سنت وروش پیامبر به جای آورده است، در مقابل هر نمازی که می‌خواند ثواب صد رکعت را به او عنایت می‌کند و او را بی نیاز می کند»(۱۶۷).

۳۱ـ تجارت :

از پیامبر (ص) روایت شده است:« واسطه و کسی که اجناس روستائیان را می خرد و به شهر می برد، کامیاب و رستگار است ولی محتکر مورد نفرین الهی است»(۱۶۸).
در حدیثی دیگر، پیامبر فرمودند:« نه دهم روزی در تجارت و یک دهم باقیمانده در گوسفنداری است»(۱۶۹).
امیرالمؤمنان علی (ع) به دوستان خویش فرمودند: تجارت کنید تا خداوند بر شما مبارک گرداند، زیرا من از رسول خدا شنیدم که می فرمود:« روزی دارای ده بخش است، نه بخش آن در تجارت و یکی در غیر تجارت است»(۱۷۰).

۳۲ـ‌ میهمان نوازی :

یکی دیگر از عوامل گشایش روزی، پذیرایی و اطعام میهمان است، این اعتقاد که میهمان، هدیه‌ی خداست، همه دشواری‌های مهمان داری را آسان می کند و خدا کمک می کند تا وسایل پذیرایی فراهم گردد.
پیامبر (ص) فرمود: «الرزق أسرع إلی من یطعم الطعام من المسکین فی السنام»(۱۷۱) ؛ روزی به کسی که اطعام می کند سریعتر از چاقو به چربی کوهان می رسد.

۳۳ـ انگشتر عقیق :

به دست آوردن انگشتر عقیق دارای آثار فراوانی است، یکی از آثار آن این است که روزی را زیاد می کند.
امام صادق (ع) فرمودند:« و بسیاری جای شگفتی و تعجب است، دستی که انگشتر عقیق دارد خالی از دینار و درهم گردد… بوسیدن انگشتر عقیق امان از فقر و نداری است»(۱۷۲).
در حدیثی دیگر فرمود:«‌کسی که انگشتر عقیق به دست کند فقیر و نیازمند نمی‌شود و بهترین کار را انجام داده است»(۱۷۳).
امام رضا (ع) فرمودند:« عقیق فقر را می زداید و نفاق را از بین می برد»(۱۷۴).

عوامل گرایش به مال حرام:

در بحث از «مال حرام» از موضوعات مهم، شناخت زمینه های آلوده شدن به مال حرام است. کسی که می‌خواهد آلوده به حرامخواری نشود، باید زمینه ها و عوامل گرفتاری به این گناه خانمان سوز را بشناسد و از زمینه ها و عوامل آن جلوگیری نماید.
کمبود ویتامین‌ها در بدن، انسان را آماده ابتلا به بیماری ها می کند، کمبودهای روحی نیز انسان را به سوی گناه وحرامخواری می کشاند. در بررسی زمینه ها و عوامل حرامخواری، می‌توان امور فراوانی را نام برد، که هر یک ممکن است در انسان زمینه ساز این امر باشد، ولی ما دراین جا به برخی از آنها اشاره می کنیم.

۱ـ وسوسه‌های شیطانی:

هنگامی که فردی تصمیم می گیرد، مال حلال کسب کند و بدون نیرنگ و ربا، غل و غش، دروغ و رشوه و .. لقمه نانی به دست آورد و به غفلت نخورد، شیطان به او وعده فقر می‌دهد. «که اگر در پی کسب حلال باشی به جایی نمی رسی و آینده ای نخواهی داشت، فرزندانت بی سر و سامان می مانند»(۱۷۵).
یکی دیگر از وسوسه‌های شیطان، این است که به انسان می گوید اول بارِ خود را ببیند، سپس توبه می‌کنی و دیگر از راه های خلاف دست بر می داری.
قرآن کریم این فریب شیطان را نیز سرزنش می کند و در گفتگوی دوزخیان با بهشتیان در قیامت بیان می‌کند: «منافقان التماس می کنند که نگاهی به ما کنید تا از نور شما استفاده کنیم، وقتی جواب رد می‌شنوند‌، می گویند: آیا ما دردنیا با شما نبودیم؟ بهشتیان می گویـند:چـرا ولی شمـا خودتـان را فریـب دادید ودرکـار خیـر امـروز وفـردا کردید»(۱۷۶).
نوعی دیـگر از وسوسـه‌ی شیـطان این اسـت که انسـان را وسوسـه می‌کـند که چـرا زرنـگ و زیـرک نبـاشی و از فرصت‌ها برای پولدار شدن استفاده نکنی تو که عرضه ی رسیدن به ثروت را داری، پس از هوش و توانایی خود استفاده کن و از هر راهی شده ثروت و مال بدست آور، قارون می گفت:من این ثروت را به خاطر علم و تخصص خود به دست آورده ام. «انما اوتیته علی علمٍ عندی»(۱۷۷). قرآن در پاسخ این وسوسه ی شیطانی می‌گوید: «آیا قارون نمی داند که ما قوی‌تر از او را نابود کرده ایم، چه بسیار افرادی که دارای سرمایه، سواد، زرنگی و قدرت بودند و چند روزی را در خیال خویش پیشرفت کردند ولی به جایی نرسیدندوخداوند آنان را مؤاخذه کرد.

۲ـ زمینه‌ی خانوادگی:

یکی از عوامل و زمینه های حرامخواری، زمینه های زشت خانوادگی است، وقتی در خانواده ای رعایت حلال و حرام نمی شود و اصل به دست آوردن مال و ثروت است، فرزند نیز این روش را یاد می گیرد و در آینده هدفش را ثروتمند شدن قرار می دهد، خود را به آب و آتش می زند تا به ثروت دست یابد(۱۷۸).

۳ـ احساس حقارت:

یکی از زمینه های حرام‌خواری زمینه روحی و روانی است که انسان با افکار و تخیلات نادرست گرفتار عقده حقارت می شود و تصور می کند با دستیابی به مال و ثروت می‌تواند جایگاه خویش را در جامعه پیدا کند، از این رو به هر دری می زند تا خانه ای مجلل، مرکبی پیشرفته و ظاهری هم چون ظاهر ثروتمندان داشته باشد. تحقیرهای شخصیتی این انسان، سبب می‌شود مال حرام را نبیند و آن را بر خویش حلال بداند.
سرکوب نمودن شخصیت انسان، زمینه های دنیا پرستی وگرایش به امور پست وانحرافی را، فراهم می‌سازدواورا درشهوت ثروت غوطه ور می کند(۱۷۹).
پیشوایان اسلام می‌فرمایند: اگر انسان شخصیت خود را بشناسد، هرگز شخصیت بلند مرتبه‌ی خود را در راه‌های انحرافی و پست نابود نمی کند.
امام سجاد (ع) می فرماید: «‌من کرمت علیه نفسه هانت علیه الدنیا»(۱۸۰) ؛ کسی که نفس خود را گرامی دارد، امور مادی دنیا در نظرش بی ارزش گردد.

۴ـ محیط:

همانطور که مکان زباله ها موجب پیدایش و رشد میکروب‌ها و بیماری‌ها می شود، محیط فاسد اقتصادی، یکی از زمینه های مهم حرامخواری و کسب اموال نامشروع است. وقتی محیط و جامعه به سوی دنیا گرایی و مسابقه در تجملات پیش می روند، انسان ها برای رسیدن به مقاصد دنیایی خویش راه های نامشروع را برمی‌گزینند(۱۸۱).

۵ـ جهل و نادانی:

جهل و نادانی،‌زمینه ساز بسیاری از گناهان است، معرفت نداشتن به خداوند، جهل به آثار حرامخواری و سرانجام آن ناآگاهی از کیفر دنیوی و اخروی، سبب انجام این عمل می شود.
همانطور که شخص بی خبر گرسنه، غذای مسموم را با اشتها می‌خورد و انسان تشنه ناآگاه آب آلوده را می‌نوشد، انسان بی خبر از سموم مال حرام، آن را با شادی به دست می آورد و استفاده می کند، اما غافل از این که به زودی این سموم زندگی وی را ویران می سازد(۱۸۲).
امیرالمؤمنان علی(ع) می‌فرماید: «الجهل معدن الشرو الجهل اصل کل شر»(۱۸۳) ؛ جهل مرکز زشتی است، جهل ریشه و پایه‌ی زشتی است.

۶ـ فقر و تهیدستی:

فقر و نداری، یکی از زمینه های مهم حرامخواری است، هنگامی که اعتقاد و شناخت درستی از خداوند و دستورات او وجود ندارد، وقتی که حکمت دارایی و ثروت و فقر بر انسان پنهان می شود و خویش را در گرداب فقر و تهیدستی می بیند به هر کاری دست می زند، سرقت می کند و نیرنگ و غش راه و روش خود می سازد، تا به مال و ثروت دست یابد و خویش را از این مهلکه نجات دهد. بنابراین، یکی از زمینه های حرامخواری، فقر است که برای سالم سازی محیط و جامعه لازم است به طور جدی و اساسی با فقر و نداری مبارزه شود(۱۸۴).
اما حق مال و دارایی این است که آن را جز از راه حلال به دست نیاورده و جز در مورد حلال مصرف نکنی، و بیجا آن را خرج نکنی و از راه درست آن را به جای دیگری نبری، قرار ندهی مالی را که از طرف خداوند است جز در راه او و آن چه وسیله ی راه خداست و کسی که سپاسگذار تو نیست را بر خودت ترجیح ندهی و سزا است که درباره آن ترک طاعت خدا نکنی تا به جای تو میراث بماند برای دیگران و کمک به وارث کنی که از تو بهتر آن را منظور دارد و در طاعت خدا آن را به مصرف برساند و غنیمت را از او ببرد و بارگناه و افسوس و پشیمانی به دوش تو بماند و هیچ عنایتی جز به قدرت خدا وجود ندارد(۱۸۵).

۷ـ حرص و طمع:

گاهی سرمایه و ثروت زمینه ساز گناه و طغیان است: « ان الانسان لیطغی ان راه استغنی»(۱۸۶) ؛ همانا انسان به خاطر این که خود را بی نیاز می بیند، طغیان می کند. اما علت و دلیل نیست بلکه شدت و علاقه به دنیا و ثروت باعث می شود که انسان در حرامخواری و تصرفات غیرشرعی واقع شود.

۸ـ‌ خوردن مال حرام

دلی که از لقمه ی حرام روییده شده باشد کجا و قابلیت انوار عالم قدس کجا؟
از حضرت پیغمبر روایت است که در «بیت المقدس فرشته‌ای هست که هر شب ندا می‌کند که هر که بخورد چیزی را که حرام باشد، خدا از او نه قبول می فرماید‌سنتی را و نه واجبی را». و نیز از آن سرور روایت است که فرمودند:«هرکه باک نداشته باشد از این که هر جا مال را تحصیل کند، خدا هم باک ندارد که از هر دری او را وارد جهنم کند». و فرمودند:«‌که هر که مالی از حرام به دست آورد و به آن صله رحم به جا آورد، یا تصدیق کند یا درراه خدا انفاق نماید، خداوند عالم، همه راجمع می کند، پس آن را داخل آتش می کند»(۱۸۷).
پیامبر اسلام همچنین دراین باره فرمودند: «هرکه مالی از حرام کسب نماید، پس اگر آن را صدقه کند از او قبول نمی‌شود. و اگر بگذرد آن را، توشه راه جهنم او می شود»(۱۸۸).
از امام جعفرصادق (ع) نیز روایت است که فرمودند: «هرگاه کسی مالی از غیر مداخل حلال به دست آورد و با آن حج به جا آورد، چون گوید: «لبیک، اللهم لبیک» خطاب رسد که نه لبیک و نه سعدیک»(۱۸۹).

اموال حلال و حرام و شبهه ناک و درجات آن:

اموال بر سه قسم است:
۱) حلال واضح ۲) حرام واضح ۳) مال شبهه ناک
و از برای هر کدام از این‌ها درجات بسیاری است زیرا که مال حرام اگر چه همه اش خبیث است ولیکن بعضی از بعضی خبیث تر است(۱۹۰).
همچنین مال حلال، اگر چه همه آن خوب است و پاک و لیکن بعضی از بعضی پاک‌تر است و همه‌ی مال مشتبه، مکروه است و لیکن کراهت بعضی از بعضی دیگر شدیدتر است(۱۹۱).

اموال حرام از سه قسم بیرون نیست:

۱) آن که ذات آن حرام است : مثل سگ، خوک.
۲) آن که به جهت صفتی که عارض آن شده حرام شده است:مثل طعامی که به زهر مخلوط شده است.
۳) آن که به جهت نقص وخللی که درگرفتن ودادن مال هم رسیده مثل:اموالی که گرفته می‌شودبه ظلم و غضب(۱۹۲).

فضیلت اجتناب از مال حرام:

از امام محمدباقر روایت شده است که: «نیست شیعه ما مگر کسی که پرهیزکاری را شعار خود کند و خدا را اطاعت کند. پس بپرهیزید و عمل کنید به جهت امید آن چه در نزد خداست. نیست میان خدا و میان کسی خویشی و قرابتی، دوست‌ترین بنده نزد خدا پرهیزکارترین و مطیع‌ترین ایشان است»(۱۹۳).
امام صادق(ع) فرمودند:« کسی نمی رسد به آن چه در نزد خداست مگر به ورع و تقوا»(۱۹۴).
امام صادق (ع) فرمودند:«به درستی که خدا ضامن من شده است از برای کسی که بپرهیزد از معصیت او، این که او را از حالتیکه مکروه دارد نقل کند به آن حالیکه دوست دارد و روزی او رابرساند ازجائیکه گمان نداشته باشد»(۱۹۵).
از رسول اکرم روایت شده است که فرمودند:« هرگاه لقمه از غذای حرام در شکم کسی وارد شود، تمام ملائکه آسمان و زمین او را لعنت می‌کنند و تا زمانی که این لقمه‌ی حرام درشکم اوست، خداوند به سوی او نظر نمی‌کند و هر کس لقمه‌ای از حرام بخورد، موجبات غضب الهی را فراهم نموده است. پس اگر توبه کند خداوند توبه او را قبول می کند و اگر بدون توبه از دنیا برود، پس به آتش سزاورتر است»(۱۹۶).

ـ توجه به غذا در آیات قرآن:

در بسیاری از آیات قرآن کریم آمده است که خداوند فرموده است که به غذای خود توجه کنید. از جمله آیات زیر :
«فلینظرالانسان الی الطعامه»(۱۹۷) ؛ آدمی باید به غذای خود با چشم خود بنگرد.
«یا ایهاالذین آمنوا کلوا مما فی الارض حلالاً طیباً»(۱۹۸) ؛ ای مردم از آن چه در زمین است حلال و پاکیزه را تناول کنید.
«یا ایها الذین آمنوا‌ کلوا من طیبات ما رزقناکم»(۱۹۹) ؛ای اهل ایمان ازروزی‌های حـلال و پاکیزه که ما نصـیب شما کرده ایم بخورید.
در احادیث علت بسیاری از ناهنجاری‌ها، تجاوزها، ظلم‌ها و حتی گوش ندادن لشکر دشمن در صحرای کربلا به سخنان امام حسین (ع) و حمله به امام بزرگوار، لقمه ی حرام معرفی شده است. لذا کسب حلال، پرداخت خمس و زکات و استفاده مادر از غذاهای طاهر و پاکیزه از جهت ظاهری و باطنی همگی در ایجاد و پرورش فرزندان صالح نقش بسزایی دارند و باعث می‌شوند به رشد و بالندگی جامعه کمک بسزایی بکنند(۲۰۰).

کسب روزی حلال وتأثیر آن در صالح شدن فرزند:

کسب حلال به نوعی از فعالیت های اقتصادی گفته می شود که در چهارچوب قوانین اسلامی و شرعی انجام می شود. مهمترین خصوصیت آن نفع خود انسان چه از لحاظ مادی و چه از لحاظ معنوی و از طرفی رعایت کردن حق الناس می باشد. این سخن گرچه به آسانی گفته می‌شود اما در مقام عمل بسیار سخت است تا جایی که در بعضی روایات ائـمه طـاهرین علیهم‌السلام تلـاش برای به دسـت آوردن روزی حلـال را ازشمـشیرزدن درمیـدان جنــگ سخت‌ترشمرده اند(۲۰۱). در مورد کسب حلال و نیز فعالیت‌های اقتصادی مشروع به روایات بسیاری در منابع اسلامی برمی خوریم که ائمه، مؤمنین را به این گونه فعالیت ها تشویق می کنند.
وقتی به کوشش شایسته و نیکو در این راه می شویم تا آن جا که رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ کسی که در راه تحصیل و به دست آوردن روزی برای خانواده کوشش می کند را به مجاهد فی سبیل الله در راه خدا تشبیه می‌کند. (الکاد علی عیاله کلمجاهد فی سبیل الله)(۱۰۲).
در مقابل از بیکاری و تنبلی و سربار بر جامعه بودن نهی می شویم در این باره مفضل بن عمر از امام صادق (ع) نقل می کند که ایشان فرمودند:« لاتکونوا کلا علی الناس»(۲۰۳) ؛ سربار جامعه نباشید.
از مطالبی که گفته شد به این نتیجه می رسیم که به طور کلی اسلام با کسب و کار و فعالیت های صحیح اقتصادی کمال موافقت را دارد و حتی به آن سفارش اکید دارد. اما در مقابل از نزدیک شدن به مال حرام و شبهه ناک به شدت نهی فرموده است.
امام باقر (ع) در این زمینه می فرمایند:« ان الذنوب کلها شدیده و اشدها ما نکبت علیها اللحم و الدم»(۲۰۴) ؛ همه‌ی گناهان سخت می‌باشند و سخت ترین آنها گناهی است که گوشت و پوست از آن روئیده باشد.
در آخر تذکر این نکته لازم به نظر می رسد که وجود انسان دو بعد دارد، یکی بعد جسم او که تحت تأثیر ظاهری و مادی غذا است و معمولاً ما در مورد ظاهر غذایی که می خوریم دقت کافی را به کار ببریم و به بعد معنوی که حلال و حرام بودن آن است کمتر توجه می کنیم،‌ بعد دیگر انسان روح اوست که غذا به شدت بر آن تأثیر گذار است تا جایی که در حالات بعضی از اولیاء الله و بزرگان نوشته‌اند که با خوردن یک لقمه‌ی شبهه ناک آن هم به صورت اتفاقی تا مدت‌ها از توفیق نماز شب محروم شده اند(۲۰۵).
همانگونه که مولانا جلال الدین بخلی با بیان اصل علیت و نظام علت و معلول در عالم می‌فرماید:
چون ز لقمه صید بینی و دام جهل و غفلت آید آن را دان حرام
لقمه ای کان نور افزود و کمال آن بود آورده از کسب حلال(۲۰۶)
چندنمونه از تأثیر اعجاب انگیز شیر در تربیت:
به مادر شیخ انصاری که یکی از افتخارات عالم تشیع است گفتند: بارک الله چه بچه خوبی تحویل جامعه دادی! مادر جواب داد: من توقع بیشتر از این از پسرم داشتم. برای این که من در دو سالی که او را شیر دادم، هیچ وقت بدون وضو نبودم نصف شب بچه ام گریه می کرد و شیر می خواست، بلند می شدم وضو می‌گرفتم و بعد بچه ام را شیر می دادم(۲۰۷).
نمونه ای دیگر در این زمینه: همچنین از مادر مقدس اردبیلی سوال کردند: سبب مقام ارجمند مقدس اردبیلی چیست؟ فرمود: من هرگز لقمه ای شبهه ناک نخوردم و قبل از شیردادن بچه وضو می گرفتم و ابداً‌چشم به نامحرم نینداختم و بعد از شیر باز گرفتن در تربیت او کوشیدم و نظافت و طهارت را مراعات داشتم و با بچه های خوب او را می نشاندم(۲۰۸).

نتیجه گیری:
آنچه گذشت نشان می دهد که چقدر به دست آوردن رزق حلال در زندگی فردی و اجتماعی هر انسانی تأثیر بسزایی دارد و می توان آن را به عنوان یک ارزش اخلاقی تلقی کرد، یعنی این که انسان باید هر لحظه که در پی رزق و روزی خود است فراموش نکند که آن را باید از طریق حلال به دست آورد و در جهت درست مصرف کند. زیرا به دست آوردن رزق حلال هم باعث می شود خداوند نعمت های زیادی به انسان ببخشد و هم این که باعث آرامش روحی و روانی افراد می شود. ان شاءالله که بتوانیم هر روز بهتر از روز قبل از راه های به دست آوردن رزق حلال در زندگی خود استفاده کنیم و لحظات عمر خود را در جهت صحیح و سپاس خداوند بلند مرتبه به کار گیریم و از آن استفاده ی صحیح کنیم تا خداوند نیز روز به روز به رزق و روزی ما اضافه کند.
پی نوشت ها :

۱-        مهدی عزیزان، راز رزق، ص ۳۲٫
۲- همان.
۳- همان.
۴- مصطفی خمینی، تفسیرالقرآن الکریم، ج۲، ص ۴۴۹٫
۵-. محمد دشتی، نهج البلاغه، حکمت ۴۳۱٫
۶- سوره ی طه، آیه ۱۳۱٫
۷- سوره ی شوری، آیه ی ۲۷٫
۸- ناصر مکارم شیرازی و همکاران، تفسیر نمونه، ج ۲۰، ص ۳۷۳٫
۹- همان.
۱۰- سوره ی مؤمنون، آیه ی ۵۵ و ۵۶٫
۱۱- تفسیر نمونه، ج ۲۰، ص ۳۷۳٫
۱۲- سوره ابراهیم، آیه ۷٫
۱۳- سوره ملک، آیه ۱۵٫
۱۴- نهج البلاغه، حکمت ۳۵۶٫
۱۵ – سوره ذاریات، آیه ۵۸٫
۱۶- نهج البلاغه، حکمت ۳۰۰٫
۱۷- – سوره فاطر، آیه ۳٫
۱۸- سوره عنکبوت، آیه ۱۷٫
۱۹- تفسیر نمونه، ج ۲۰، ص ۳۷۴٫
۲۰- عباس قمی،‌ مفاتیح الجنان، دعای روزه روز ۱۵ ماه رمضان، ص ۳۴۵٫
۲۱- گشایش روزی، ص ۲۵
۲۲- محمدبن کلینی، الکافی، ج۵، ص ۷۸٫
۲۳- محمدباقر مجلسی، البحار، ج ۷۸، ص ۴۵۲٫
۲۴- همان، ج ۶۹، ص ۴۰۸٫
۲۵- عبدالواحد آمدی، عزر الحکم، ص ۸۰۲،
۲۶- البحار، ج ۹۶، ص ۱۴٫
۲۷- همان، ج ۱۰۳، ص ۲۱٫
۲۸- میزان الحکمه، ج ۵، ص ۲۰۵۹٫
۲۹- همان
۳۰- الکافی، ج ۲، ص
۳۱- کریم فیضی تبریزی، الامالی صدوق، ص
۳۲- کریم فیضی تبریزی، الامالی صدوق، ص
۳۳- الکافی، ج ۲، ص ۱۴۰
۳۴- البحار، ج۷۷، ص۱۶۸
۳۵- نهج البلاغه، حکمت ۳۷۱
۳۶- البحار، ج ۷۲، ص ۵۴٫

۶۷- میزان الحکمه، ج ۳، ص ۲۴۴۱
۶۸- شیخ طوسی، الامالی، ص ۱۴۶و بحارالانوار، ج ۶۷، ص ۵۱
۶۹- وافی، ج ۸، ص ۸۰۱
۷۰- محمدرضا حکیمی، ترجمه الحیاه‌، ج ۱، ص ۵۲۹
۷۱- محمدحکیمی، معیارهای اقتصادی در تعالیم رضوی، ص ۱۱۹
۷۲- الحیاه، ج ۲، ص ۲۸۴
۷۳- همان، ج ۴، ص ۳۰۳
۷۴- همان، ص ۲۸۳
۷۵- شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ص ۲۴۱
۷۶- شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص ۳۰۱
۷۷- شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص ۳۰۱ و بحارالانوار، ج ۱۰، ص ۹۵٫
۷۸ – ص ۹۵٫
۷۹- سوره طه، آیه ۱۲۴
۸۰- ثواب الاعمال، ص ۴۲٫
۸۱- سوره نحل، آیه ۱۱۲٫
۸۲- گشایش روزی، ص ۱۳۷
۸۳- غررالحکم، ص ۳۵۹٫
۸۴- بحارالانوار، ج ۶۳، ص ۲۹۲
۸۵- گشایش روزی، ص ۱۳۹
۸۶- تحف العقول، ص ۴۲، بحارالانوار، ج ۷۶، ص ۳۱۶
۸۷- غررالحکم، ص ۳۶۶٫
۸۸- غررالحکم،ص ۳۶۱
۸۹- الحسن بن فضل طبرسی، مکارم الاخلاق ، ص ۴۴۵
۹۰- گشایش روزی، ص ۱۴۱٫
۹۱- غررالحکم، ص ۳۴۵٫
۹۲- شیخ صدوق، الخصال، ص ۳۲۱٫
۹۳- کافِی، ج ۵، ص ۸۶٫
۹۴- بحارالانوار، ج ۷، ص ۳۴۷
۹۵- همان ، ص ۸۴
۹۶- مستدرک الوسایل، ج ۱۵، ص ۱۹۵
۹۷- بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۱۶۱٫
۹۸- مستدرک الوسایل، ج ۱۳، ص ۶۳٫
۹۹- بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۲۵۶٫
۱۰۰- همان، ج ۷، ص ۱۶۲٫
۱۰۱- همان، ج ۷، ص ۱۶۲٫
۱۰۲- میزان الحکمه، ج ۳، ص ۲۶۷۸
۱۰۳- گشایش روزی، ص ۱۵۰٫
۱۰۴- الکافی، ج ۵، ص ۱۰۱
۱۰۵- وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص ۳۴۷
۱۰۶- همان، ج ۶، ص ۲۰۰و بحارالانوار ، ج ۸۹، ص ۲۰۰
۱۰۷- مکارم الاخلاق، ص ۲۶۸، اصول کافی، ج ۲، ص ۴۶۷
۱۰۸- گشایش روزی، ص ۱۵۵
۱۰۹- سوره انسان، آیه ۸
۱۱۰- مرتضی نجفی، اسعه‌ و الرزق، ص ۳۸، به نقل از ثواب الاعمال
۱۱۱- غررالحکم، ص ۳۶۰
۱۱۲- اصول کافی، ج ۲، ص ۱۲۲
۱۱۳- اصول کافی، جلد ۵، ص ۱۳۳
۱۱۴- تحف العقول، ص ۲۲۱
۱۱۵- الخصال، ص ۵۰۵
۱۱۶- الکافی، ج ۲، ص ۳۴۷
۱۱۷- الکافی، ج ۲، ج ۲، ص ۳۴۸
۱۱۸- سوره ذاریات، آیه ۴
۱۱۹- مکارم الخلاق، ص
۱۲۰- همان
۱۲۱- الخصال، ص ۵۰۵

۱۲۲- گشایش روزی، ص ۱۱۰
۱۲۳- بحارالانوار، ج ۹۵،ص ۲۰۰
۱۲۴- الخصال، ص ۵۰۵
۱۲۵- مکارم الاخلاق، ص ۲۷۶
۱۲۶- بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۳۸۳
۱۲۷- مکارم الاخلاق، ص ۳۴۸
۱۲۸- من لا یحضر الفقیه، ج ۱، ص ۱۸۹
۱۲۹- الخصال، ص ۵۰۵
۱۳۰- بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۳۹۵
۱۳۱- مکارم الاخلاق، ص ۳۰۵
۱۳۲- همان، ص ۳۰۴
۱۳۳- الخصال، ص ۶۱۲
۱۳۴- بحارالانوار، جلد ۷۳، ص ۳۱۸
۱۳۵- همان، ج ۷۱، ص ۳۱۰
۱۳۶- مستدرک الوسایل، ج ۱، ص ۹۵
۱۳۷- الخصال، ص ۸۸
۱۳۸- غررالحکم، ص ۳۵۴
۱۳۹- اصول کافی، ج ۲، ص۶۶۶
۱۴۰- همان، جلد ۱۱، ص ۱۵۱
۱۴۱- سوره نور، آیه ۳۲
۱۴۲- مجمع البیان، ذیل آیه ۳۲، سوره نور
۱۴۳- وسایل الشیعه، ج ۲، ص ۱۵و مستدرک الوسایل، ج ۱۴، ص ۱۷۳
۱۴۴- همان، ج ۱۳، ص ۴۱
۱۴۵- الخصال، ص ۵۰۵
۱۴۶- گشایش روزی، ص ۱۱۹
۱۴۷- گشایش روزی، ص ۱۱۹
۱۴۸- غررالحکم، ص ۲۵۵ و ۳۷۸٫
۱۴۹- الکافی، ج ۶، ص ۳۷۶
۱۵۰- الکافی، ج ۶، ص ۳۷۶
۱۵۱- مکارم الاخلاق، ص ۱۵۳
۱۵۲- گشایش روزی، ص ۱۲۲
۱۵۳- اصول کافی، ج ۲، ص ۱۱۹
۱۵۴- غررالحکم، ص ۲۴۴
۱۵۵- امالی طوسی، ص ۲۹۶
۱۵۶- الخصال، ص ۵۴ و بحارالانوار، ج ۶۳، ص ۴۰۴
۱۵۷- وسایل الشیعه، ج ۵، ص ۳۱۶
۱۵۸- میزان الحکمه، ج ۴، ص ۳۳۰۲
۱۵۹- الخصال، ص ۵۰۵
۱۶۰- بحارالانوار، ج ۶۶، ص ۴۳۱
۱۶۱- الخصال، ص ۵۰۵
۱۶۲- مکارم الاخلاق، ص ۶۲
۱۶۳- همان، ص ۶۴
۱۶۴- ثواب الاعمال، ص ۲۳
۱۶۵- مکارم الاخلاق، ص ۷۱
۱۶۶- الخصال ، ص ۲۶۸
۱۶۷- مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۳۶۱
۱۶۸- همان، ج ۱۷، ص ۲۴۲
۱۶۹- همان، ص ۱۱، الخصال ص ۴۴۵
۱۷۰- من لا یحضر الفقیه، ج ۳، ص ۱۹۲ و الکافی، ج ۵، ص ۳۱۹
۱۷۱- وسایل الشیعه ، ج ۹، ص ۴۷۰
۱۷۲- مکارم الاخلاق، ص ۸۸ و همان، ج ۵، ص ۹۰
۱۷۳- الکافی، ج ۶، ص ۴۷۱
۱۷۴- همان، ص ۴۷۰ و وسایل الشیعه، ج ۵، ص۸۵

۱۷۵- سوره بقره،‌آیه ۲۶۸
۱۷۶- سوره حدید، آیه ۱۴
۱۷۷- سوره قصص، آیه ۷۸
۱۷۸- روزی حلال، ص ۱۴۹
۱۷۹- همان
۱۸۰- تحف العقول، ص ۳۱۸
۱۸۱- روزی حلال، ص ۱۵۰و۱۵۱
۱۸۲- همان
۱۸۳- همان
۱۸۴- روزی حلال، ص ۱۵۰و۱۵۱
۱۸۵- علی محمدحیدری نراقی، رساله حقوق، امام سجاد، ص ۴۲۸
۱۸۶- سوره علق، آیه ۶-۷
۱۸۷- ملااحمدنراقی، معراج السعاده، ص ۳۵۰
۱۸۸- همان
۱۸۹- همان
۱۹۰- ملااحمدنراقی، معراج السعاده، ص ۳۵۰
۱۹۱- همان
۱۹۲- ملااحمدنراقی، معراج السعاده، ص ۳۵۰
۱۹۳- همان، ص ۳۵۴
۱۹۴- همان
۱۹۵- همان
۱۹۶- ثواب الاعمال، ص ۵۶۶
۱۹۷- سوره عبس، آیه ۲۴
۱۹۸- سوره بقره، آیه
۱۹۹- همان، آیه ۱۷۲
۲۰۰- سیما میخبر، ریحانه بهشتی، ص ۱۷۶
۲۰۱- میزان الحکمه، ج ۲، ص ۵۰۹
۲۰۲- بحارالانوار، ج ۱۰۳، ص ۱۳
۲۰۳- میزان الحکمه، ج۴، ص ۱۲۱
۲۰۴- اصول کافی، ج۵، ص ۱۲۰
۲۰۵- مفاسد مال و لقمه ی حرام، داستان مرحوم شیخ عباس قمی، ص ۳۶
۲۰۶- مولانا جلال الدین بلخی، مثنوی دفتر اول، ص ۶۶
۲۰۷- ریحانه بهشتی، ص ۱۷۷
۲۰۸- همان، ص ۱۷۷
فهرست منابع:
*‌ قرآن کریم، ترجمه مکارم شیرازی.
۱٫ انصاریان، حسین، صحیفه سجادیه، چاپخانه موعود نور، چاپ نوزدهم، ۱۳۸۵٫
۲٫ احدی، عبدالواحد، غررالحکم، قم: انتشارات مؤسسه دارالکتاب،‌بی تا.
۳٫ اصفهانی، محمد مهدی، آئین تندرستی، انتشارات تندیس، چاپ ششم، ۱۳۸۳٫
۴٫ انتونی رابینز، راهی به سوی کامیابی، ترجمه مهدی مجردزاده کرمانی، تهران: مؤسسه فرهنگی راه بین، چاپ بیست وسوم، ۱۳۷۹٫
۵٫ بلخی، مولانا جلال الدین، مثنوی دفتر اول، انتشارات بهنود، ۱۳۷۵٫
۶٫ حرانی، ابن شعبه، تحف العقول عن آل الرسول، تحقیق علی اکبر غفاری،‌ انتشارات جامعه، ۱۳۶۳٫
۷٫ حکیمی، محمد،‌معیارهای اقتصادی در تعالیم رضوی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶٫
۸٫ حکیمی، محمدرضا، الحیاه، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۴۰۸ هـ . ق.
۹٫ حیدری نراقی، علی محمد، رساله‌ی حقوق امام سجاد، انتشارات مهدی نراقی، چاپ اعتماد، چاپ پنجم، ۱۳۸۵٫
۱۰٫ خمینی، مصطفی، تفسیرالقرآن الکریم، قم:‌مؤسسه نشر وتنظیم آثار امام خمینی، ۱۴۱۸ هـ .ق.
۱۱٫ دشتی، محمد، نهج البلاغه، انتشارات دارالعلم، چاپ قدس، ۱۳۷۵٫
۱۲٫ ریگی، محمدبندر، المنجد الطلاب(فرهنگ عربی-فارسی)،قم: چاپخانه فروردین،‌چاپ یازدهم، ۱۳۷۴٫
۱۳٫ ری شهری، محمد محمدی، میزان الحکمه، قم: انتشارات دارالحدیث، ۱۴۱۶ هـ.ق.
۱۴٫ شیخ صدوق، محمدبن علی بن الحسین بن بابویه، الخصال، تحقیق علی اکبر غفاری، قم: انتشارات جامعه، بی تا.
۱۵٫ ، الامالی، قم‌: مؤسسه البعثه، ۱۴۱۷ هـ.ق.
۱۶، من لا یحضرالفقیه، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، بی تا.
۱۷٫ ، عیون الاخبار الرضا، تهران، بی تا.
۱۸٫ ثواب الاعمال، ‌قم: منشورات الشریف رضوی، ۱۳۶۸٫
۱۹٫ طبرسی، الحسن بن فضل، مکارم الاخلاق، تهران : انتشارات، فراهانی، ۱۳۶۹٫
۲۰٫ ، مجمع البیان، تهران، ۱۳۷۰٫
۲۱٫ طوسی، محمدبن الحسن، الامالی طوسی، قم: انتشارات دارالشفاء، ۱۴۱۴ هـ.ق.
۲۲٫ العروسی الحویزی، عبدعلی ابن جمعه، تفسیرنورالثقلین، تصحیح هاشم رسولی محلاتی، قم : علمیه، بی‌تا.
۲۳٫ الحرعاملی، وسایل الشیعه، قم : انتشارات مؤسسه آل البیت، ۱۴۱۴ هـ.ق.
۲۴٫ عزیزان، مهدی، راز رزق، انتشارات زمزم هدایت، قم، ۱۳۸۷٫
۲۵٫ فیض کاشانی، محسن، الوافی، بی جا، بی نا، بی تا.
۲۶٫ قاسمی، محمدعلی، گشایش روزی، انتشارات نورالزهراء (س)، چاپ کوثر، چاپ اول، ۱۳۸۸٫
۲۷٫ ، روزی حلال، انتشارات نور الزهراء(س)، چاپ کوثر، چاپ اول، ۱۳۸۸٫
۲۸٫ قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، قم:‌کانون انتشارات علمی، ۱۴۰۸ هـ.ق.
۲۹٫ کلینی، ابی جعفر محمدبن یعقوب بن اسحاق، الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری، تهران: انتشارات دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۶٫
۳۰٫ ، اصول کافی، ترجمه‌ی سیدجواد مصطفوی، تهران‌،انتشارات فرهنگ اهل بیت، بی تا.
۳۱٫ کلباسی، محمد، السعه و الرزق، ترجمه مرتضی نجفی، قم، ‌انتشارات: افق فردا،‌چاپ ششم، ۱۳۸۴٫
۳۲٫ گوهری، اسمائیل، مفاسد مال و لقمه حرام، انتشارات احمدی، ۱۳۷۷٫
۳۳٫ لقمانی، احمد، رزق و روزی و رفاه، قم،‌ انتشارات بهشت، ۱۳۸۱٫
۳۴٫ مجلسی، محمدباقر، البحار، تهران،‌انتشارات فراهانی، ۱۳۶۳٫
۳۵٫ ، بحارالانوار بیروت، انتشارات مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳ هـ.ق.
۳۶٫ ، حلیه‌المتقین، انتشارات سرور، ۱۳۸۶٫
۳۷٫ مکارم شیرازی و همکاران، ناصر، تفسیر نمونه، جلد بیستم، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۳۷۵٫
۳۸٫ میخبر و جمعی از خواهران علمیه قم، سیما، ریحانه بهشتی، انتشارات نورالزهراء(س)، چاپ اسوه، چاپ چهلم، ۱۳۸۶٫
۳۹٫ متقی هندی،‌کنزل العمال فی سنن الاقوال و الافعال، بیروت: مؤسسه الرساله ، ۱۴۰۹ هـ.ق.
۴۰٫ معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، تهران: انتشارات نامن، جلد سوم، ۱۳۸۴٫
۴۱٫ نراقی، احمد، معراج السعاده، انتشارات قائم آل محمد، چاپخانه قلم، چاپ پنجم، بی تا.
۴۲٫ نوری طبری، حسین، مستدرک الوسایل، بیروت :‌انتشارات آل البیت، ۱۴۰۸ هـ.ق.

کلمات کلیدی مرتبط

• به دست آوردن اموال از راه نامشروع
• به دست آوردن رزق قران