شاید در هیچ زمانی نسبت به امروز، انتخاب شغل سخت‌تر نبوده‌ است. گزینه‌ها و سبک‌های کار کردن بسیار بسیار متنوع‌تر شده است و از طرفی با وجود سرعت تغییرات، آینده‌ بازار کار کمتر پیش‌بینی‌پذیر است. اما سختی انتخاب شغل به این‌ها ختم نمی‌شود. معمولا افراد در طی فرآیند انتخاب شغل با چالش‌ها و مشکلاتی زیادی مواجه می‌شوند که می‌تواند کیفیت تصمیم‌گیری آنها را تحت تأثیر قرار دهد.

در مقاله انتخاب شغل، به طور مفصل در مورد روش انتخاب شغل مناسب صحبت کرده‌ایم؛ اما در این یادداشت به بررسی مشکلات و چالش‌های فرآیند انتخاب شغل پرداخته‌ایم. اگر شما هم با این مشکلات مواجه شده‌اید، بدانید که تنها نیستید و با آگاهی به مسئله، می‌تواند بهتر آن را حل نمایید.

ترس‌ها

ترس، یکی از بزرگ‌ترین موانع در مسیر و انتخاب‌های مهم است. ترسی که ممکن است به انفعال و رکود منجر شود و فرد را از انجام هرگونه عملی بازدارد یا او را سردرگم کرده و کیفیت و دقت تصمیماتش را کاهش دهد. این ترس و اضطراب می‌تواند ناشی از منابع گوناگونی باشد؛ به طور مثال:

• هراس ناشی از کمبود اعتماد به نفس
  کمبود اعتماد به نفس به معنای نداشتن اطمینان کافی به مهارت‌ها و توانایی‌های خود است. ضعف در اعتماد به نفس می‌تواند ترس از شکست را افزایش داده، جسارتتان را نابود کرده و وادارتان کند تا از دایره امن‌تان بیرون نیایید و به رویاهای بزرگ خود، فکر نکنید.
• ترس از پذیرش مسئولیت
  انتخاب شغل، مانند انتخاب رشته تحصیلی، معمولا از اولین انتخاب‌های مهم زندگی هر فرد به شمار می‌روند. پیش از این، اوضاع غالبا تحت کنترل بوده است؛ تحت کنترل مدیر مدرسه، پدر، مادر یا معلم. اما اکنون باید خودتان تصمیم بگیرید. تصمیمی که ابعاد گسترده‌ای از زندگیتان را تحت تاثیر قرار می‌دهد و از طرفی، مسئولیت و تبعات آن متوجه شما بوده و نمی‌توانید شخص دیگری را مقصر بدانید؛ چنین حقیقتی می‌تواند ترس از پذیرش مسئولیت را افزایش دهد.

شناخت کم نسبت به خود

شناخت، اساسی‌ست که هر قدم و تصمیمی بر آن استوار است. برای آنکه بتوانید انتخاب‌هایی داشته باشید که تناسب بالایی با شما داشته و بتوانید در آن عملکردی قابل قبول به نمایش بگذارید، باید خودتان را تا حدودی بشناسید. البته فرآیند خودشناسی هرگز به پایان نمی‌رسد و بر اساس تجارب و اطلاعات جدید، مدام تغییر می‌کند. شناخت خود برای انتخاب شغل، می‌تواند در چند حوزه بروز پیدا کند:

• ارزش‌ها: این ارزش‌های شما هستند که تعیین می‌کنند چه معیارهایی برای شما در اولویت بالایی قرار بگیرند و کدام معیارها در اولویت پایین. برای مثال کمک به دیگران، ایجاد عدالت یا رسیدن به خودشکوفایی. با تکیه بر این اولویت‌بندی، می‌توانید گزینه‌هایی را که در راستای تحقق ارزش‌های شما هستند حفظ و سایر گزینه‌ها را حذف کرده و فرآیند تصمیم‌گیری را کمی آسان‌تر کنید.
• استعدادها: زمینه‌هایی که به طور ذاتی و بالقوه در آن‌ها توانمندتر هستید، سریع‌تر از دیگران به مهارت می‌رسید و عملکردی بهتر دارید؛ بدون آنکه انرژی زیادی از شما بگیرد.
• علایق: اگر علاقه‌مندی‌های خود را به درستی نمی‌شناسید، تجربه کردن کارها و حوزه‌های متنوع می‌تواند شما را به شناختی مطلوب برساند.
• معنا: معنای زندگی، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی‌ست که بشریت از ابتدای خلقت تا کنون درگیر آن بوده است.
  معنای زندگی ما، می‌تواند به نحوی جهت دهنده تمام تصمیمات و قدم‌های ما در زندگی به ویژه در زندگی کاری باشد. اگر سؤال‌هایی مانند «آخرش که چی؟»، «چرا باید کار کنیم؟» در ذهنتان است یا حس پوچی و بیهودگی در مورد کار دارید، نشانگر این است که باید درباره معنای زندگی و کارکردن بیشتر جست‌وجو کنید. معنا و راه رسیدن به معنایی که هر فرد انتخاب کرده و می‌سازد، منحصر به خود اوست و به ویژگی‌ها و تجارب شخصی‌اش بستگی دارد.

شناخت کم نسبت به بازار کار

کمبود آگاهی و اطلاعات از محیط، می‌تواند دقت تصمیم‌‌ها و اقدام‌های ما را پایین بیاورد. عدم شناخت درست بازار می‌تواند در سه حوزه عمده بروز پیدا کند:

عدم شناخت مشاغل

با گسترش و پیچیدگی بازار کار و تخصصی شدن سازمان‌ها و همچنین افزایش تنوع شغل‌ها، شناخت درست مشاغل دشوارتر از پیش شده است. برای مثال در نگاه اول به عنوان شغل نمی‌توانید به درستی تشخیص دهید که در آن، چه مسئولیت‌هایی متوجه شماست، به چه مهارت‌هایی نیاز دارید یا با چه افرادی در ارتباط خواهید بود.

شناخت کارفرمایان، موسسات و شرکت‌ها

یک شغل واحد، در بستر شرکت‌ها و سازمان‌های متفاوت می‌تواند شرایط کاری متفاوتی را رقم بزند؛ چراکه هر یک، فضای کاری، ارزش‌های حرفه‌ای و فرهنگ منحصر به خود را دارند. دسترسی نداشتن افراد به چنین اطلاعاتی، شناخت واقعی کارفرمایان را قبل از استخدام، بسیار سخت یا غیرممکن می‌کند.

آینده بازار کار

بازار کار امروزه دائما در حال تغییر است و در آن مشاغلی به وجود آمده و برخی دیگر از بین می‌روند. بخشی از این تغییرات، ناشی از رشد هوش مصنوعی و انجام شدن کارها توسط ماشین‌هاست. عدم شناخت این محیط می‌تواند منجر به انتخاب شغلی شود که در معرض انقراض است. برای مطالعه بیشتر در مورد انقلاب هوش مصنوعی و اینکه چه مشاغلی با چه ویژگی‌هایی حذف می‌شوند و چه شغل‌هایی رشد می‌کنند، می‌توانید از این مقاله استفاده کنید.

تحت فشار بودن از سوی خانواده، بستگان یا دوستان

افراد نزدیک به شما، کسانی هستند که حاضرند در بخش بزرگی از زندگی حمایتتان کنند اما در عین حال ممکن است یکی از موانعی باشند که راه تصمیم‌گیری را برای شما دشوارتر می‌کنند.

برای مثال ممکن است والدین شما تمایل داشته باشند که شغلی را انتخاب کنید که آن‌ها آرزو دارند. یا ممکن است بستگانتان از شما انتظار داشته باشند که همان مسیری را ادامه دهید که کل خانواده رفته‌اند. درواقع شاید نزدیکانتان نتوانند شما را خارج از هویتی قبول کنند که همیشه برایتان تصور کرده‌اند.

از طرفی ممکن است گروه دوستان شما این فشار را اعمال کرده یا مدیر مدرسه، معلم، همکلاسی‌ها یا هرکس دیگری این نقش را به عهده بگیرد. این فشارها گاه مستقیم و عینی و گاه غیرمستقیم و ضمنی هستند.

حفظ احترام دیگران، اعتماد به تصمیمات آن‌ها، تلاش برای کسب تایید از سمت گروه یا افرادی که برای شما اهمیت دارند و طرد نشدن، همه و همه می‌توانند بر تصمیم نهایی شما تاثیر بسیاری داشته باشند.

چالش‌های تصمیم‌گیری

جدا از اطلاعاتی که پایه و اساس انتخاب شما را تشکیل داده و افرادی که به نحوی آن را تحت تاثیر قرار می‌دهند، خود فرآیند تصمیم‌گیری نیز می‌تواند با چالش‌های بسیاری همراه باشد.

سردرگمی میان انتخاب‌های متنوع و متعدد

داشتن انتخاب‌ها و گزینه‌های زیاد، همیشه به معنای آزادی نیست. گاهی این تنوع چنان گسترش پیدا می‌کند که سردرگمی ناشی از آن می‌تواند شما را به کلی از انتخاب منصرف کرده یا منجر به انتخابی بی‌دقت و نادرست بشود. از طرفی پس از تصمیم‌گیری، ممکن است مدام فکر کنید که بهترین گزینه را انتخاب نکرده‌اید.

توصیه‌های غیر اصولی و شخصی

ممکن است برخی از توصیه‌هایی که از افراد می‌گیریم، درست یا کارآمد نباشند. برای مثال ممکن است این توصیه‌ها، مطابق با علایق، شخصیت و اهداف شخصی آن فرد بوده و برای شما کارآمد نباشد. از طرفی شاید آن فرد به درستی متوجه موقعیت و مشکل شما نشده باشد.

عدم دسترسی به مشاور شغلی

در تصمیم‌گیری‌های مهم، حضور یک فرد متخصص می‌تواند مسیر را برای شما هموار کند. او می‌تواند به شما کمک کند تا انتخاب‌های خود را به درستی تبیین و ذهنتان را مرتب کنید. مشاور می‌تواند از بیرون شما را نگاه کرده و دیدتان را نسبت به شرایطی که دارید، بهبود ببخشد، به شما کمک کند آنچه برای انتخاب مناسب داشته باشید را به دست آورید و پس از انتخاب، در مدیریت شرایط یاریتان کند.

ارزیابی وسواس‌گونه نتیجه، پس از انتخاب

هر انتخاب و مسیری، با چالش‌ها و سختی‌های غیرقابل اجتناب خود همراه خواهد بود. اما ممکن است در رویارویی با این مشکلات، به غلط این‌طور تصور کنید که انتخابی اشتباه داشته‌اید و شاید گزینه‌های دیگر، منجر به این سختی‌ها نمی‌شد. این وسواس، فقط منحصر به این تصمیم نیست و هر انتخاب دیگری ممکن بود این تفکرات را در ذهنتان ایجاد کند. در چنین حالتی باید آگاهی خود نسبت به سخت بودن تمام مسیرها را حفظ کرده، از فکر کردن بیش از حد پرهیز کنید و بر زمان حال متمرکز باقی بمانید.

چالش با شأن و منزلت اجتماعی مشاغل

منزلت و جایگاه اجتماعی شغل و دیدگاهی که جامعه، خانواده یا گروهی که برای شما مهم است به آن شغل دارد، ممکن است تصمیمات شما را تحت تاثیر قرار دهد.

شان و منزلت یک شغل، موضوعیست کاملا نسبی که به اطرافیان شما و جامعه مدنظرتان بستگی دارد. چنین دیدگاهی ممکن است منجر شود که برخی از انتخاب‌های خوب را به کلی از لیست خود حذف کنید.

محدودیت‌ها

اگرچه ممکن است انتخاب‌های متنوع و تعدد شما را سردرگم کند، اما از طرفی این امکان نیز وجود دارد که که موانعی، انتخاب‌هایتان را محدود کنند. این موانع می‌تواند تحت کنترل شما باشد یا نباشد. برای مثال به برخی از آن‌ها پرداخته‌ایم:

موانع تحصیلی

داشتن مدرک تحصیلی برای موفقیت در یک شغل، نه کافی است و نه لازم. اما ممکن است عدم تطابق رشته تحصیلی شما با سمت موردنظرتان یا اعتبار مدرک تحصیلی و دانشگاه محل تحصیل انتخاب‌های شما را محدود کند.

کمبود امکانات محیطی

کمبود امکانات ممکن است به محرومیت منطقه‌ای مربوط باشد که ساکن آن هستید. برای مثال ممکن است شغلی که مدنظر دارید، به مهارت‌هایی نیاز داشته باشد که در منطقه شما، محلی برای آموزش آن مهارت‌ها وجود ندارد؛ یا برای تهیه ابزار موردنظرتان دچار مشکل شوید؛ نتوانید هزینه آن را تامین کرده و یا فروشگاه معتبری پیدا کنید (مثلا در مورد شغل طراحی و ساخت جواهرات).
کمبود امکانات محیطی می‌تواند به غنی بودن بازار کار موردنظرتان در منطقه شما مربوط شود. برای مثال ممکن است به طراحی اتوموبیل علاقه‌مند باشید که رشته‌ای مهجور در ایران به شمار می‌رود.
امکانات محیطی می‌تواند به فرهنگ منطقه نیز مرتبط باشد.

تعهدات دست و پا گیر کنونی

زمانی که جوان هستید، هنوز ازدواج نکرده‌اید، سرپرستی کسی را بر عهده ندارید و عضو گروه خاصی نیستید، انتخاب‌های شما بی‌شمار و آزادی شما بسیار است. با بیشتر شدن سن شما، تعهدات و مسئولیت‌هایتان بیشتر و انتخاب‌هایتان محدود می‌شوند. این محدودیت می‌تواند ماهیت شغل شما، مدت زمانی که می‌توانید روزانه سر کار باشید و مسائلی از این دست را تحت تاثیر قرار دهد.

نیاز مالی شما در حال حاضر

یکی دیگر از موانع محدود کننده مهم، درآمد شغل موردنظرتان است. برای مثال اگر شما از دسته بالا بوده و به فردی یا گروهی تعهد دارید، ممکن است این تعهد در ابعاد مالی نیز وجود داشته باشد. بنابراین باید فقط مشاغلی را در نظر داشته باشید که از طریق آن‌ها بتوان آن افراد را تامین کرد.

مشکلات انتخاب شغل به این لیست محدود نمی‌شود و بسته به شرایط شخصی فرد، امکانات محیط و خانواده او و بافت فرهنگی که در آن حضور دارد، در اشکال مختلفی بروز پیدا می‌کند. اما انتخاب شغل آن‌قدر اهمیت دارد که نتوان از آن چشم‌پوشی کرد یا آن را سرسری انجام داده و کنار گذاشت. اگرچه موانع زیادی سر راه این انتخاب قرار دارد اما اگر بتوانید ماهیت و منشا این مشکلات را به درستی بشناسید، با احتمال بیشتری می‌توانید آن‌ها را حل کرده و آینده‌ای مطمئن‌تر برای خود رقم بزنید. شما در انتخاب شغل با چه چالش‌هایی مواجه شده‌اید؟ تجربه خودتان را در برخورد با این چالش‌ها در کامنت‌ها بنویسید