اضطراب، افسردگی و خودکشی در میان جوانان جهان رو به افزایش است. اما کتامین – دارویی که در طول تاریخ به‌عنوان ماده بیهوشی در اعمال جراحی استفاده می‌شود – نویدبخش درمان موثری است که می‌تواند جایگزین داروهای ضدافسردگی دیگری باشد که عملکرد خوبی ندارند. طی مراحل تست کلینیک این دارو برای نوجوانان مبتلا به افسردگی حاد بسیار حائز اهیمت است.

روش‌های درمان افسردگی

افراد زیادی از نظر روحی به‌شدت نیازمند دریافت کمک هستند. طبق گزارشی که به تازگی و در سال ۲۰۱۹ منتشر شده است، ۷۰ درصد نوجوانان، اضطراب و افسردگی را به‌عنوان «مشکل اصلی» خود عنوان کرده‌اند. مطابق تحقیقی که توسط دکتر جان هاپکینز انجام گرفته، آمار خودکشی نوجوانان، به‌ویژه در میان دختران، در حال افزایش است. تقریبا در یک‌سوم بیماران که در معرض افسردگی بالینی هستند (از تمام گروه‌های سنی)، درمان‌های داروهای ضدافسردگی سنتی پاسخ‌گو نیست.

برخلاف پیش‌زمینه ناامیدکننده درمان‌های دارویی سنتی، کتامین و نقش آن در درمان افسردگی همچون جرقه امیدی است که ظهور کرده است. اخیرا وزارت بهداشت و درمان آمریکا (FDA) تاییدیه داروی Spravato که یکی از مشتقات کتامین است را صادر کرده. این دارو به‌صورت یک اسپری داخل بینی برای درمان افسردگی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بااین‌حال پزشکان برای استفاده از کتامین همچنان از روش تزریق وریدی استفاده می‌کنند چراکه در طی درمان افراد می‌توانند دوز آن را برحسب شرایط بیمار به‌صورت مناسب‌تری تنظیم کنند.

دکتر جان کریستال، روان‌پزشک ارشد در دانشکده پزشکی ییل و محقق پیشگام درزمینه مطالعات کتامین، در مقاله اخیر خود از کتامین به‌عنوان برگ برنده و تغییردهنده قوانین بازی نام می‌برد. در بخشی از مقاله مذکور دکتر کریستال چنین می‌گوید:

«در اغلب داروهای از قبیل والیوم، بازه تاثیر بازدارندگی افسردگی که شامل حال شما می‌شود تنها محدود به زمانی است که این دارو در بدن شما هست. وقتی والیوم از بدن دفع می‌شود، حالت اضطراب مجددا باز‌می‌گردد. هنگامی‌که داروی کتامین را مصرف می‌کنید، در بخش کورتکس مغز شما فعل‌وانفعالاتی ایجاد می‌شود که سبب رشد مجدد اتصالات مغزی شما می‌گردد.»

بیماری شایع افسردگی

به گفته روزنامه TIME، افسردگی بالینی به‌عنوان یک مشکل عمده در جهان شناخته شده است. تقریبا ۷ درصد از بزرگ‌سالان آمریکایی به این افسردگی مبتلا هستند که در حقیقت به‌عنوان عامل اصلی ناتوانی در جهان مطرح است. افسردگی در ایالات‌متحده سبب از دست رفتن سالانه ۲۱۰  میلیارد دلار به دلیل کاهش بهره‌وری می‌شود که شامل روزهای غیبت از کار و هدر رفت زمان‌هایی می‌شود که صرف رسیدگی به مشکلات مرتبط با استرس، اختلال پس از ضربه‌ی روحی (PTSD)، میگرن و اختلال در چرخه خواب می‌شود.

داروهای رایج درمان افسردگی

برای مدت‌های طولانی به دلیل شناخت کمی که در مورد افسردگی وجود داشت از آن به‌عنوان یک بیماری «جعبه سیاه» نام برده می‌شد که هیچ درمان مشخصی ندارد. از اواخر دهه ۳۰ تا دهه ۵۰ میلادی، پزشکان چنین تصور می‌کردند که درمان تکانش الکتریکی – شوک‌درمانی – موثرترین راه درمان افسردگی است. بعدازاین دوران بود که محققان شروع به تولید داروهایی کردند که سطح هورمون‌های طبیعی تنظیم‌کننده خلقیات را افزایش می‌داد که از این میان داروهایی که محبوبیت کسب کردند عبارت‌اند از: زولوفت (Zoloft)، پروزاک (Prozac) و لکساپرو (Lexapro).

هرچند این داروها حدود ۷۰ درصد از افرادی را که از افسردگی رنج می‌برند درمان می‌کنند اما برای ۳۰ درصد باقی‌مانده راهگشا نیستند. اما محققان دریافتند که استفاده از کتامین باعث پیشرفت سریع و چشمگیر، به‌ویژه در میان بیمارانی می‌شود که سایر روش‌های درمانی بر روی ایشان موفقیت‌آمیز نبوده است.

کتامین چیست؟

جدیدترین داروی ضد افسردگی که اخیرا مورد استفاده قرار می‌گیرد، کتامین است. کتامین مدت‌ها به عنوان یک بی‌حس کننده بی‌خطر در پزشکی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. اخیرا در یکی از تحقیقات و به صورت تصادفی یک مولکول دیگر به نام اس‌کتامین از همان مولکول پایه کتامین کشف شده که طبق نتایج، برای درمان افسردگی موثر و بی‌خطر است.

اس‌کتامین که به شکل اسپری بینی استفاده می‌شود، کارایی و سرعت عملکرد بالایی رد بهبود روحیه فرد دارد. همچنین مطالعات نشان می‌دهند که استفاده از اس‌کتامین از میزان افکار خودکشی فرد افسرده می‌کاهد.

اگر چه کاملا مشخص نیست که تاثیر ضد افسردگی اس‌کتامین چگونه ایجاد می‌شود، اما مکانیسم عملکرد این دارو با تمام داروهای مرسوم ذکر شده، متفاوت است.

اس‌کتامین به گیرنده‌های NMDA در مغز می‌چسبد و مانع از جذب یک انتقال دهنده عصبی به نام گلوتامات و تجمع آن می‌شود. جلوگیری از جذب و تجمع گلوتامات باعث تقویت مدارهای عصبی در مناطقی از مغز که با انگیزه، حافظه و خلق و خو مرتبط است می‌شود؛ دقیقا همان مناطق مغزی که در مغز فرد افسرده دچار اختلال می‌شود. این دارو با نام تجاری Spravuto برای استفاده افراد بزرگسال مبتلا به افسردگی که به دیگر درمان‌های دارویی جواب نمی‌دهند، در نظر گرفته شده است و برای اجتناب از احتمال سوء مصرف، فقط با نسخه پزشک قابل تهیه است.

در مصاحبه با مجله TIME، دکتر کریستینا کوزین، رئیس کلینیک کتامین در بیمارستان عمومی ماساچوست، چنین گفت:

«به‌شخصه در ۲۰ سال گذشته، عملکردی مشابه به کارکرد کتامین را در هیچ روش درمان دارویی دیگر ندیده‌ام.»

من نیز در این مورد با دکتر کوزین هم‌عقیده هستم. در ۳۲ سالی که به‌عنوان پزشک در جهت درمان رنج و اندوه بیماران مبتلابه افسردگی مزمن فعالیت داشته‌ام، هرگز داروهای موثری به‌اندازه کتامین ندیده‌ام که بتواند ابرهای تاریک افسردگی را از مسیر زندگی بیماران مبتلا به افسردگی بزداید.

راه حل جدید درمان افسردگی نوجوانان

این فقط افراد بزرگ‌سال نیستند که از زندگی و فشارهای آن رنج می‌برند. مطالعات روزافزون بیش‌ازپیش آشکار می‌کند که افسردگی نوجوانان و حتی کودکان را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد و در پاره‌ای اوقات حتی تهدیدی برای حیات ایشان محسوب می‌شود.

نتایج تحقیق انجام‌شده توسط موسسه Pew در مورد شیوع اضطراب و افسردگی در میان نوجوانان آمریکایی ۱۳ الی ۱۷ ساله مشخص کرد که ۷۰ ٪ از این افراد با این مشکل در زندگی خود روبرو هستند. این درصد بسیار بالاتر از فهرست مشکلات دیگر از قبیل قلدری کردن (۵۵ ٪)، سوءمصرف نوشیدنی‌های الکلی (۴۵ ٪)، بارداری ناخواسته (۳۴ ٪) و آزار اذیت گروه‌های بزهکار (۳۳ ٪) است.

بدترین پیامد افسردگی – خودکشی – طبق آمار ارائه‌شده توسط موسسه ملی سلامت روان (پس از آسیب‌های غیر‌عمدی) بین آمریکایی‌های ۱۰ تا ۱۴ ساله، ۱۴-۲۴ ساله و ۲۵-۳۴ ساله دومین علت مرگ‌ومیر است. گاهی اوقات این نوع مرگ تراژیک با اندک فاصله زمانی پس از مرخص شدن یک بیمار از بیمارستان و به امید بازگشتن به زندگی عادی اتفاق می‌افتد.

کتامین همچون روزنه امیدی است که خوش‌بینی تازه‌ای در میان پزشکان و بیماران ایجاد کرده است. استفاده از این دارو در درمان افراد بزرگ‌سالی که با افسردگی مقاوم به دیگر درمان‌ها داشته‌اند، همراه با موفقیت بوده و این جرات را به دانشمندان داده تا بتوانند تحقیقات تکمیلی خود را برای درمان نوجوانان هم آغاز کنند. نتایج اولیه تحقیقات نویدبخش بوده و است و به گفته مجله علم آمریکایی، طی آزمایشی که در دانشگاه ییل انجام پذیرفته «نوجوانانی که تا قبل از درمان با کتامین حاضر بودند به زندگی خود خاتمه دهند، پس از طی یک دوره درمانی استفاده از کتامین به افرادی امیدوار و باروحیه تغییر یافتند.»

برای اینکه داروهای ضدافسردگی سنتی تاثیر خود را نمایان کنند هفته‌ها زمان لازم است و گاهی اوقات نتایج درمان در حد متوسط یا ضعیف است. ولی در تحقیقی که در دانشگاه ییل انجام پذیرفت، در کمتر از ۲۴ ساعت پس از تزریق وریدی کتامین در بیماران جوان، میزان بهبود صورت گرفته کاملا آشکار و چشم‌گیر بود.

محققان دانشگاه ییل متوجه شده‌اند که استفاده از کتامین سبب ایجاد مسیرهای عصبی جدیدی در مغز می‌شود که متعاقبا باعث می‌شود این بیماران توانایی بیشتری در تغییر جهت افکار، احساسات و رفتارهای خود از حالت منفی به سمت مثبت داشته باشند. همچنین کتامین سبب ایجاد نوعی جهندگی و مقاومت عصبی می‌شود که به افسردگی اجازه سر برآوردن نمی‌دهد.

درمان افسردگی شدید توسط کتامین

طبق گزارش پزشکان و دیگر متخصصان مراقبت‌های مرکز سلامت کتامین، و همچنین گفته‌های نوجوانان و خانواده‌هایشان این روش درمان (استفاده از داروی کتامین) به معنای واقعی کلمه نجات‌دهنده زندگی آن‌ها بوده است.

مادر یکی از این نوجوانان در نامه‌ای چنین می‌نویسد که دختر نوجوانش سال‌ها از چنان افسردگی شدیدی رنج می‌برد که به خانواده‌اش التماس می‌کرده تا به او اجازه دهند به زندگی خود پایان دهد. خانواده و پزشکان تمام روش‌ها من‌جمله دوره‌های بستری متوالی بیمارستانی را برای او آزموده بودند.

دریکی از این موارد بستری بیمارستانی بود که وی تلاش کرده بود با پریدن از ارتفاع ۷ متری خود را بکشد. طی این خودکشی نافرجام ستون فقرات دختر نوجوان دچار آسیب شده و مجبور به گذراندن چندین ماه طاقت‌فرسای توان‌بخشی شد. او با صندلی چرخ‌دار به مدرسه بازگشته بود ولی همچنان با افسردگی و افکار خودکشی خود در مبارزه بود.

اما پس‌ازآنکه اولین جلسه درمان با کتامین را شروع کرد برای اولین بار، علائم بهبود سلامت روان در او بروز کرد. مادرش چنین گفت:

«من متقاعد شده‌ام که استفاده از کتامین تنها راه درمان بود که می‌توانست به داد و دیگر نوجوانان با این سطح از مشکل افسردگی مزمن و آسیب‌زا برسد و  واقعا زندگی او را نجات دهد.»

کتامین مانند هر داروی قوی دیگر، برای کنترل و درمان افسردگی نوجوانان و بزرگ‌سالان باید به‌دقت تجویز و کنترل شود. باور من بر این است که کتامین – وقتی توسط پزشکان متخصص تجویز و کنترل شد – می‌تواند امیدواری را به زندگی افرادی بازگرداند که دست از همه‌جا شسته و از درمان مایوس شده‌اند.