مروری بر نظریه هالند در انتخاب شغل

نظریه هالند در انتخاب شغل به عنوان یکی از مهمترین نظریات در روانشناسی شغلی شناخته می‌شود. این نظریه بر اساس سه بعد اصلی شخصیتی شامل واقعیت، اجتماعی و فنی ساخته شده است.

بعد واقعیت در این نظریه به معنای تمایل فرد به کارهایی است که با دنیای واقعی او مرتبط هستند. بعد اجتماعی به تمایل فرد به کارهایی که با ارتباط با دیگران همراه هستند و بعد فنی به تمایل فرد به مهارت‌های تخصصی و فنی است.

بر اساس این نظریه، افراد باید شغلی را انتخاب کنند که با شخصیت خود سازگار است و می‌توانند در آن به بهترین نحو عمل کنند. به عنوان مثال، فردی که تمایل دارد با دیگران در ارتباط باشد و به مهارت‌های فنی نیز تسلط دارد، ممکن است برای کار در حوزه مدیریت یا بازاریابی مناسب باشد.

همچنین، نظریه هالند بر این اصل تاکید دارد که شغلی که فرد انتخاب می‌کند باید با ارزش‌ها و عقاید فرد نیز سازگار باشد. به عنوان مثال، یک فرد ممکن است از ارزش‌های خود به عنوان فعالیت در حوزه حقوقی و دفاع از حقوق انسانی حمایت کند و برای انتخاب شغل، به دنبال فرصت‌هایی باشد که این ارزش‌ها را تامین کند.

در کل، نظریه هالند در انتخاب شغل به فرد کمک می‌کند تا با توجه به شخصیت خود، شغلی را انتخاب کند که با آن سازگار است و می‌تواند در آن به بهترین نحو عمل کند.

انسان موجودی منحصر به فرد است و اگر هر فردی به درک منحصر به فرد بودنش برسد ،آن را بشناسد، بپذیرد و زندگیش کند در هر لحظه انسان بهتر و مفید تری، برای خود و جامعه اش خواهد بود ،به عبارتی دیگر هر فردی خودش باشد و در جایگاه مناسب خودش قرار بگیرد.

لازمه این مهم ،شناخت استعدادها و توانایی ها ،علایق و رغبت ها ، امکانات و محدودیت ها و شناخت شخصیت خویش است. اینگونه است که می توانیم با خود شناسی ،آشنایی با مشاغل مختلف و شناخت محیط ، سازشی منطقی بین این دو برقرار کرده و دست به انتخاب شغل بزنیم. شغل و حرفه ای که برای آن مناسب هستیم و در آن جایگاه مناسب می توانیم ،احساس ارزشمندی ، موفقیت و رضایت کنیم از آنجایی که در راستای اهداف خلقت و آفرینش به سمت رشد ،کمال و خود شکوفایی حرکت می کنیم.

انتخاب شغل یکی از انتخاب های مهم در زندگی انسان است که اگر اهمیت و ضرورت آن از انتخاب همسر بیشتر نباشد ،کمتر از آن نیست. شغل ما تعیین می کند،کجا زندگی کنیم ،چه بپوشیم ،چه بخوریم ،میزان سلامتی و تفریح ما و غیره را مشخص می سازد پس چرا به چنین مقوله مهمی نپردازیم که عمده نیاز های اساسی ما را پوشش می دهد.

پنج نیاز اساسی در نظریه ویلیام گلسر معرفی شده که انتخاب شغل مناسب در برطرف کردن هر پنج نیاز نقش دارد:

۱-نیاز به عشق و تعلق خاطر (دوست داشتن و دوست داشته شدن)

۲-نیاز به قدرت (احساس توانایی ،شایستگی و لیاقت )

۳-نیاز به آزادی و مستقل بودن

۴- نیاز به بقاء (رفع احتیاجات ضروری برای ادامه حیات

۵-نیاز به تفرح و پرداختن به علایق شخصی

و نیز ۳ تکلیف اساسی در زندگی طبق نظریه آلفرد ادلر بیان شده که دقیقا در ارتباط با شغل می باشد: ۱-عشق ۲- کار ۳- جامعه ،که میزان سلامت روان افراد بر اساس مفید بودن آنها برای جامعه در نظر گرفته می شود .

نظریه هالند در انتخاب شغل :

این نظریه به وجود هماهنگی بین ویژگی های شخصیتی با محیط های شغلی برای انتخاب شغل و سازگاری شغلی تاکید دارد .در این نظریه با در نظر گرفتن تفاوت های فردی ، افراد از نظر شخصیت به شش نوع تقسیم می شوند:

۱-واقع گرا           ۲-هنری             ۳-اجتماعی          ۴-تهوری           ۵-جستجو گر                   ۶- قرار دادی و نیز شش الگوی محیطی مشابه نیز وجود دارد

.هریک از انواع شخصیت، علایق، توانایی ها ،و شخصیت متفاوتی دارند که در جستجوی محیطی است تا با آن سازگار و هماهنگ باشد و بتواند به اشتغال موفق و رضایت شغلی بی انجامد .در حقیقت انسان از طریق تلاش و کسب مهارت در جستجوی رسیدن به کمال است .

مردم به دنبال یافتن محیطی هستند که بتوانند نیازهایشان را در آن برآورده سازند ،مهارت ها و توانایی های خود را به کار گیرند ،نگرش ها و ارزش هایشان را نشان دهند و نقش های مرتبط با آن را بخوبی ایفا کنند .

داشتن تصویری روشن و ثابت از هدف ها ،علایق ،نیازها و استعدادهایمان یعنی هویت ما و پاسخ به این سوال من کیستم ؟

هویت محیطی ،یعنی اینکه محیط یا سازمان ،هدف ها ،وظایف و پاداش های روشنی دارد که در فواصل زمانی طولانی ثابت باقی می مانند .

مردم بر اساس رفتارهای قالبی به دنیای شغلی می نگرند ،یعنی رفتارهای قالبی شغلی معانی مهمی دارند و بر اساس شغل در مورد افراد به قضاوت می پردازیم .به عنوان مثال حسابداران را دقیق ،فروشنده ها را چرب زبان ،وکلا را پرخاشگر و هنر پیشه ها را خود محور می انگاریم .

با توجه به شباهت نوع شخصیت ،افراد شاغل در شغل مشابه ،چگونگی پاسخگویی و مواجهه آنان با مشکلات نیز مشابه است .

هالند در طرح اولیه نظریه اش شش طبقه شغلی را مورد بررسی قرار داد که عبارت بودند از:

۱-مشاغل موتوری یا ماشینی مثل کشاورز ،راننده

۲-مشاغل فکری مثل زیست شناس

۳- مشاغل انطباقی مثل دفتردار یا تحویل دار

۴-مشاغل واسطه ای مثل فروشندگی یا سیاست مداری

۵-مشاغل حسی و زیباشناختی مثل موسیقی دان یا هنرمند

۶-مشاغل اجتماعی مثل مشاور ،معلم

بر این اساس در طبقه بندی هالند شخصیت افراد به شش نوع تقسیم می شود که عبارتند از:واقع بین ،جستجوگر ،اجتماعی ،قراردادی یا سنتی ،تهوری و هنری

۱-نوع واقع بین :فرد واقع بین از روش های عینی استفاده می کند و از فعالیت های فکری ، اجتماعی و هنری اجتناب می ورزد .آنان افرادی عضلانی ،غیر اجتماعی ،مادی گرا ، بی ریا ، اهل عمل ،خودمحور ،رک ،صرفه جو و سرسخت هستند و فعالیت هایی را که مستلزم مهارت های جنبشی –حرکتی است را دوست دارند .فرد واقع بین از موقعیت هایی که مستلزم ابراز وجود و انجام کارهای شفاهی و هوشمندانه باشد اجتناب می ورزد . فرد واقع بین به ندرت کارهای خلاقانه انجام می دهد و از طریق رشد مهارت های جسمانی کمبود مهارت های اجتماعی و ذهنی خود را جبران می کند .برخی از خصوصیات افرادی که در این طبقه قرار می گیرند عبارتند از :جدیت در کار ،واقع بینی در امور ،مهارت های مکانیکی ،تفکر عملی ،قدرت جسمانی . آنان بیشتر به مشاغلی که به مهارت های فنی نیازمندند اشتغال می ورزند .

۲-نوع جستجوگر :از هوش به عنوان مهمترین وسیله برای تعیین هدف هایش استفاده می کند . این افراد مشاغلی نظیر نویسندگی ،منجمی ،جراحی ،مهندسی ،طراحی ،هوانوردی و علم فیزیک و شیمی را ترجیح می دهند . افراد جستجو گر با مشکلات بر اساس بینش ،بصیرت و تدبیر برخورد می کنند . به موضوعات علمی ،استنباطی ،جبر ،زبان های بیگانه و فعالیت های خلاق مثل هنر ،موسیقی ،و مجسمه سازی علاقمندند و از مو قعیت های اجتماعی دوری می کنند . آنان منطقی ،خود دار ،کناره گیر ،مستقل ،روشنفکر ،تحلیل گر کنجکاو و درون گرا هستند ،کار مستقل را ترجیح می دهند ،از کسی حمایت نمی کنند و توقع حمایت هم ندارند .از طریق کسب دانش قدرت خود را افزایش می دهند .در موقعیت های اجتماعی فروتن هستند ولی اگر تحت فشار قرار گیرند از خود دفاع می کنند . از انجام مشاغل پیچیده ای که نیاز به تفکر دارد لذت می برند . آنان خلاق ،مستقل ،پیشرونده ،کم رو و محتاط هستند .

۳-نوع اجتماعی :افراد این نوع شخصیت از طریق ارزش ها و هدف هایشان دیگران را به تغییر رفتارشان ترغیب می کنند و بدان وسیله بر محیط تاثیر می گذارند . نوع اجتماعی بیش از سایرین به احساسات اهمیت می دهند و مشاغلی مثل مشاور ،روانکاو ،معلم ،روانشناس و مسوول روابط عمومی را انتخاب می کنند . این افراد از پذیرش نقش های مردانه و استفاده از ابزار و ماشین آلات می پرهیزند .آنان افرادی شاد ،فعال ،آرمانگرا ،معاشرتی ،صمیمی ،یاری رسان ،سخاوتمند و مهربان ،بشر دوست و مسئولیت پذیر هستند .

۴-نوع قراردادی یا سنتی :افراد این نوع شخصیت ،فعالیت های ساده مثل نگهداری پرونده ها ،بایگانی و تکثیر مطالب و،تنظیم اطلاعات را به فعالیت های مبهم و جستجو گرایانه ترجیح می دهند .افراد نوع قراردادی کارهایشان را تمیز ،مرتب و محافظه کارانه انجام می دهند و در نتیجه اثر خوبی روی دیگران بر جای می گذارند . همرنگ ،وظیفه شناس ،محتاط ،انعطاف ناپذیر ،خوددار ،پیگیر ،اهل عمل و دور اندیش هستند . برای آنان موارد اقتصادی اهمیت زیاد دارد .از کارهای خشن ،عضلانی  و ابتکاری می پرهیزند . به تغییر شغل زیاد تمایل ندارند .برای حفظ قوانین و مقررات احترام خاصی قائلند . از موقعیت های پیچیده گریزانند و دوستار نظم و ترتیب در کارها هستند .

۵-نوع تهوری :افراد نوع تهوری پرگو و حراف ،بی احتیاط ،بی باک ،زیاده طلب ،سلطه جو ،ما جرا جو ،با انرژی ،برون گرا و خودنما هستند .این نوع بیشتر مشتاق کسب قدرت و مقام هستند از توتنایی کلامی بالا و قدرت در راستای تسلط بر دیگران بهره می گیرند . بیشتر به مشاغل سیاسی و اقتصادی می پردازند . نقش های فرماندهی و مدیریتی را دوست دارند . در مقایسه با سایر انواع ،قدرت خلاقه کمتری در انجام کارهای ابتکاری دارند .

۶-نوع هنرمند :این افراد خیال پرداز ،آرمانگرا ،درون گرا ،آزاد منش و گریزان از نظم هستند .به مشاغل هنر پیشگی ،هدایت ارکستر موسیقی ،نویسندگی و نقاد کتاب علاقمندند .استعدادکلامی آنان بالاتر از استعداد ریاضی است . بیشتر حالت زنانگی دارند .به زیبایی شناسی ارج می نهند  و دوست دارند مستقل و خلاق باشند . بیشتر از سایر انواع قوه ابتکار دارند .

*به نظر هالند با توجه به شش نوع شخصیت مختلف ،شش الگوی محیط شغلی نیز وجود دارد . به گفته معروف کبوتر با کبوتر ،باز با باز ،کند همجنس با همجنس پرواز .هر کدام از انواع شخصیت به آن الگوی محیطی سازگار با ویژکی هایش نیاز دارد تا امکان رشد برای آن نوع شخصیت فراهم آید . به عبارت دیگر ،هر فرد در جستجوی محیطی است که بتواند از مهارت ها و توانایی های خود حداکثر استفاده را ببرد و به موفقیت و رضایت شغلی نایل شود . چنین سازشی باعث انتخاب شغل مناسب تر ، پیشرفت بیشتر شغلی ،ثبات عاطفی ،فعالیت خلاق و رشد خصوصیات فردی می شود .