زمان تقریبی مطالعه: ۴ دقیقه

تقریبا همه با تست‌های شخصیتی آشنا هستیم و خیلی وقت‌ها واژه‌های تست‌های شخصیتی و تست‌های روانشناسی را به جای هم به کار می‌بریم. ولی تست‌های شخصیتی یکی از انواع تست‌های روانشناسی هستند. در این مقاله می‌خواهیم درباره انواع تست‌های روانشناسی و کاربرد آنها توضیح بدهیم.

به طور کلی آزمون‌های روانشناسی را می‌توان به شش دسته زیر تقسیم بندی کرد:

• آزمون‌های هوش/پیشرفت
• آزمون‌های استعداد
• آزمون‌های شخصیت
• آزمون‌های نگرش
• آزمون‌های عصب‌روان‌شناختی
• آزمون‌های رغبت‌سنج

هر یک از دسته‌ها را در زیر توضیح داده‌ایم.

آزمون‌های هوش/پیشرفت (IQ/Achievement)

آزمون هوش، آزمونی است که به بررسی ابعاد سازه هوش می‌پردازد. هوش را می‌توان مختصرا در قالب یک توانایی ذهنی تعریف کرد؛ توانایی یادگیری و کاربرد مهارت‌های لازم برای رسیدن به سازگاری مطلوب با محیط. استدلال، حل مسئله، تصمیم‌گیری، تفکر انتزاعی، یادگیری و زبان بخشی از قابلیت‌های هوشی به شمار می‌روند.
تفاوت میان آزمون هوش و آزمون پیشرفت در آن است که آزمون‌های هوش، توانایی بالقوه فرد را می‌سنجند و به بررسی بالاترین سطحی می‌پردازد که فرد می‌تواند به آن برسد؛ اما آزمون‌های پیشرفت، توانایی بالفعل فرد را بررسی می‌کنند، اینکه وی تا چه حد توانسته است به توانایی بالقوه خود دست یابد و آن را عملی کند.
از آزمون‌های هوش رایج می‌توان به آزمون وکسلر (Wechsler Intelligence Scale)، استنفورد-بینه (Stanford-Binet Intelligence Scales) و کتل (Cattell Culture Fair Intelligence Test) اشاره کرد. آزمون پیشرفت فردی وکسلر (Wechsler Individual Achievement Test) و آزمون طیف گسترده پیشرفت (Wide Range Achievement Test) نیز از آزمون‌های پیشرفت به شمار می‌روند.

آزمون‌های استعداد (Aptitude Test)

استعداد، آن‌ چیزی است که ما با آن متولد می‌شویم. اگر استعدادمان در یک زمینه ضعیف باشد، به راحتی نمی‌توانیم آن را تقویت کنیم. در مقابل، اگر تمرینات و تلاش خود را معطوف به زمینه‌ای کنیم که در آن استعداد داریم، می‌توانیم به مهارت دست پیدا کنیم. در واقع استعداد، قابلیت و توانایی فرد در یادگیری و ابراز و انجام یک کار و فعالیت مشخص است. اگر فرد در یک زمینه مستعد باشد، با سرعت و کیفیت بالاتری از همسالان خود آن فعالیت را یاد می‌گیرد و در آن به مهارت می‌ر‌سد.
هوش و استعداد، تعاملی نزدیک با یکدیگر دارند اما برای درک بهتر تفاوت میان آن‌ها باید توجه داشته باشیم که هوش، یک خصیصه عمومی و همگانی به شمار می‌رود که قادر است اساس تقویت مهارت‌های گوناگون باشد. این در صورتی‌ست که استعداد، معنایی به خصوص و متمایز میان اشخاص است. به بیان دیگر، هوش، اساس عام و همگانی میان تمام اشخاص است که می‌تواند به مهارت‌هایی متنوع تبدیل شود؛ اما استعداد، زمینه‌ای اختصاصی برای مهارت‌هایی خاص و محدود است و فرد به فرد، تغییر می‌کند.
آزمون افتراق استعداد (Differential Aptitude Test) یکی از آزمون‌های سنجش استعداد است.

آزمون‌های شخصیت (Personality Test)

آزمون‌های شخصیت به بررسی و تحلیل ابعاد گوناگون شخصیت انسان می‌پردازد. آزمون‌های شخصیت دو دسته هستند. آزمون‌های عینی و هدفمند و آزمون‌های فرافکن.
آزمون‌های هدفمند، عموما به شکل طیفی یا گزینه‌ای هستند. آزمون‌هایی مانند MMPI، SCL90، آزمون افسردگی بک و … . این آزمون‌ها دقت بالایی در بررسی یک حوزه محدود دارند و عموما در حوزه مشاوره شغلی حرفه‌ای استفاده می‌شوند.
آزمون‌های فرافکن، آزمون‌هایی بازپاسخ و تشریحی هستند. آزمون‌های فرافکن، به مراجع این امکان را می‌دهد تا توضیحات بیشتری نسبت به آزمون‌های هدفمند ارائه دهند. تحلیل و بررسی این آزمون‌ها سخت‌تر است اما به اطلاعات گسترده‌تری منجر می‌شود.
آزمون رورشاخ (Rorschach Test) و اندریافت موضوع (Thematic Apperception Test/TAT) از رایج‌ترین آزمون‌های فرافکن شخصیت به شمار می‌روند.

آزمون‌های نگرش سنج (Attitude Test)

نگرش، به ترکیبی از هیجانات و باورها گفته می‌شود که از قبل کسب شده و نحوه نگاه فرد به دیگران، اشیا یا رویدادها در آینده را مشخص می‌کند. نگرش سه ویژگی مهم دارد: معطوف به یک سوژه (شی، فرد، رویداد یا موقعیت) است، ارزش‌گذاری و قضاوت می‌کند و ثبات و دوام بالایی دارد.
برای مثال تجارب فرد، مانند گفت‌وگوهای والدین و اطرافیان، باعث ایجاد نگرشی منفی نسبت به یک قوم غیرایرانی در وی می‌شود. او این نگرش را با خود حمل می‌کند و وقایع را بر اساس آن ارزیابی و قضاوت می‌کند، بدون آنکه به سوژه فرصت بدهد تا خود را اثبات کند. این نگرش منفی تا مدت‌ها با او باقی می‌ماند و به سختی قابل تغییر است.
آزمون‌های نگرش سنج به بررسی این باورهای قالبی می‌پردازند. آزمون‌های نگرش سنج معمولا از مقیاس لیکرت (Likert Scale) و ثرستون (Thurstone Scale) برای بررسی نگرش مخاطب خود استفاده می‌کنند.

آزمون‌های عصب روانشناختی (Neuropsychological Test)

این آزمون‌ها به بررسی عملکردهای روان‌شناختی‌ای می‌پردازند که وابسته به ساختار و مسیر مشخصی در مغز هستند.
برای مثال می‌توان به برنامه تحولی گسل (Gesell Developmental Schedules) اشاره کرد.

آزمون‌های رغبت سنج (Interest Test)

آزمون‌های رغبت سنج به بررسی علائق، رغبت‌ها و ترجیحات فردی مراجعه می‌پردازند. این آزمون‌ها در حوزه مشاوره شغلی و تحصیلی کاربرد بسیاری دارند.
پرسشنامه رغبت استرانگ (Strong Interest Inventory/SII) از آزمون‌های رغبت سنج معتبر به شمار می‌رود.