سلامت روان چیست؟
سلامت روان به وضعیتی اشاره می‌کند که در آن فرد قادر است در برابر فشارها، تنش‌ها و چالش‌های روحی قوی و مقاومانه عمل کند و از امکانات و ظرفیت‌هایش به بهترین شکل ممکن استفاده کند. این وضعیت نیازمند داشتن تعادل و هماهنگی در سه بعد بالا، یعنی روح، ذهن و بدن است. سلامت روان به معنای عدم وجود بیماریهای روانی یا عدم وقوع مشکلات روحی است و در عین حال شامل وجود عوامل مثبتی است که به افزایش کیفیت زندگی فرد کمک می‌کنند. این شرایط شامل داشتن احساسات مثبت، توانایی مدیریت احساسات منفی، رضایتمندی از زندگی و تعامل‌های اجتماعی موثر می‌باشند.
بسیاری از علوم روانشناسی تلاش کرده‌اند تا مفهوم سلامت روان را بررسی کنند و عواملی که به آن می‌توانند کمک کنند را شناسایی کنند. این عوامل شامل ارتباطات موثر با دیگران، توانایی تحمل فشار، پذیرش واقعیت و رشد فردی هستند. به علاوه، رضایت از خود و کارایی در زندگی، نیز در ارتباط با سلامت روان قرار دارند.
سلامت روان اهمیت زیادی در زندگی افراد دارد زیرا از تأثیر بسیار زیادی بر سلامت جسمانی و عملکرد بهتر آن بهره‌مند است. فردی که سلامت روانی دارد، معمولا مشکلات روحی و روانی را به خوبی مدیریت می‌کند و برای رسیدن به هدف‌هایش تلاش می‌کند. به علاوه، کیفیت زندگی او بهبود می‌یابد و روابط و عملکرد در محیط کار و خانواده بهتر میشود.
در نهایت، سلامت روان باید به عنوان یک فرایند پویا و متغیر در نظر گرفته شود که نیازمند حفظ تعادل و توازن مناسب میان اجزای مختلف زندگی است. افراد می‌توانند با توجه به تجربه‌های مثبت، تلاش برای رشد فردی و ارتباطات موثر، سلامت روانی خود را افزایش دهند و به بهبود کیفیت زندگی خود برسند.
یکی از شرایط لازم جهت دست یابی به سلامت روان، برخورداری از یک نظام ارزشی منسجم می باشد.دراین مقاله به تعریف سلامت روانی به ملاک داشتن روانی سالم اشاره می کنیم.
سلامت روان چیست؟
تعربف سلامت روان :
سلامت دو نوع تعریف دارد :
طبق تعریف منفی،سلامت عبارت از فقدان بیماری وطبق تعریف مثبت ،سلامت با ارتقاء(promotion)بهداشت مرتبط میشود .حتی در افراد سالم سلامت سطوح مختلفی دارد .
بهداشت روان چیزی فراتر از فقدان یا نبود بیماری روانی است .
بعد مثبت بهداشت روان که سازمان بهداشت جهانی روی آن تاکید دارد :سلامتی را یک حالت رفاه جسمی،روانی،واجتماعی است ونه فقط فقدان بیماری ویا ناتوانی ،وهیچ کدام بر دیگری برتری ندارد.
مفهوم سلامت روان شامل آسایش ذهنی ، احساس خود توانمندی ،کفایت وشناخت توانایی خود در محقق ساختن ظرفیت های عقلی و هیجانی خویش است. یا به عبارتی سلامت روان حالتی از رفاه است که در آن فرد توانایی هایش را باز می شناسد.
و قادر است با استرس های معمول زندگی مدارا کند
واز نظر شغلی مفید و سازنده باشد ،
برای اجتماع خود نقشی ایفا کند و با دیگران مشارکت و همکاری داشته باشد .ودارای سلامت معنوی باشد.
وبطور خلاصه حال خوب ،فکر خوب ورفتار خوب
سلامت روان شامل افزایش توانائیهای افراد وجامعه وقادر سازی آنها در دستیابی به اهداف مورد نظر می باشد . که به همه ما مربوط است نه فقط به کسانی که از بیماریهای روانی رنج می برند . هیچ گروهی وطبقه ای از بیماریهای روانی مصون نیست ،ولی افراد بیکار ،فقرا،نوجوانان، زنانی که قربانی خشونت هستند وغیره بیشتر در معرض خطرند . ومتاسفانه در تمام دنیا به بهداشت روان وبیماریهای روانی به اندازه سلامت جسمانی وبیماری جسمی اهمیت داده نمیشود ومورد بی توجهی وغفلت قار گرفته است.
ازمهمترین مسائل مربوط به بهداشت روان بحث پیشگیری وارتقاء میباشد که هدف ان کاهش بروز،کاهش طول مدت وکاهش ناتوانی ماندگاراختلالات روانی است ،
که عبارت است از:
۱- پیشگیری سطح اول:
که جلوگیری از بروز بیماری یا اختلال ودر نتیجه کاهش میزان بروز است ازطریق حذف عوامل سبب ساز ،کاهش عوامل خطر ساز،جلو گیری از سرایت بیماری محقق میشود.
۲-پیشگیری سطح دوم :
عبارت است از شناسایی زودرس ودرمان سریع بیماری یا اختلال به منظور کاهش شیوع اختلال از طریق کوتاه کردن مدت آن
۳- پیشگیری نوع سوم :
که هدفش کاهش شیوع نقایص وناتوانی های باقیمانده ناشی از بیماری یا اختلال است .در این نوع پیشگیری افراد دچار بیماری مزمن را قادر می سازد به عالیترین سطح ممکن عملکرد خود دست یابند .
در جهان شیوع تمام عمر اختلالات روانی بیش از ۲۵ در صد و در هر مقطع زمانی حدود ۱۰ درصد در جمعیت بالغ تخمین زده می شود .
در ایران شیوع تمام عمر اختلالات در جمعیت بالای ۱۵ سال کشور بیش از ۲۰در صد برآورده می شود که در این میان اختلالات خلقی و اضطرابی بیشترین شیوع را دارد .شیوع در هر مقطع زمانی بیش از ۱۰ درصد است .
اختلالات روانی با ایجاد هزینه های مستقیم (اقدامات تشخیصی ،درمانی ، بازتوانی وپیشگیری) و هزینه های غیر مستقیم (کاهش توان فردی و..) اثرات زیانباری بر جامعه می گذارد از این رو کاهش ۱۰ درصدی بار اختلالات روانی از اهداف برنامه های کشورووزارت بهداشت است.
اهمیت بهداشت روان درجامعه
از بعد نیازمندی های بهداشت روان برای گروه های خاص مهمترین گروه مورد توجه در ایران جمعیت نوجوان و جوان می باشند .
حدود یک میلیون عدم قبولی در کنکور در هر سال ، وجود بیش از هزاران زندانی ، بیش از میلیونها معتاد و تغییرات شدید وسریع الگوی مصرف موادمخدر ، شیوع بالای خودکشی، میلیونها بیکار ، قرار داشتن حدود۲۰ درصد از جمعیت زیر خط فقر مطلق، افزایش آمار دختران فراری ، و…از شواهد بارز اهمیت و ضرورت توجه به نیازهای بهداشت روان گروه های خاص است.
فعالیت ها وخدمات بهداشت روان
۱ -شناسایی ،درمان و پیگیری اختلالات روانی /رفتاری کودکان .
۲-ارزیابی تکامل کودکان و مشاوره به والدین
۳-ارزیابی روانی / رفتاری در مدرسه ، مشکلات تحصیلی و روانشناختی دوران بلوغ
۴-شناسایی ،درمان و پیگیری اختلالات روانی بزرگسالان شامل:افسردگی ، اختلالت اضطرابی و…
۵-مداخلات لازم برای سایر مسایل روانی :یائسگی، زایمان و اختلالات روانی بعد از زایمان ،استرس و سوگ
۶-شناسایی،درمان و پیگیری اختلالات دوران سالمندیشامل :دمانسو اختلالات روانی و پیشگیری از آن
۷ -اقدامات پیشگیری شامل آموزش مهارت های زندگی ، مهارت های فرزند پروری ،مداخله در بحران و بلایا
آیا سلامت روان جامعه یک اولویت است؟
اختلالات روانی و رفتاری تاثیر بسزائی روی فرد ، خانواده اش و جامعه دارد .غالبا علاوه بر رنج و محدودیت هایی که اختلال روانی ایجاد می کند ،بیمار روانی در فعالیت های اجتماعی و حرفه ای خود دچار تبعیض هایی بعلت انگ بیماری روانی نیز می شود. تاثیر اختلالات روانی روی جامعه به لحاظ نیاز به مراقبت از بیماران و کاهش مولد بودن آنان بسیار مهم است.
امروزه حدود ۵۰۰ میلیون نفر از مردم دنیا از یک بیماری روانی یا رفتاری رنج می برند .
بیماری افسردگی تک قطبی ،علت ۲۰ درصد از سال های سپری شده با ناتوانی است و سومین رتبه را بین علل نسبت داده شده به بار کلی بیماریها دارد
چهار مورد از ۶ علت اصلی سال های سپری شده عمر با ناتوانی ، بیماری های روانی چون: افسردگی، بیماریهای وابسته به مصرف الکل ،اسکیزوفرنی و بیماری دو قطبی به خود اختصاص داده است .بیش از ۲۰۰ میلیون نفر از مردم دنیا در هر برهه از زمان از افسردگی رنج می برند .
حدود یک میلیون خود کشی هر سال در جهان داریم و حدود ۲۵ میلیون نفر از مردم دنیا از اسکیزوفرنی، ۳۸ میلیون نفر از صرع و بیش از ۹۰ میلیون از یک بیماری وابسته به مصرف الکل رنج می برند.
بار بیماری های در ایران
بر اساس پژوهش های انجامی بار بیماری های روانی پس از سوانح وحوادث بطور مشترک با بیماری های قلبی ، عروقی رتبه دوم را بخود اختصاص داده است. ۲۸در صد متعلق به حوادث غیرعمومی ،۱۶درصد به بیماری های قلبی،عروقی و۱۶درصد متعلق به بیماری روانی بود.
اختلالات روانی و بیماری های طبی باهم در ارتباط اند
عملکرد روانی بطور بنیادی با عملکرد فیزیکی،اجتماعی ودر ارتباط است .مثلا افسردگی عاملی برای بیماریهایی مثل سرطان ها و بیماریهای قلبی عروقی است که موجب عدم پذیرش و شکست در برنامه های درمانی است .
رفتارهای مخاطره آمیزی چون کشیدن سیگار ،فعالیت جنسی غیر ایمن ،با بیماریهایی مثل سرطان و ایدز مرتبط هستند . شیوع افسردگی اساسی در جمعیت بطور کل بین ۵ تا۲۰ درصد است ولی در افرادی که دچار بیماری های مزمن هستند این میزان بیشتر است .
۲۹ درصد از افراد مبتلا به فشارخون افسردگی اساسی دارند ، ۲۲ درصد از افراد مبتلا به مشکلات قلبی ، ۳۰درصد افراد مبتلا به صرع، ۲۷ درصد افراد مبتلا به دیابت ،۳۱ درصد افراد مبتلا به سکته مغزی ، ۳۳ درصد از افراد مبتلا به سرطان ، ۴۴ درصد افراد مبتلا به ایدز و ۴۶ درصد ازافراد مبتلا به سل از افسردگی رنج میبرند.
در ایران نیز درصد بالایی از بیماران بستری در بخشهای داخلی و جراحی از مشکلات روانشناختی رنج می برند .غربالگری افسردگی در بیماران مبتلا به دیابت در ایران نشان داده است که بر اساس امتیاز پرسشنامه افسردگی ۷۸درصداز بیماران دیابتیک افسردگی داشته اند. ؟؟
مزایای برنامه های سلامت روان
۱- تأمین سلامت روانی و اجتماعی افراد جامعه
۲- فراهم کردن خدمات بهداشتی درمانی به صورت قابل دسترس و مقرون به صرفه برای تمام افراد جامعه
۳- شناسایی ، درمان ، مراقبت و توانبخشی بیماران روانی
۴- ارتقاء آگاهی افراد جامعه و فرهنگ سازی در جامعه
۵- توانمند کردن کارکنان بهداشتی و درمانی در زمینه ارائه خدمات به بیماران و خانواده آنان
۶- ایجاد نظام ثبت و گزارشدهی اختلالات روانی
۷- تمرکز زدایی در ارائه خدمات درمانی بر اساس دیدگاه سلامت روان جامعه نگر
۸- جلب مشارکت افراد جامعه در بهره مندی از خدمات نظام مراقبتهای بهداشتی اولیه
۹- افزایش مقاومت و توان مقابله افراد جامعه در برابرعوامل ایجاد کننده اختلالات روانی
۱۰ – انگ زدایی از بیماران روانی و اختلالات روانپزشکی
خصوصیات خدمات درمانی مناسب
• حداقل وقفه را در فعالیت شغلی ، خانوادگی ، تحصیلی و اجتماعی بیمار به وجود آورد.
• تا حد امکان در دسترس بیمار باشد.
• ارزان و مقرون به صرفه باشد.
• تا حد امکان منجر به بستری نشود و به درمان سرپایی را در اولویت قرار دهد.
• تداوم داشته باشد و بیمار مورد پیگیری و مراقبت قرار گیرد.
• برای مراحل مختلف بیمار ، درمان مناسب را تأمین نماید .
• خدمات پس از ترخیص وجود داشته باشد ( After Care )
• امکان پذیرش و ارائه خدمات مناسب به اورژانس های روانپزشکی را داشته باشد .
• تختهای بیماران روانی به تعداد کافی در بیمارستان های عمومی وجود داشته باشد .
عوارض اختلالات روانی
• افت کارکرد اجتماعی ، خانوادگی ، فردی ، شغلی و تحصیلی
• هزینه های بالای درمان های روان شناختی ، روانپزشکی و بستری
• کاهش نیروهای مولد جامعه
• دور ماندن بیمار از اجتماع و از دست دادن فرصتها و موفقیهای شغلی و تحصیلی
• انگ اجتماعی بیمار روانی
• عوارض داروهای روانپزشکی برای بیمار
• آسیب دیدن روابط خانوادگی و ایجاد شرایط نامطلوب برای خانواده بیمار جهت مراقبت و تحمل بیماری وی
• مزمن شدن اختلالات و مقاوم شدن آنها در برابر روشهای درمانی به دلیل مراجعه ، تشخیص و درمان نابهنگام
• طولانی بودن دوره درمان اختلالات روانپزشکی
هنوز هیچ دیدگاهی وجود ندارد.